Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 637 

Və buna görə də sənin nəslinin uşaqları – müharibə dövrünün 

ac-yalavac balaları çörək qeydinə qalanda sənin mədəniyyətlə, 

ədəbiyyatla, müsiqiylə tanış olmaq imkanın olub.  

Hələ yeniyetməlik çağlarımda bir dəfə  məşhur kinorejissor 

Lətif Səfərovla mübahisəmiz düşdü. O, Ənvər 

Məmmədxanlının "Leyli və  Məcnun" ssenarisi əsasında film 

çəkməyə hazırlaşırdı  və bağa,  Ənvərin yanına gəlmişdi. Öz 

yozumunu danışırdı. Mən bu yozumla razılaşmırdım. Leyli – 

Məcnun mövzusu haqqında öz fikrimi çatdırmağa çalışırdım: – 

Məncə, – deyirdim, – Məcnunun faciəsi zahiri əngəllərlə 

rastlaşmasında deyil, ondadır ki, Qeys anadangəlmə faciə 

qəhrəmanı kimi doğulub, o, dünyaya ancaq əzab çəkmək üçün 

gəlib. Baş rollarda çəkilən aktyorlar haqqında da fikrimiz çəp 

düşmüşdü. Lətif bütün fikirlərimi, o cümlədən məcnunluq 

haqqında fikirlərimi də diqqətlə dinləyirdi, heç bir iradıma 

cavab vermirdi, amma sonda elə bir şey dedi ki, o sözlərin 

mübahisə predmetimizə heç bir dəxli yoxdu. Amma o sözlər 

ömrüm boyu yadımda qalıb. Məcnunçuluq haqqında mücərrəd 

fəlsəfəçiliyimə cavab olaraq Lətif: – Anar, həyat səni yetərincə 

incitməyib, – dedi.  

16-17 yaşım olardı o vaxt. Sonralar həyat məni yetərincə 

incitdi, amma o vaxt anlamamışdım ki, Lətif bununla nə demək 

istəyir və bu fikrin bizim mübahisəmizə nə dəxli var. Sonralar 

intihar etmiş  Lətif haqqında düşünərkən, mən bu sualın 

cavabını da tapdım. Belə  gənc yaşlarında belə "dərin" fikirlər 

yalnız firavan uşaqlığın nəticəsi ola bilər.  

Atrıq yetkin çağımda, 50 yaşım keçəndən sonra 1989-cu ilin 

sentyabrında Azərbaycan Ali Sovetinin sessiyası zamanı mitinq 

edən kütlənin arasından Parlament binasına tərəf keçmək 

istəyirdim. Mən onda respublika Parlamentinin deyil, SSRİ Ali 

Sovetinin deputatı idim, oradakı  fəaliyyətim, çıxışlarım və 

hətta çıxış etməməyim də birmənalı qarşılanmırdı.  

Səkkiz-doqquz dəfə danışsamda, yalnız bircə dəfə Qorbaçov 

mənə söz vermədi.  

---

 638 

(Əvvəlcədən çıxışa yazılmamışdım, o, mikrofonu çıxartdı və 

səhərisi gün Prezidiumda əyləşən Püstəxanım  Əzizbəyova 

vasitəsilə  mənə üzrxahlığını bildirdi. Amma Parlamentdəki 

bütün fəaliyyətim bir yana, bir bu faktdan bədxahlarım ağızları 

sulana-sulana bolluca istifadə etdilər. (Bu günün əlavəsi: Və bu 

günə  qədər də  mənə qarşı "kəsərli" silah kimi istifadə edirlər. 

Hətta dəlixanada müalicəsini yarımçıq qoyub ordan çıxmış 

birisi yazır ki, guya Qorbaçov mənə "sadis, molçi" – deyib. 

Yalançının lap… Qorbaçov yox, dünyada heç kəs mənimlə 

belə danışa bilməz. Bu adamcıq özünə xas olan cəhətləri mənə 

şamil eləməsin – çox sonrakı illərin əlavəsi). 

Ümumiyyətlə, ittifaq deputatlarımızın fəaliyyətində xeyli 

müsbət cəhətlər və əlbəttə, müəyyən kəm-kəsirlər vardı. Amma 

gün kimi aydındır ki, ümumittifaq deputatlarının damğalanması 

və ləkələnməsi yolunda əməlli-başlı planlı iş də aparılırdı. Elə 

gün olmurdu ki, mənə onlarla kağız, teleqram gəlməsin, 

yüzlərlə telefon zəngi (Moskvadan, Bakıdan və başqa 

şəhərlərdən,  İrəvandan və Moskvanın özündən hədələyici 

zənglər də vardı) edilməsin. Sonra bu zənglərin, teleqramların, 

kağızların birdən-birə doxsan faiz azalması sübut edir ki, bütün 

bunlar müəyyən mərkəzdən idarə olunurmuş.  Əlbəttə, bizim 

işimizi təqdir edən, bizə ürək-dirək verən məktublar, 

teleqramlar, telefon zəngləri də az deyildi.  

Bax belə bir "məhəbbət-nifrət" münasibətinə tuş olaraq kütlənin 

içindən Parlamentə  tərəf gedirdim, amma gedib çata bilmədim. 

Tanıdılar, dövrəyə aldılar və saysız-hesabsız suallara, iradlara, 

tələblərə, xahişlərə cavab verməli oldum. Bir sözlə, mitinqin 

mərkəzinə çevrildim. Epizodun əvvəlinə qayıdım. Maşından 

düşüb kütlənin içindən Parlamentə  tərəf addımlayarkən mənə  əl 

çalmağa başladılar. Lap cavan bir oğlan, sütül yeniyetmə isə: – Əl 

çalmayın, – dedi, – qoy hələ dokazat eləsin. Nəyi "dokazat" 

eləməliydim, bilmirəm... Yəqin ki, bu alqışlara haqqım olduğunu. 

Bir də  cır səsli bir qadının qışqırığını  eşitdim və onun dediyi 

sözlər, məncə, gecə düşüncələrimin bu bölümünə  məntiqi yekun 

---

 639 

vurur. Qadın çığırırdı: "Anar müəllim, bizə  mədəni deputatlar 

lazım deyil!" 

Şübhəsiz, Qorbaçovun mənə söz verməyib mikrofonu 

söndürdüyü vaxt onunla əlbəyaxa olmadığıma irad tuturdu.  

Bu an mən çox şeyi anladım. Anladım ki, bu qadın da 

haqlıdır, vaxtilə Lətif Səfərov da haqlıymış.  

Amma onu da anladım ki, onları haqlı saymağı  mənə 

kitablar öyrədib.  

*** 

İndi dəhşətli bir tiraniya mövcuddur – informasiya tiraniyası 

– qəzetlər, radio və televiziya başımıza kürül-kürül xəbər 

axıdır, bununla da, nəinki kitabla ünsiyyətə, heç işləməyə, 

sərbəst düşünməyə  də vaxt qalmır. Sözun yalnız fiziki 

anlamında deyil, mənəvi anlamında da elementar fikrə dalmağa 

imkan verilmir. Elə bil, fikrin dərinləşməsinə, təkmilləşməsinə, 

öz-özünü ürütməsinə ehtiyac qalmayıb. Bu əsasən ziyalıları – 

elmi və yaradıcı ziyalıları  zədələyir. Estetik, mənəvi, elmi 

dəyərlərin istehsalçılarından istehlakçılarına çevrilirlər. 

Deyirlər ki, qərb qəzetləri ("Fiqaro", ya "Nyu-York TaymsU) 

azı əlli-yüz səhifə çıxır və orda onlarla telekanal var. Amma bu 

problemi aradan qaldırmır. Çünki orada hər kəs bu informasiya 

axınında özünü maraqlandıran guşəni axtarır. Uzun illərin 

informasiya pəhrizində yaşamış bizləri isə  hər  şey 

maraqlandırır – siyasət də, idman da, uçan boşqablar da, 

ekstrasenslər də, tarixin ağ ləkələri də. Lenin əməkdaşlarının və 

Stalin əlaltılarının taleyi də, Vısotskiylə Marina Vladinin şəxsi 

həyatı da, çar ailəsinin qətli də, kosmosdan gəlmiş qonaqların 

izləri də, dini mütəfəkkirlər də. İnformasiya aclığı informasiya 

"qarınqululuğunu" meydana gətirib. Bu mənəvi qidanın (əslinə 

qalsa bu mənəvi qidadırmı?) həddən ziyadə çoxluğu uzun 

illərin ideoloji pəhrizindən çıxıb rəsmi polifabrikatlarla 

zəhərlənəndən sonra mədələrin deyil, beyinlərin pozulmasına 

gətirib çıxarmasın… 

*** 

---