Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
625 qırmızı sitat kitabçıqları və İtaliyada Qırmızı Briqadalar. Əsrin əvvəlində qaz fanarları və əsrin ortalarında qaz kameraları. Kosmonavtlar və astronavtlar. Qaqarin və Armstronq. İlk peyk və Ayda insan ləpirləri. Böyük şəhərlərin ekoloji fəlakətləri, dənizlərin, okeanların zəhərlənməsi. Səmada ozon dəlikləri və dənizlərin dibində məhv olan balıqlar. Yer üzündən silinib itən Aral kimi dənizlər, zəhərli ximikatlarla və nüvə qalıqlarıyla şikəst edilmiş torpaq, qırılmış meşələr və insanlar, xalqlar. Qaralar, ağlar, qırmızı və sarı dərililər arasında sönüb səngiməyən ədavət, düşmənçilik, qisasçılıq… …Amma bütün bunlar hələ qabaqdadır, bütün bunlar hələ olacaq. Bu gün isə XX əsrin axırı yox, ilk günüdür. 1901-ci il yanvarın biridir və məhz elə bu gün Qori seminariyasının məzunu Cəlil Məmmədquluzadə ərizə yazır ki, onu bir neçə ay ərzində işlədiyi pristav vəzifəsindən azad etsinlər. Onun işi deyil bu. Onun işi də, əsri kimi sanki elə bu gün başlayır. *** Yadımdar Brejnev hakimiyyət başında olarkən həmkarları onun çox mərhəmətli, xoşqılıqlı, yumşaq və nəzakətli adam olmasından ağız dolusu danışırdılar. Mərhəmət, yumşaqlıq, nəzakət hara, ölümündən sonra qəbrinə atılan bu qədər çirkab hara? Bəlkə də insanlar içlərində yığılmış narazılığı, illər boyu udmağa məcbur olduqları etiraz hisslərini, demək istədikləri və deyə bilmədikləri ittiham sözlərini indi, ölümündən sonra bədbəxt Brejnevə ünvanlamaqla onun təmsil etdiyi quruluşdan, onu qaldırıb bütləşdirən rejimdən heyflərini çıxmaq istəyirlər. O ki qaldı rəhbərlərə, axı rəhbərlər də hər halda insandırlar, onlar Brejnevin sağlığında ona nə qədər yalmanır və yaltaqlanırdılarsa, indi bir o qədər həvəslə mərhumdan bütün bunların acığını çıxırlar. Bu tipik kölə xislətidir – yaltaqlandığına, qarşısında quyruq buladığına, hər şıltaqlığına itaət etdiyin şəxsə öz daxilində amansız nifrət toplanır, 626 səbrsizliklə intiqam saatını gözləyirsən. Bu intiqamı diri adamdan yox, onun meyitindən almalı olacaqsan. Bu da qənimətdir. Kölənin mədhiyyələri də qisasçılığı qədər təhlükəlidir. Amma məgər elə Brejnev özü məhz bu cür hərəkət etmirdi? Rəhmətlik Ənvər Məmmədxanlının bir dəqiq müşahidəsi vardı: Xruşşovla birgə işlədiyi müddətin bütün fotolarında Brejnev yan tərəfdən heyran baxışlarla Xruşşovun ağzına baxır. Axı şəkil çəkilərkən Xruşşov Brejnevin yan tərəfdən ona necə də "məhəbbətlə" baxdığını görə bilməzdi, bunu yalnız qəzetlərdə, fotoda görəcək və iş yoldaşının sədaqətini lazımınca qiymətləndirəcəkdi. Sədaqət və satqınlıq – ikisi də "S" hərfiylə başlanan bu iki söz, illah da hakimiyyətin ən yuxarı mərtəbələrində bir-birinə çox yaxın, hətta çox vaxt tam uyğun anlayışlardır. Yaxşı, tutalım, bütün bu zınqrovları döşünə Brejnev özü taxırdı. Bəs onun ölümündən sonra xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında heç bir ölçü hissinə, heç bir əndazayə sığmayan tədbirlər? Bunu ki, Brejnev özü etmirdi. Hər halda ölümündən sonra öz adını neçə-neçə şəhərə, rayona, zavoda, müəssisəyə, gəmiyə verə bilməzdi. Yaxşı, tutalım bunu Andropov edirdi, karyerasında irəliləməsinə görə Brejnevə minnətdar olduğu üçün (inanan daşa dönsün). Andropov öləndə də bu ölçüsüz-biçisiz ad vermələri Çernenko edirmiş? (Buna adamın heç inanması gəlmir). Yaxşı bəs adidən adi, heç bir cəhətiylə fərqlənməyən Çernenkonun ölümündən sonra kim onun adını belə böyük ölçüdə əbədiləşdi-rirdi? Əndazəsiz, şişirdilmiş mədhiyyələr daha təhlükəlidir, çünki yalnız elə bir neçə nəslin ömrü müddətində tarix bizə sübut etdi ki, hakimiyyətdə olan rəhbərin şəninə deyilən şit təriflər, sağlıqlar, tostlar nə qədər ifrat şəkil alırsa, bu tərifləri yağdıranların tərif obyektinə gizli nifrətləri də bir o qədər amansız olur. Və rəhbərin ölümündən keçən ilk vaxtar – bir həftəmi, bir aymı – hələ də köləlik xislətindən azad olmayan yeni rəhbərlər öz sələflərinin xatirəsinə bir-birindən təmtəraqlı
627 tədbirlər qərarlaşdırsalar da, az vaxtdan sonra onun nəinki özünü, hətta bütün yaxınlarını, ailə üzvlərini ən yaxşı halda yaddaşlardan silib süpürməyə hazırdırlar. Stalinin, sonra da Xruşşovun ümumittifaq miqyasında mənəvi edamı, bizim resbuplika səviyyəsində N.Nərimanova, sonra da M.C.Bağırova yönəlmiş hücumlar bu qəbildəndir. Əlbəttə, Stalinin, Xruşşovun da, Nərimanovun, Bağırovun da fəaliyyəti o qədər mürəkkəb bir dövrü əhatə edir və hər birinin fərdi fərqli cəhətləri o qədər ziddiyyətlidir ki, onlara birmənalı qiymət vermək olmaz. Daha dürüst və obyektiv qiyməti tarix verəcək. Amma belə tələsik verilən sırf mənfi qiymət daha çox bu qiyməti verənlərin təbiətini üzə çıxarır - kəmlik kompleksindən əziyyət çəkən və hər şeyi udub içində saxlayan, məqam gözləyən insanların təbiətini.
İndi, keçmişin kölgələrinə qarşı bu qədər "cəsarətli" davrandığımız bir dövrdə biz hər halda bir əsas suala cavab tapmaqda acizik: Stalinmi bu sistemi yaratdı, ya sistemmi Stalini yaratdı? Durğunluq dövrünü Brejnevmi yaratdı, ya dövr özü rəhbərlik etməyə, məsələn, Kosıgin kimi adamı yox, Brejnevi seçdi? Axı patoloji dərəcədə qəddar Stalindən fərqli olaraq Brejnev, görünür, zalım adam deyilmiş. Doğrudur, Praqa baharını tank tırtılları altında xıncım-xıncım əzməyə də o qərar vermişdi. Amma ümumiyyətlə, Brejnev, xüsusən, son illərində yetərincə duyğusal, sentimental adam olub. Onu Müslüm və Rıskin ağlada bilərdi. Bunun mən özüm də şahidiyəm. İstedadlı bəstəkar və o vaxtkı Mədəniyyət nazirimiz Rauf Hacıyev hardansa eşələyib tapmışdı ki, bizim opera teatrımızın sıravi dirijoru Rıskin vaxtilə Brejnevlə birlikdə Kiçik Torpaqda bir polkda xidmət edib. Brejnev Azərbaycanda olarkən Lenin sarayında təntənəli iclasda Rauf Hacıyevin bu mövzuya həsr etdiyi mahnısı səslənir (sözlərini yadımda deyil kim yazmışdı). Rıskin dirijorluq edir və Müslüm səsinin və istedadının var gücüylə qocalıb haprımış Baş katibin gözlərini Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|