Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
622 asılıb Cju De, Lya Şao Tsi, Cjou En Lay, Den Syao Pin. Moskvada, məsələn, Lenin mavzoleyində belə bir mənzərəni təsəvvür etmək mümkündürmü – Stalinin, Trotskinin, Xruş- şovun, Brejnevin şəkilləri yan-yanaşı asılsın?
Tiraniya, adətən, ac-yalavac, min bir əzab çəkən ölkələrdə baş tutur. O, kütlələrin mövcud şəraitə narazılıq hissləri və milli qürurunun alçaldılması zəminində ucalır. Kütlələrin bu narazılığı aşıb-daşanda Qiyama çevrilir. Rus şairi Marşakın bu barədə çox dəqiq şeri var. Məzmunu budur ki, qiyamlar heç vaxt uğur qazanmır, uğur qazanırsa, ayrı cür adlandırılır. (Yəni Marşakın demək istədiyi və deyə bilmədiyi odur ki, qiyam uğurla baş tutanda onu Böyük İnqilab adlandırırlar, məsələn, Böyük Oktyabr İnqilabı, baş tutmayanda isə, məsələn, Kronştad qiyami, ya Kornilov qiyamı).
Ən böyük inqilab belə həllinə boyun olduğu problemləri çözə bilmədiyinə görə yeni narazılıqların qarşısını almaq üçün diktaturayla nəticələnir. Hamını da inandırmaq istəyirlər ki, yalnız tiraniya, despotik rejim ictimai xaosun qarşısını almağa qadirdir. Tiraniyanın möhkəmlənməsi üçün ona mütləq düşmənlər lazımdır, daxili və xarici düşmənlər. Beləliklə, düşmən axtarışına çıxır və çox tezliklə hər şeyin səbəbkarı olan düşmənləri tapırlar – bu, əlbəttə, ilk növbədə ziyalılardır. Hər şeyin günahkarı, əlbəttə ki, onlardır. Ayrı kimə gücləri çatacaq ki?
Monarxik, yaxud hər hansı təkhökmranlıq quruluşu yəhudiliyin, xaçpərəstliyin və İslamın əsasını təşkil edən Təkallahlılıq (monoteizm) ideyasının siyasi qarşılığıdırmı? Nisbətən humanist variantda imperator – Allahın canişini kimi qələmə verilir, amma sırf diktatura rejimləri də bu təkhökmranlıq – təkallahlıq fikrinə arxalanır. Teymurləngin deyiminə görə, göydə Allah birdir, yerdə də hökmdar bir 623 olmalıdır. Onda belə çıxır ki, politeizm (çoxallahlılıq) demokratik rejimlərə uyğundur. Ancaq tarix bunu təsdiq etmir. Yalnız demokratiyanın ilk vətəni qədim Yunanıstanda İlahi Panteon – yer hakimiyyəti kimi həyatın hər sahəsinə nəzarət edən Allahlardan ibarət idi. *** Bu müqayisə yüngülməcaz görünə bilər, ancaq mənə elə gəlir ki, seçicilərlə deputatların münasibəti – seçicilərin təqdiri, ya tənqidi – hardasa meydançadakı futbolistlərlə tribunalardakı tamaşaçıların münasibətini xatırladır. Tamaşaçıya elə gəlir ki, necə penalti, yaxud küncdən zərbə vurmağı, topu ötürməyi, müdafiəçilərin hasarını yarıb qapıdan qol keçirməyi və öz qapısını qorumağı o, meydançadakı futbolçulardan daha yaxşı bilir. "Topu ona ötür, bundan al, qabağa get, sola qayıt"- və sairə məsləhətlərini çığırıb-bağıraraq o, tamaşaçı oyunçuları hələ söyüb təhqir də edir, bacarıqsızlıqda günahlandırır, ələ salır, lağa qoyur, fitə basır və s. Amma axı meydançada döyüşən futbolistdir, tamaşaçı deyil. "Öz münasibətini bildirmək tamaşaçının haqqıdır" – deyəcəksiniz. Doğrudur. Amma tamaşaçının bu haqqını tanımaqla, hətta onun iradlarını qəbul etməklə bərabər deyə bilmərik ki, o, tamaşaçı futbolu oyunçudan çox sevir, ya futbolçu komandasının qələbəsini tamaşaçıdan az istəyir və nəhayət, necə oynamağı tamaşaçıdan pis bilir. Bunu xalqı sevmək, xalqın mənafeyini qoruya bilmək barədə deputatlara tutulan iradlarla bağlı deyirəm. Kimsə xalqına sevgisini, bağlılığını onun yolunda hər hansı sahədə – siyasətdə, iqtisadiyyatda, yaxud mədəniyyətdə gördüyü əməli işlərlə həyata keçirir. Başqa birisi isə bu sevgidən yalnız mitinqlərdə gur səslə danışır və üstəlik iş görmək istəyənləri də yaş yuyub quru sərir. Orxan Vəli gözəl deyib: "Nələr etmədik bu vətən yolunda, kimsə canını fəda etdi, kimsə nitq söylədi". Futbolla müqayisəni davam etdirsək, onu da deyə bilərik ki, futbolçu üçün futbol – onun taleyi, ömrü-günü, həyatının
624 mənasıdır. Tamaşaçı üçünsə futbol bir neçə xoş, ya həyəcanlı keçən əyləncə saatlarıdır. Deputat fəaliyyətinə də tamaşaçı kürsülərindən baxıb mənfi, ya müsbət (əksərən mənfi) qiymət vermək ən asan işdir. Doğrudur, futbolda da, siyasətdə də kütlə bəzən özüyçün bütlər, kumirlər də yaradır. Amma bu gün qol vurub kumirə çevrilən birisi, sabah topu qapının üstündən, ya yanından keçirərkən fitə basılır. Dünənki kumir bir an içində rüsvay edilir. Eynən deputatlar kimi – bir gün yaxşı çıxış elədin, qəhrəmansan, sabah nə səbəbdənsə susdun, nifrətə layiqsən.
deputat olduğum vaxtlar. *** SSRİ-də otuzuncu illərin ədəbi döyüşləri qədim Romadakı kimi qladiator döyüşləri idi – meydana döyüşçülərin həyatı, dünyada qalıb-qalmaması qoyulurdu. Amma Roma qladiatorlarından fərqli olaraq, məğlub olanın yalnız özü yox, bütün ailə üzvləri, yaxınları da məhv edilirdi. Bizim günlərin ədəbi çəkişmələri isə – olsa-olsa şahmat turnirinə bənzəyir – qalib ancaq bir mərtəbə yüksəlməyə iddia edə bilər. *** Əsrin nəfəsi kəsilib. Sonuna yaxın o, onilliklər ərzində baş vermiş bütün hadisələrdən yorulub usanıb sanki – iki cahan müharibəsi və saysız-hesabsız xırda, regional, vətəndaş, etnik və dini savaşlar. Elə o böyük müharibələr kimi qanlı savaşlar. Bir də ki, İnqilablar – böyük və kiçik inqilablar, çevrilişlər, qiyamlar. Repressiyalar, edamlar, sürgünlər, ölüm düşərgələri, dövlətin özünün, ya ayrı-ayrı dəstələrin, qrupların, təşkilatların törətdikləri terror aktları. Çeşid-çeşid totalitar rejimlərdə yaşamağa məhkum olmuş nəsil-nəsil insanın ümidsizliyi. Xərçəng xəstəliyi və SPİD. Hirosima. Çernobıl. Osvensim. Kolıma. Xolokost və QULAQ, Stalin və Hitler. Pol-Potun qanlı Kampuçiya eksperimenti və xunveybinlər. Çində Maonun
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|