Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
619 SSRİ – Rus dövəti idi, həmişə də rus dövləti kimi qaldı. Stalinin qızı Svetlana Alilluyevanın xatirələrində belə bir məzəli məqam var. Bir gün böyük qardaşı Vasili ona: – Bilirsən, bizim atamız əvvəllər gürcü imiş, – deyib. Bu gün İranın dini rəhbəri ağayi Xameneyi Azərbaycan türküdür, Mirzə Fətəlinin doğulduğu Xəmnə kəndindəndir, hətta deyilənə görə, Şeyx Məhəmməd Xiyabaniyə qohumluğu da çatır. Çox gözəl. İranda olduğumuz vaxt ağayi Xameneyi bizi – Azərbaycan nümayəndələrini qəbul etdi. Bir saatlıq görüşdə o, bizimlə yalnız farsca danışdı, bizim Azəbaycan türkcəsində dediklərimizi isə ona tərcümə edirdilər (halbuki, hamısını gözəl başa düşdüyü aydın idi). Farsca çıxışının bir yerində Şəhriyarı xatırladı və "Heydərbabaya salam" poemasından bir beyti Azərbaycan türkcəsində oxudu. Görüşdən sonra bizi müşayiət edənlər sevinclə: "Gördünüzmü, ağayi Xameneyi türkcə oxudu Şəhriyarın misralarını" – deyirdilər. Tarix boyu Qəznəvilərdən son Qacarlara qədər İranın bütün şahları türklər olub, amma çifayda – dövlət dili şahlar vaxtında da, indi respublika quruluşunda da fars dilidir. Kommunizmdə hamı bir dildə danışacaq – deyirdilər. Əlbəttə, bu dil tuva, xakas, yaxud yakut, çukot dili yox, rus dili olacağı nəzərdə tutulurdu. Milli cəhətləri inkar edən İslam da məhz bir millətin hakim mövqeyinin ideoloji əsaslarını təmin edir. *** Son vaxtlar dünya azərbaycanlılarının sayını ilbəil artırmaq dəb düşüb. Vaqif Səmədoğlu yaxşı dedi: ermənilər guya ki, 15- ci ilin soyqırımında ölənlərinin sayını ilbəil artırırlar, biz isə dirilərimizin sayını hər il azı bir neçə milyon artırırıq. Doğrudan da, bir neçə il qabaq dünya Azərbaycanlılarının sayını (əsasən İrandakı azərbaycanlıların hesabına) 30 milyon, sonra qırx milyon, indi isə əlli miyon deyə müəy-yənləşdirirlər. Təki olsun. Amma məni bir şey düşündürür. Ermənistanla
620 İranın sərhədi Cənubi Azərbaycandan, yəni azərbaycanlıların torpaqlarından keçir. Şimali Azərbaycanın 20 faizini işğal etmiş Ermənistanın yeganə iqtisadi təminatı İrandan gələn mallardır. Olmazmıydı ki, bu 20, ya 30 milyon Güney azərbaycanlı qardaşlarımız heç olmasa bir dəfə Ermənistana gedən traylerlərin qabağını kəsəydilər, bir etiraz piketi keçirəydilər. Əksinə, deyilənə görə, bu gün İrəvan bazarlarında ən çox səslənən Azərbaycan dilidir – bədnam qonşularımızı ərzaqla təmin edən cənublu qardaşlarımızın danışdıqları doğma dil. İrandakı görüşlərimlə bağlı daha bir xatirə. Təbrizdə Şəhriyar simpoziumu keçirilirdi. Bu qədim Azərbaycan şəhərində Azərbaycan şairi haqqında İran tərəfindən edilən bütün məruzələr, çıxışlar yalnız fars dilində idi. Bizim nümayəndələr təbii ki, Azərbaycan dilində çıxış edirdilər. Onu da deməliyəm ki, Təbrizin hər yerində – küçədə, bazarda hamı ancaq Azərbaycanca danışır, başqa dil eşitmək mümkün deyil. Avtobusda gedərkən gənc alim qızlarımızdan ikisi bir-birinə rusca nə isə dedilər. Bizi müşayət edən Əsgər Fərdi dərhal mənə söz atdı: – Ağayi Anar, sizin qızlar rusca danışır – dedi, – heç Təbrizdə başqa dildə danışana rast gəldinizmi? – Heç yerdə rast gəlmədim, – dedim, – bircə Şəhriyar simpoziumundan başqa.
Fərdi güldü: -Bir sıfır sizin xeyrinizə, – dedi. *** İdeologiya çox vaxt iqtisadi sistemlərdən daha uzunömürlü olur. Elm və texnikanın tərəqqisiylə bağlı olaraq iqtisadi sistemlər inkişaf etsə də, ideoloji baxımdan nimdaş dünyəvi, ya dini ideyaların əsiri olaraq qalırlar (bir çox hallarda dünyəvi ideyalar da elə dini düşüncənin bir şəklidir). Beləliklə, cəmiyyət inkişaf yolunda ideologiyaya xərac verməlidir. Axı nəyə görə? Görünür, ona görə ki, mədəniyyət, sənət, əxlaq kimi ideologiya da cəmiyyətin şüurunda o qədər dərin iz salır ki, onun təməllərinin sarsıdılması insanlar tərəfindən zəlzələ- 621 vəlvələ kimi qavranılır, həyat tərzinin kökündən dəyişməsi kimi anlaşılır. Məhz buna görə də bəzi ərəb ölkələri dini ehkamların iqtisadi inkişafa mane olduğunu dərk etsələr belə, bu ayinlərə sədaqətlərini nümayiş etdirməlidirlər. Bizim sovet ideologiyası da eynən bu cür hərəkət edir, yəni dəyişən dünyanın tələblərinə, elmi-texniki tərəqqinin şərtlərinə əməl etmək ehtiyacı ideoloji qəliblərə salınır. (Bu 85-ci ilin qeydləridir. Görünür, yenidənqurmanın ilk ilinə aiddir. Bundan sonra SSRİ inkişafının neqativ nəticələri də, Çin təcrübəsinin əsasən pozitiv yekunları da mənim fikirlərimi təsdiq etdi. Balaca Den böyük bir eksperiment yapdı – marksizm-maoizmin ideoloji ritorikasını saxlamaqla Çinin iqtisadi həyatını bütünlüklə bazar müstəvisinə keçirdi. Bunun nəticəsində vaxtilə Amerika yazıçısı Perl Bakın "Torpaq" romanında təsvir etdyi, sözün hərfi mənasında torpaqla qidalanan çinlilər aclıqdan və dilənçilikdən qurtuldu, milyard yarım insanın qarnı doyduruldu, əyni-başı düzəldi. Bazar iqtisadiyyatına çoxdan riayət edən qonşu Hindistanda isə bu gün də bir milyard hindli dəhşətli səfalət və aclıq içində çabalayır. Həm də Çin bunu tarix üçün çox qısa sayıla biləcək bir müddətdə həyata keçirdi. Deməli, bu problemi – əhalinin normal yaşaması, təminatı problemini hər hansı ölkədə – hətta bu qədər əhalisi olan, bu günə qədər geridə qalmış sayılan, proletar inqilabının və "ən qabaqcıl təlimin" bütün "ləzzətlərini"dadmış, xunveybinlərin amansız "mədəni inqilabını" belə yaşamış ölkədə də həll etmək mümkün imiş. Həm də bu, qeyri-müəyyən Gələcəyin əfsanəvi və xülyavi kommunizm cənnəti yox, indi ömür sürən insanların yaşadıqları normal həyat tərzidir). *** Çində olarkən Mao Tzedunun mavzoleyini ziyarət etdim. Maonun balzamlanmış nəşi qoyulan binada onun silahdaşlarının – vaxtlilə bir-birinin ətini yeməyə hazır olan və Maonun özünün də cəzalandırdığı silahdaşlarının şəkilləri Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|