Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
610 maskası altında xainlik, satqınlıq, namərdlik, işi düşəndə, quyruğu qapı arasında qalanda xoşqılıqlıq, yalmanmaq, tüpürdüyünü yalamaq, quyruğu qapı arasından çıxan təki, guya ki, özünü məğrur aparmaq, guya ki, dikbaşlıq, heç kəsi saymazlıq. O halda ki, bu yalançı dikbaşlığın dalında yenə də kiminsə fitvası durur. Qoldoninin personajı iki ağanın bir nökəriydisə, bu – üç ağanın bir nökəridir. Çünki ilk gəncliyindən yalnız kiminsə qoltuğunda olmağa adətkərdə olub. Və qoltuğuna sığındıqları kimin üstünə qısqırtsalar, onu da qapacaq.
Kağıza ilk sözü, ilk cümləni yazdınmı, daha vərəqdən ayrıla bilməyəcəksən. Sözlərin, fikirlərin zəncirvari reaksiyası başlayacaq, sözdən söz, fikirdən fikir doğacaq. Xatirələr axını, təəssüratlar axını, düşüncələr axını, hisslər seli qələmini qabağına qatıb aparacaq. Və birdən çat vermiş bənddən əvvəlcə sızan, sonra bəndi dağıdıb gur gələn sel kimi bu yazı axını elə şiddətli olacaq ki, onu ram etməyi bacarmayacaqsan. Macal istəyəcəksən ki, ağlına gələnləri kağıza köçürməyə imkan olsun, yox, mümkün deyil, bir dalğanı cilovlamamış arxadan gələn söz, fikir dalğası onu basıb altına alacaq, itirəcək və onun özünü də yeni gələn dalğa yorğan kimi örtəcək. *** Folknerin məşhur fikri var. Deyir ki, onun təxəyyülünün məhsulu olan Yoknapatafa qəsəbəsi (daha doğrusu, dairəsi) coğrafi xəritədə poçt markası boyda görünərdi, amma bu kiçicik ərazi dünyanın bütün genişliyini, əlvanlığını və mürəkkəbliyini ehtiva edir, qapsayır. Bu dairə ancaq bir ştatın xəritəsində poçt markası miqyasındadır, dünya və hətta ABŞ xəritəsində kiçik bir nöqtə kimi də görünməzdi. Amma, təbii ki, məsələ bunda deyil. Məsələ ondadır ki, Folknerin bu doğru fikrini əsas götürən bəzi yazıçılar da, uydurduqları kiçik bir coğrafi ərazini dünyanın modeli kimi göstərməyə çalışırlar. Ancaq unudurlar ki, Şekspir də, Dostoyevski də, elə Folknerin 611 özü də xudmani bir məkan içində dünyanın ən qəliz hisslərini, insan münasibətlərinin ən anlaşılmaz dönüşlərini, insanın daxili aləminin ən dərin quyularını çözə, açıb göstərə biliblər. Poçt markasının – kiçik coğrafi ərazinin sırf empirik təsviri isə, ən yaxşı halda, ekzotik bir məkanın mənzərəsindən artıq deyil. Amma məsələnin başqa bir tərəfi də var… Folkner metodu yazıçı dünyagörüşünün və dünyaduyumunun yeganə üsulu deyil. Məsələn, Heminqueyi ancaq öz xəyali Yoknapatafasında (əgər beləsini başqa bir adla uydursaydı da) təsəvvür etmək mümkün deyil. İtaliyada, Fransada, İspaniyada müxtəlif müharibələrdə iştirak etmədən, gəncliyində Parisin boqema həyatıyla, ya İspaniyada korridalara tamaşayla, orta yaşlarında Afrikada şir ovuyla yaşamasaydı, qocalığında Kubada balıqçılığa həvəslənməsəydi və bütün bunların təcrübəsini yazılarına gətirə bilməsəydi, Heminquey Heminquey olmazdı. Doğrudur, indi elə zaman gəlib ki, bizim nəslin gənclik ədəbi kumiri Heminquey gözdən düşüb. Özü də yalnız yeni nəsillərçün yox, elə bizim nəslin bəzi öz keçmişlərinə dönük çıxmış nümayəndələri üçün də. Qəribədir, insanlar çox vaxt ən amansız nifrəti haçansa dəlicəsinə sevdiklərinə qarşı duyurlar. Folknerin böyük yazıçılıq qüdrətinə pərəstiş etməyimlə bərabər Heminqueyi də gəncliyimin bir hissəsi kimi yaddaşımdan və qəlbimdən çıxarıb ata bilmirəm. Ümumiyyətlə, bir böyük yazıçını, şairi sevmək başqasını mütləq inkar etmək, danmaq deyil. Tolstoyun ilahi genişliyinə, Dostoyevskinin dahiyanə dərinliyinə heyran olmaqla bərabər, Çexovun incəliyinə, həssaslığına, yumşaq niskilinə, qüssəli yumoruna və şux kövrəkliyinə də valehəm. Mənimçün ədəbiyyatda da, incəsənətdə də hissi, duyğusal, insanın yalnız ağlına deyil, qəlbinə də təsir edən örnəklər daha yaxındır. Bunu bəzən xasiyyətimdə də, yazılarımda da sentimentallığa meyllə izah edirlər. Əgər belədirsə, mən sentimentallıqdan qorxmuram. Sənətdə sentimentallığın tərəfdarıyam. Amma bu Sternin, Karamzinin "Bədbəxt
612 Liza"sının, ya "Solğun çiçəklərUin sentimentallığı deyil. Mənimçün bu mənada Füzuli də sentimentaldır, Çexov da, Şopen də, Çaplin də, Fellini də… Yenə də Yoknopatafa, kiçik vətən və poçt markası mövzusuna qayıdaraq Tolstoyun sözlərini yada salıram. Tolstoy "mənimçün Yasnaya Polyanasız Rusiya yoxdurU – deyir. Elədir. Amma axı "Rusiya elə ancaq Yasnaya Polyanadır" demir. Moskvanın və Peterburqun kübar salonları da, Napoleonla müharibənin Borodinosu və Austerlitsi də Tolstoyçün eyni mənada Rusiya, onun tarixi və taleyidir.
Allaha inanırsansa, məntiqi olaraq O dünyaya, ruhların əbədiliyinə və insanın ölümsüzlüyünə də inanırsan. Beləliklə, son nəticədə həyatın mənasına, tarixin ədalətinə, bu dünyanın mizan-tərəzisinə inanırsan. Allaha inanmırsansa, deməli, başqa heç nəyə də inanmırsan, nə həyatın mənasına, nə insan varlığının hər hansı bir qiymətə malik olmasına: heçdən gəldin, heçə getdin, vəssalam… *** O mənim haqqımda yazır ki, mən Mirzə Cəlilin təhlilçisindən personajı olmuşam. Bəli, olmuşam, düz deyir. Şeyx Nəsrullahlar və ölülər içində özümü Kefli İskəndər kimi hiss edirəm. *** Oxucularımızın çoxu Molla Nəsrəddinin məşhur lətifəsində olduğu kimi ancaq dəfələrlə eşitdiyini bir də eşitmək, əvvəldən onsuz da bildiyini bir daha bilmək istəyir. Bu dönə-dönə eşitdiklərini, bildiklərini, qulağına tanış olanları hələ üstəlik nəzmə də çəkiblərsə, bunu əsl şer sayır. *** Hirsli cavanlarımızdan biri yazır ki, Anar, Əkrəm, Yusif, Elçin heç vaxt Kafka, Folkner olmayacaqlar. Demə, kimin Kafka, kimin Folkner olmasını yumurtadan dünən çıxıb bu adları təzə eşidən cücə təyin edir. Bəlkə bizim hər hansı birimiz nə Kafka, nə Folkner olmaq istəyirik, məsələn, tutalım, mən Aalı Tokambayev, Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|