Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 634 

gələcək səadət naminə indi cinayət törətmək düşüncəsi zen 

etikasına kökündən ziddir". Zenbuddizmin tədqiqatçısı 

Y.V.Zavadskaya "Qərb Şərqdə" kitabında belə yazır. Beləliklə, 

dəyərlər cədvəli necə qurulub? Kim deyə bilər ki, gələcək 

nəsillər səadətə indikilərdən daha artıq layiqdirlər və nəyə görə 

indiki nəsillər öz yeganə  və  təkrarsız ömürlərini necəliyi 

məlum olmayan, hansı dövrdə yaşayacağı bilinməyən nəsillərin 

fərziyyə, güman şəklində  nəzərdə tutulan səadətlərinə qurban 

verməlidir? Və bu gələcək nəsillər də öz növbələrində 

ömürlərini daha da irəlidə yetişəcək nəslin yolunda fəda 

etməlidir? Və sonsuza qədər bax beləcəsinə… 

Amma digər tərəfdən bu fədakarlıq olmasaydı,  ən bəsit 

şəkildə desək, valideynlər ömürlərini təmənnasız – filan 

övladlarına qurban verməsəydi, həyatın davamı da mümkün 

deyildi. Çox qədim və çox müdrik bir fikir də var: sənin 

əkdiyin ağacın bəhrəsini gələcək nəsillər görəcək, köl-gəsində 

nəvə-nəticələrin oturacaq, amma sən özün onun nə  bəhrəsini 

görəcəksən, nə kölgəsində dincələcəksən. Vaxtilə mən özüm də 

yazmışdım ki, həyat bir borcdur, bu borcu biz 

valideynlərimizdən alırıq, övladlarımıza qaytarırıq. Hər nəsil 

əcdadlarından onların fədakarlığını da borc alıb, bu borcu 

xələflərinə qaytarır. Bəlkə də belədir. Yox, lap yəqini belədir. 

Amma yenə də müəyyən şübhələr beynimi gəmirir: Hər nəslin 

fədakarlığı  bəlkə  də  gələcəyin mümkünsüz xoşbəxtliyi 

haqqında bir aldanışdan, bir illüziyadan, sirabdan, ilğımdan 

başqa  şey deyil. Bəlkə bu da şirin bir özünüaldatmadır. Necə 

ki, xatirələrimiz, keçmişlər haqqında nostalji duyğularımız da – 

xoş bir yalandır. Keçmişdə, o anları yaşadığımız zaman 

duymadığımız fərəh, sevinc hisslərini indi, o anları yada 

salarkən duyuruq. İtirilmiş  cənnət  əfsanəsi. Gələcək səadət 

haqqında xəyallar da eynən itirilmiş  cənnət xülyasına bənzər 

bir şeydir.  

Əgər doğrudan da, səadət dedikləri bir şey varsa, o ancaq 

ötəri və tez keçib gedən anların tələsik sevincləridir. Az qala 

---

 635 

başlanan kimi bitən sevinclərdir. Bax bu tutulub saxlanması 

mümkün olmayan an, iki yoxsuzluq arasındakı qısa fasilə yəqin 

ki, həqiqiət məqamı, həyatın və gözəlliyin mənasıdır.  

*** 

Ən gənc, az qala uşaq yaşlarımdan mənə söylənən  ən xoş 

"kompliment" – çox mütaliəli olmağımdır.  

Xeyirxahlarım da, bədxahlarım da mütaliəmi mənə gah 

müsbət qiymət kimi, gah da ittiham kimi verirdilər… Halbuki, 

özüm yaxşı bilirdim, mənim geniş mütaliəm daha çox zahiri 

görüntüdür, nəinki əsl həqiqət. Oxumadığım, amma oxunması 

vacib olan kitablar oxuduqlarımdan dəfə-dəfə artıqdır. Bəzən 

sancmaq istəyəndə  mənim bütün yaradıcılıq cəhdlərimi, illah 

da, onlar uğur qazanırdısa, ancaq və ancaq oxuduğum 

kitabların təsiriylə bağlayırdılar.  Əlbəttə, heç bir yazıçı başqa 

bir yazıçının, özəlliklə böyük və klassik müəlliflərin müəyyən 

təsirindən xali deyil. Amma doğrudan-doğruya heç vaxt 

oxumadığım yazıçıların mənə guya ki, təsir etdiyini eşidəndə 

yanıb-yaxılırdım.  İlk povestimi "Ağ liman" adlandırmağım və 

finalda qırmızı gəmilərdən yazmağım kifayət etmişdi ki, bunu 

Qrinin təsiri hesab etsinlər. Niyə Qrin? Sadəcə olaraq onun "Al 

qırmızı yelkənlər"  əsərinin adı yadlarında qalmışdı (Çox 

güman ki, əsərin özünü heç oxumamışdılar).  Şükür olsun ki, 

Çingiz Aytmatovun "Ağ  gəmi" povesti mənim "Ağ 

limanUımdan sonra çıxdı, yoxsa onun da təsirini 

yapışdırardılar. Ayıb olsa da, etiraf edirəm: Qrinin heç bir 

əsərini oxumamışam. Deyilənə görə, çox gözəl yazıçıdır, amma 

vallah-billah bir sətrini də oxumamışam. Əvvəllər nə isə imkan 

düşməyib, tənqidçilərin bu iradlarından sonra isə bilərəkdən, 

qəsdən oxumuram (bəlkə  də haçansa oxudum). Amma Qrinin 

əsərlərinin yalnız adıyla deyil, məzmunuyla da tanış olan ciddi 

adamlar mənə  dəfələrlə deyirdilər ki, "Ağ liman"ın Qrinin 

əsərlərinə heç bir dəxli yoxdur.  

Əfsus ki, Edqar Ponu da oxumamışam, ona görə də təəccüb 

qalıram: bəzi yazılarımda onun təsirini tapanlar da var. Tanış 

---

 636 

olmadığın mətn sənə necə təsir edə bilər? Bilmirəm. Qoy bunu 

tənqidçilər izah etsin.  

Bu ittihamların əsas məqsədi yazılarımın orijinal olmaması 

haqqında fikri beyinlərə yeritməkdir.  Ən yaxşı variantda 

mənim güya ki, həyatı yetərincə bilməməyim və  həyata 

kitablar vasitəsiylə  bələd olmağımdır. Bir dəfə bizim milli 

bəlamız yerliçilik haqqında söhbət düşəndə Vaqulyaya (Vaqif 

Səmədoğluna) dedim: – Valideynlərimizin doğulduğu yerlərə 

görə biz səninlə ayrı-ayrı bölgələrdənik. Amma mən Göyçayda 

və Gəncədə küll halında heç bir ay da yaşamamışam. Necə ki, 

sən də Qazaxda, ya Dərbənddə. Biz Bakıda doğulumuşuq, 

burda boya-başa çatmışıq, burda yaşamışıq və  yəqin 

ömrümüzün sonuna qədər yaşayacayıq, Amma bununla belə 

köklü bakılılar da, bizi özününkü, yəni əsl Bakılı saymır. Odur 

ki, biz istəsək də, yerlibaz, yerlipərəst ola bilmərik. Vaqif, 

məncə, çox dəqiq cavab verdi: Biz səninlə kitabstanlıyıq. 

Bizim yerlibazlığımız kitablar zəminindədir.  

Bir dəfə bazarda nəyinsə qiymətini düz demədim, kimsə 

məni hesabı pis bilməkdə suçladı, atam gülərək: hesabı yox, 

həyatı pis bilir, –  dedi.  

Daha bir şeydə də suçlayırlar məni "sən bu xalqdan uzaqsan, 

yaxud bu xalq səndən uzaqdır".  Əvvəllər belə sözlər məni 

ağrıdırdı. İndi bu kəmlik kompleksindən azad olmuşam. Çünki 

təvazökarlıqdan uzaq olsa da, deməliyəm, kaş xalqa yaxın 

olduqlarını iddia edənlər mənim bu xalq üçün elədiklərimin 

yüzdə birini edəydi. Bu sözlərimçün üzr istəyirəm, yoxsa lap 

Bəxtiyar Vahabzadənin şerinin tərsi çıxdı: Bircə ondan razıyam 

ki, özümdən çox razıyam.  Əstəğfürullah. Allah göstərməsin 

mənə belə özündən müştəbehliyi.  

Yuxarıdakı iradı da anlamağa çalışıram. Bu iradın arxasında 

duran fikir də mənə gün kimi aydındır: yəni dedikləri odur ki, 

sən (yəni mən) uşaqlıqdan firavan bir şəraitdə böyümüsən, 

həyatın bərkinə-boşuna düşməmisən. Xalqın  əksəriyyətinin 

yaşadığı gün-güzəran, dolanışıq tərzi sənə yad və yabançıdır. 

---