Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 649 

etdirmək də olar.  

Amma güc – yalnız hakimiyyət problemi deyil. Qiyam da 

ağlın yox, cilovsuz gücün törəməsi ola bilər. Puşkin tarixə 

nəzər salaraq belə "mənasız və  qəddar rus qiyamının" 

dəhşətindən XIX əsrdə yazmışdı, amma onun peyğəmbərliyi 

XX əsrdə daha böyük ölçüdə təsdiq olundu.  

Güc və  ağıl – bu ziddiyyət,  əlbəttə, ancaq Rusiyanın 

problemi deyil – kütlə  və ziyalılar, kommunistlər və 

demokratlar ziddiyyəti bir çox ölkələrə xasdır. Demokratik 

dəyərlər və despotik rejimlər, faşist tipli millətçilik və 

ümumbəşəri humanist ideallar arasınla gedən savaş – təkcə 

ideyalar qarşıdurması deyil, həm də  Ağılla Gücün davasıdır. 

Ağıl Güc ola bilər, Güc heç vaxt Ağıl ola bilməz. Güc 

müvəqqəti zəfərlər qazana bilər: Hitler, Stalin, Mao…. Amma 

son nəticədə Sokratdan Saxarova qədər ağıl üstün olduğunu 

sübut edir.  

Nəyə görə demokratik nəşrlərdə Liqaçova, Polozkova, 

Qorbaçova (hələ Lenini demirəm) həsr olunmuş iti yazılar, 

karikaturalar, atmacalar yer alır, amma rəsmi informasiya 

vasitələri eyni səviyyədə, məsələn, Yeltsini lağa qoya bilmir. 

(Bü sözlər yazılan vaxt, doğrudan da, belə idi – çox sonraların 

qeydi). Qələmin, dilin iti olmaması ilk növbədə  ağlın 

yetməzliyilə bağlıdır. Bu sarıdan yəhudilər çox zaman məhz 

həmin üstünlüklərinə görə  zəfər çalırlar. Amma yəhudilərin 

intellektual terrorunu da unutmaq olmaz.   

Heç kəsə sirr deyil ki, Kütləvi  İnformasiya Vasitələrində 

(özü də  tək Rusiyada yox, bir çox ölkələrdə) aparıcı qüvvə 

yəhudilərdir. Və o da var ki, yəhudilik  əsasən yəhudilərdən 

ibarət olsa da, yalnız yəhudilər demək deyil.  

Yəhudilik – həm də düşüncə  və davranış  tərzidir, yəhudi 

olsan da, olmasan da məhz bu sayaq düşünə  və davrana 

bilərsən. Bu anlamda yəhudilik dünyaya qlobal baxış, konkret 

bir ölkəni deyil (İsrailə  nə  qədər bağlı olsalar, ona xidmət 

etsələr, onu qorusalar da), bütün dünyanı  vətən saymaq, 

---

 650 

yaşadıqları 

hər məmləkətin mədəniyyətini, dilini 

mənimsəməklə  bərabər, öz milli xüsusiyyətini də mühafizə 

etmək və lazım gələndə birləşə bilməkdir. Küll halında 

yəhudilik planetimizin bəlkə  də  ən qüdrətli superdövlətidir. 

Doğrudur, spesifik xüsusiyyətləri olan və konkret çoğrafi 

məkanı olmayan superdövlətdir. (Xəritədəki cılız  İsrail bu 

superdövlətin bir elementidir, amma əlbəttə ki, onun 

nüfuzunun, imkanlarının mində birinə  də malik deyil). Bu 

superdövlət böyük intellektual sərvətə sahibdir – qüdrəti də 

əsasən bundadır – zəngin pul-para, Kütləvi  İnformasiya 

Vasitələrinə  nəzarət, sənət, elm uğurları – bu əsas qüdrətin – 

intellektual zənginliyin törəmələridir. Lazım gələndə gücə  də 

istinad edir, hətta terror, daha doğrusu, antiterror 

əməliyyatlarına da əl atırlar. (Eyxmanın tutulması, Olimpiada 

dəhşətlərinə görə qisas alınması, Nayrobi reydi və s.) Amma bu 

fiziki antiterror aksiyalarından daha vacib intellektual üsullarla 

mübarizə aparmaqdır. Bu üsullar yəhudi vəkillərinin (sözün 

hərfi və  məcazi mənasında) bəlağətində, KİV-dəki 

müdafiəçilərinin iti qələmlərində, satira, yumor, kinayə, 

sarkazm və ironiyayla qəlibləşmiş mifləri, avtoritetləri, bütöv 

quruluşları, rejimləri, məmləkətləri xəcil edib dağıtmaq 

bacarığındadır.  

*** 

Mənzil məsələsi.  Əgər səkkiz-doqquz nəfərlik ailə 18 

kvadrat metrlik otağa sığışıbsa, sənin arvadınla birlikdə ikiniz 

yaşadığınız dörd otaqlı mənzildə kitabların çoxluğu ucbatından 

darısqallıqdan  şikayətlənməyə haqqın yoxdur. Ümumiyyətlə, 

insanların elementar həyati və məişət tələbatını ödəyə bilməyən 

cəmiyyətdə mənəvi dəyərlərdən danışmaq çətindir.  

*** 

Məhəbbət sivilizasiyanın törətdiyi duyğudur, ona görə  də 

canlı məxluq üçün, o cümlədən insan üçün şəhvət daha qədim, 

daha təbii və daha üzvi bir hissdir. Deyirlər ki, şəhvət heyvani 

tələbatdır. Yəni doğrudanmı, insanlar heyvanlardan daha 

---

 651 

xoşbəxtdir? Əlbəttə, heyvanların da duyğuları var – ağrı, qorxu 

hiss edirlər, kiməsə bağlanırlar və bu bağ  qırılanda xiffət 

edirlər. Amma heyvanların tərəddüdləri olmur, təəssüfləri, 

tövbələri, peşmançılıqları, illüziyaları, xəyal qırıqlığı olmur. 

Xatirələrini, qəribsəmələrini, ümidlərini və  xəyallarını sözlə, 

musiqiylə (bəs bülbül, cəh-cəh vuran başqa quşlar? – Öz-

özümə etiraz qeydim), rənglərlə ifadə etmək niyyəti, bu yöndə 

acı və əbəs istəkləri onları incitmir. Sənətkar heyvanlar yoxdur 

(Heyvan sənətkarlar olsa da). Amma yəqin bu fikir də 

mübahisə doğura bilər. Quşların yuvalarını  bəzəməsi, 

qarışqaların lağım-qurğuları – rasional memarlığını  nəzərdən 

qaçırmayaq. Tovuz quşunun öz əlvan lələkli quyruq-

qanadlarını yelpazə kimi açıb qürrələnməsi estetik duyumun 

bəlirtisi deyilmi?  

*** 

Hər bir insanın dünyaduyumunda qəribə bir məqam var. 

Şüurlu, ya qeyri-şüurlu surətdə, istər-istəməz hər insan 

doğulduğu yeri (daha doğrusu, daimi, ya davamlı yaşadığı yeri) 

kainatın olmasa da, yer kürəsinin mərkəzi kimi qavrayır. 

Kosmik planda kürreyi-ərzin nə yuxarısı var, nə aşağısı. Yalnız 

qlobuslarda və  xəritələrdə planetin təpəsi və alt tərəfi var və 

bununla bağlı da Şimala və  Cənuba,  Şərqə  və  Qərbə ayrılır. 

Bax bu qlobus-xəritə qavrayışında da insan özünün daimi 

məkanını dünyanın mərkəzi sayır, bütün istiqamətləri və 

məsafələri fikrində bu nöqtədən ölçür və müəyyənləşdirir. Mən 

də, necə deyərlər, belə "özmərkəzçilik" duyumuna malik 

olduğum üçün vətənimi, yaşadığım  şəhəri elə bir nöqtə kimi 

qavrayıram ki, bütün qalan torpaq-lar bu yerdən ölçülür. Bu 

qavrayışın bir məqamı da var – öz vətənini məkanda ada kimi 

duyursan. (Zamanla bağlı da belə duyum var – yaşadığım vaxt 

– mənə qədər olanlar və məndən sonra olacaqlar dəryasında bir 

adadır). 

Bu duyumlarla Azərbaycanı qavrayanda vətənimin onu 

əhatə edən və  bəzi hallarda ona düşmən kəsilən qüvvələrin 

---