Kəmərin quyuya buraxılması zamanı isə halqavi fəzada
təzyiqin yüksəlməsi, quyudan qaldırılması zamanı təzyiqin
düşməsi müşahidə olunur.
Qoruyucu kəmərə təsir edən xarici və daxili təzyiqlər.
Qoruyucu kəmər, dağ suxurlarının və kəmər arxası fəzada olan
qazıma məhlulunun təsirindən yaranan xarici təzyiqə məruz
qalır. Qazılan quyunun açdığı layların təzyiqi və müxtəlif
əməliyyatların yerinə yetirilməsi (quyunun sementlənməsi,
layın hidravlik yarılması və s.) nəticəsində yaranan təzyiqlər
isə kəmərə təsir edən daxili təzyiqlərdir. İstər xarici, istərsə də
daxili təzyiqlərin təsiri o vaxt qorxulu nəticələrə gətirib çıxarır
ki bunlardan birinin yaratdığı təzyiq o birisi tərəfindən
kompensə edilməsin. Odur ki, kəmərin möhkəmliyə
hesablamalarında həmişə xarici və daxili təzyiqlərin fərqi əsas
götürülür.
Oval və divarının qalınlığı müxtəlif olan qoruyucu
borular üçün böhran təzyiqini, yəni xarici təzyiqin təsiri
nəticəsində yaranan gərginliyin boru materialının axıcılıq
həddinə çatdığı təzyiqi tapmaq üçün aşağıdakı formuladan
istifadə edirlər:
P
kr
– kritik (böhran) təzyiqdir
dar
– C, D, K, E, L, M, P markalı poladlardan hazırlanmış boru
materialının uyğun olaraq axıcılıq həddi (3200, 3800, 5000,
5500, 6500, 7500 və 9500 kqq /sm
2
)
Xarici əzici təzyiq böhran təzyiqindən çox olur.
Təcrübə
yolu
ilə
müəyyən
edilmişdir
ki,
083
,
0
048
,
0
D
k
olan borular üçün xarici əzici təzyiq P
əz
= (1,10
1,22) P
kr
qiymətində olur.
Qeyd etmək lazımdır ki, dartılma və xarici izafi
təzyiqlərin eyni zamanda birgə təsiri nəticəsində xarici əzici
təzyiqin qiyməti bir qədər azalır.
050
,
0
D
k
olan borular üçün bu azalma 5
15 %
təşkil edir.
Xususi halda, yəni divarının qalınlığı eyni olan
borulardan təşkil edilmiş qoruyucu kəmərlər üçün böhran
təzyiqi aşağıdakı formulanın köməyi ilə hesablanır
(B.V.Bulqakov formulası)
B.V.Bulqakov müəyyən etmişdir ki, xarici əzici təzyiq
böhran təzyiqindən orta hesabla 13% çox olur, yəni
Bu formula QİNİ (QİNİ) formulası adı ilə məşhurdur.
Yuxarıdakı formula ilə hesablamalar böhran təzyiqinin
B.V.Bulqakov formulası ilə hesablanan böhran təzyiqindən 10-
17% çox olduğunu göstərir və demək olar ki, QİNİ formulası
ilə tapılan əzici təzyiqin qiyməti ilə üst-üstə düşür. Beləliklə,
xarici əzici təzyiqin qiymətini AzNİİ formulası adı ilə məşhur
olan aşağıdakı formula ilə hesablamağı keçmiş SSRİ Neft
sənayesinin texniki şurası məsləhət görmüşdür:
Müəyyən edilmişdir ki, böhran təzyiqini və k-nı
hesablamaq yolu ilə də xarici əzici təzyiqi tapmaq olar.
k
0,06 olarsa xarici əzici təzyiq P
əz
= 1,10 P
kr
olar
0,06
k
0,07 olarsa xarici əzici təzyiq P
əz
= 1,13 P
kr
olar
k
0,07 olarsa xarici əzici təzyiq P
əz
= 1,19 P
kr
olar
Xarici izafi təzyiq qoruyucu kəməri bağlı əks klapanla
buraxan zaman yaranır və kəmərin doldurulmayan hissəsinin
maksimal uzunluğu tapılır.
z
n
kr
P
l
m
я
10
burada: P
kr
– böhran təzyiqidir, kqq / sm
2
- ilə;
m
– qazıma məhlulunun xüsusi çəkisidir, q /sm
3
ilə;
n
əz
– əzilməyə ehtiyat əmsalıdır.
Kəmərin doldurulmayan hissəsinin uzunluğu hesablanan
l -in qiymətindən çox olarsa, kəmərin xarici izafi təzyiqin
təsirindən əzilməsi ehtimalı artır.
Sementləmə zamanı daxili izafi təzyiq belə tapılır:
P
dax
= 0,1 (
sem
-
m
) h
o
+ 0,01 L
h
o
- qoruyucu kəmərin arxasında sementin hündürlüyü-
dür, m ilə;
sem
- sement məhlulunun,
m
– isə qazıma məhlulunun
xüsusi çəkisidir, qq /sm
3
ilə;
P
dax
- daxili izafi təzyiqdir, kqq /sm
2
ilə.
Quyuda müxtəlif işlərin (quyunun mənimsənilməsi,
təmir – izolə işləri və s.) aparılması, təzyiq və temperaturanın
təsiri nəticəsində qoruyucu kəmərin daxilində yaranan təzyiq
Mariotta, Lame və ya Barlou formulası ilə təyin edilir:
D
ax
P
qir
2
ax
– boru materialının axıcılıq həddidir, kqq /sm
2
ilə;
D - kəmərin xarici nominal diametridir, sm ilə;
- kəməri təşkil edən boruların divarının nominal qalınlığıdır,
sm ilə;
P
qır
–kəmər içərisində yaranan daxili təzyiq hesabına kəmərin
qırılma (cırılma) təzyiqidir.
Xarici və daxili təzyiqlər kəmərə yalnız radial
istiqamətdə deyil, həm də ox boyu yüklə də təsir edir. Ox üzrə
qüvvələr istismar kəmərinə kəmərin xaricində və daxilində
olan mayelərin ağırlıqları hesabına və kəmərin quyu ağzı
təzyiqi hesabına yaranır. Bu qüvvələr əyilmə momenti yaradır
ki, bu da kəmərin əyilməsinə səbəb ola bilər. Daxili təzyiq
tangensial istiqamətdə (dairəvi) təsir edən normal gərginlikdən
əlavə olaraq ox üzrə dartıcı qüvvə yaradır və kəməri momentin
təsiri ilə əyməyə çalışır. Xarici təzyiq isə əks effektlə təsir edir:
ox boyu sıxıcı qüvvə yaradır və əyilməyə qarşı momentlə
müqavimət göstərir. Bu qüvvələrin təsirindən kəmər öz
düzxətli müvazinətini, dəyanətliliyini itirə bilər, hermetikliyi
Dostları ilə paylaş: |