Sotsiologiyadan ma'ruzalar matni zip

 
3.Fan sotsiologiyasi. 
Fanning tabiat hamda jamiyat hayotidagi O’rni va roli beqiyos bo’lib, inson 
faoliyatining ijtimoiy funktsiyasini, dunyoqarashi, ijtimoiylashuv jarayonlaridagi 
ishtirokini, uning siyosatda, madaniyatda, tahlimdagi tahsir kuchini O’rganish 
masalalarini O’zining tadqiqot predmeti sifatida belgilaydi.
Fan sotsologiyasi mazkur tadqiqot yo’nalishlarining funktsional tizimini kengroq 
ijtimoiy doiralarda ishga tushiradi, shuningdek nazariy jihatdan asoslab beradi,amaliy 
faoliyatlarni rejalashtiradi va boshqaruv miqyosida mavjud tashkiliy 
formalarni 
optimallashtirish yo’li bilan rivojlantiradi. 
Fanni uning tashkil etuvchi tizimiy hamda tarkibiy jihatlarining fukntsional tahlili 
statistik mahlumotlar bilan birga amaliy sotsiologiyaning metodlari: so’rov, 
anketalashtirish, test va hokazolarga 
tayanib amalga oshirilishi mumkin. Bunda ilmiy 
faoliyatni yuzaga chiqarish usullari, yahni mablag’ bilan tahminlash tizimi, shtat 
jadvallari, 
ilmiy kadrlarni tayyorlash sxemasi aniq ko’rsatilishi 
zarur. 
Zero, 
fan 
sotsiologiyasi tadqiqot masalalarining oqilona ko’rinishini qulay variantlarda jamlash, ra-

---

solashtirish, ish vaqtini taqsimlash, jamoa sonini aniqlash, ilmiy xodimlarning yosh 
jihatdan tartibi ularning 
psixologik jihatdan mosligi va hokazolarni aniq bayon qiladi. 
Bozor iqtisodiyoti 
siyosatining ijtimoiy hayotga kirib kelishi fanga ham O’z 
tahsirini O’tkazdi. Biroq yangi islohotlarning amalga oshirilishi turli ijtimoiy 
tabaqalarda turlicha kechayotganligi jamiyatning yangi munosabatlarga kO’nikishi juda 
sekin kechayotganligi sababli har bir sohada, shu jumladan, fanda ham talay 
qiyinchiliklarni yuzaga keltirmokda. Holbuki, har bir fan uchun kerakli mahlumotlarni 
tO’plash, tahlil etish, tuzatish, hisobot tayorlash sotsiologiya predmeti orqali amalga 
oshiriladi. 
Jamiyatning 
kutilmagan inqiroz pallasiga tushib qolishiga yo’l qO’ymaslik 
borasida fan sotsiologiyasi kuchli mahnaviy tahsir etuvchi manbaga aylanishi, O’tish 
davrida dinamizm ruhida shiddatli surhatlar bilan ish yuritmogi zarur. 
Fan sotsiologiyasi jahon miqyosida keng miqyosdagi muloxazalarga sabab 
bo’lmoqda. Ayniqsa, 1970 yillardan boshlab A.A. Zvorqkin (Rossiya) bu muammolarni 
hal 
qilishga 
kO’p urindi. Lekin totalitar rejim, ijtimoiy siyosiy munosabatlardagi 
byurokratizm oqibatida bu masalalar hal etilmay qoldi. Vaholangki, turli xil 
muammolarni sotsiologik O’rganish natijalaridan hozirgi kunda ham, 
bozor 
munosabatlari sharoitida unumli foydalanish mumkin. Ijtimoiy-psixologik muammolar 
ilmiy jamoa va muassasalar doirasida hal qilinishi lozim. Jamoa va individual 
mehnat 
qilish, ilmiy faoliyatda ilmiy xodimning shaxs sifatidagi roli, fan 
uchun 
mutaxassislar 
tayyorlash, ularning yetukligini tahminlash va takomillashtirish kabi masalalar fan 
sotsiologiyasi uchun markaziy muammolardan hisoblanadi. 
Fan sotsiologiyasiga qaratilgan asosiy ehtiborni jahon miqyosida AQSH davlati
misolida keng ehtirof etish mumkin. Amerikalik 
sotsiolog 
J. 
Jillen: 
"Amerika, grajdanlar urushi tufayli buzilgan ijtimoiy-siyosiy tartiblarni tiklash uchun, 
fikrlaydigan shaxslarga
va ijtimoiy fikr bilan hisoblashuvchi fuqarolarga kuchli 
ehtiyoj sezdi",- deb sharxlaydi. Amerika birinchilar qatorida sotsiologik metodlar asosida 
ish tutish tartiblarini ilmiy muassasalaprga keng yoydi. Sotsiologiya fani tizimlashgan 
tarzda siyosiy arboblar va ishbilarmonlar madadi tufayli tez va jadal rivojlandi. 
Fan sohasida sotsiologiya metodlarining tadbiqi, XIX asr oxirida sotsiologiya 
muammolariga 
bag’ishlangan tarmoq jurnalining chiqishi bilan boshlandi. 1895yil 
CHikago Universitetida "American Journlal of Sociology" jurnali chiqishi faqat fan 
sohasida 
emas, balki siyosat va iqtisod sohalarida ham muhim voqea bo’ldi. Jurnal 
O’zining asosiy maqsadini quyidagicha ifodalagan edi: 
1)
ijtimoiy kontseptsiyalar va nazariyalar uchun fond tashkil etish; 
2)
sotsiologiyani mustaqil ilmiy fan sifatida tan olish; 
3)
sotsiologiyani umumiy moddiy farovonlikka kO’maklashiga xizmat 
qildirish; 
4)
har qanday "O’ylamay mantiqiy fikrlovchi"larga qarshi ish olib borish. 
Jurnal sahifalarida ilmiy 
tadqiqotlar natijalarining (ijtimoiy) mahlumotlar bilan 
muntazam tarzda bayon etishi, ilmiy yo’nalishlarning xarakteri, mohiyati, taqrizi, 
nashrlar tahlili, himoya qilingan ishlar bO’yicha sharx berilishi, fan sotsiologiyasining 
keng ehtirof etilishi, jahon miqyosidagi mutaxassis-olimlarning 
diqqat
ehtiborlarini O’ziga jalb qilib kelmoqda. 
Fan davr talabi bO’yicha innovatsion 
loyixa 
joriy 
qilish 
kerak 
ekan, 
avvalambor, fan sotsiologiyasi O’zining ijtimoiy mahlumotlari bilan birinchilar qatorida 
katnashishi lozim. Raqobatbardosh yuqori sifatli texnologiya asosida 
mahsulotlar 

---

marketingi, shuningdek ilmiy muassasa, jamoa, intellektual ilmiy muhitning qulay 
variantlari, bandlik, "ishchi" O’rinlari muammolari va hokazo masalalar bilan xalqaro 
miqyosida ish olib borish kerak. 
Fan va innovatsiya faoliyatining samarasi uchta komponent-tarkibiy qismdan 
iborat: fan, ishlab chiqarish va 
bozor va ishlab chiqarish bir-birlari bilan yakin murosa 
kilmasalar, ular O’rtasidagi aloqa 
tezkor tarzda bo’lmasa, 
byurokratiya 
qulfi 
buzilib zamonaviy hamkorlik yo’lga qO’yilmas ekan bozor va investitsiya masalalari 
O’z-O’zidan chetga suriladi. 
QO’yilgan talab va maqsadni amalga oshirishda fan sotsiologiyasi O’z-kuchini 
tezkor ko’rsatishi, ilmiy muassasalar O’z navbatida zamonaviy ruhda ishlashi, kuchli ish 
yuritish uslubini qO’llash kerak bo’ladi. Ilmiy jamoalar mehnat jarayonini samarali olib 
borib, ishlab chiqarishga O’z tahsirini ko’rsatishi, jahon andozalariga mos bo’lgan yuqori
darajadagi mahsulotlar bilan ehtiyojni qondirishga intilish zarur. 
CHuqurlashgan va keng qamrovli tizimiy O’zgarishlar yuz berayotgan, ijtimoiy-
iqtisodiy O’zgarishlar jamiyatimizning barcha sohasiga O’z tahsirini ko’rsatayotgan bir 
paytda, fan tizimida ham talay qiyinchiliklar ko’rinadi. Fan tizimining muammolari hayot 
tarzi muammolari bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ayniqsa, kadrlar masalasi, ularning 
shakllanishi, zamon talabiga (raqobatbardosh talab-ehtiyojlarga) javob beruvchi 
intellektual ilmiy potentsial masalasiga jiddiy yondoshishni talab qiladi. 
Ilmu fan shunday bir sohaki, qarib qolish, keksayish, safdan chiqib qolish kabi, 
holatlar uning tabiatiga begonadir. 
SHuni aytish joizki, mutaxasis ilmiy xodimlarning boshqa sohalarga ishga ketib 
qolishi, yahni ilmiy potentsialning buzilishi fanni har tomonlama tahlil qilish, 
rivojlantirish yo’llarini izlashga majbur qiladi. Binobarin, ilmiy potentsialning soni va 
sifati fan rivojining bosqichi va natijasiga bevosita tahsir qiladi. 
Xodimlarni turli xil tomoyillarga asosan quyidagicha baholash mumkin: 
1) Mutaxassislik mezoni. Bunda mutaxassis ilmiy xodimlarning fan tarmoqlari va 
mutaxassisligi bO’yicha taqsimlanishi ifodalanadi. 
2)