Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
159
yükseltmek, Marksist-Leninist metodoloji esasında zor bilimsel prob-
lemleri çöze bilen yüksek düzeyli kadrolar hazırlamaktır.
Biz tüm teorik gücümüzü tarihin önemli problemlerinin çözümüne, 
Sovyet toplumunun ve tüm dünya sosyalist sisteminin kanuna uygun-
luklarının tüm yönlerinin öğrenilmesine, uluslararası komünist, işçi ve 
millî-azatlık harekâtlarının ortak tecrübelerini incelenmesine, burjuva 
ideolojisi ile mücadeleye yönelteceğiz.
…. Biz SBKP MK’ni emin ediyoruz ki, Sovyet tarihçileri tüm güçleri ile 
SBKP Programının karşımızda koyduğu görevi, komünizm kuruculuğunun 
büyük işinde inamla yardım etmek görevini yerine getirecektir.
Büyük ve önemli bir güç olarak komünizm kuruculuğunda Sovyetler 
Birliği Komünist Parti’si çok yaşasın!”
275
Sovyet tarihçileri, yukarıda üzerinde durulan düşünceler doğrultusunda 
faaliyetlerini 1980’li yılların ortalarına kadar (5. Döneme kadar) devam et-
tirdiler. Bu dönemde Sovyet yönetimindeki iktidar değişikliği ve ideolojideki 
“yeniden yapılanma” ve “aşikarlık” politikaları tüm Sovyetler Birliği’nde 
bir demokrasi havasını uyandırdı. Toplumda şimdiye kadar baskı altında 
tutulan, yasaklanan konular tartışılmaya, araştırılmaya başlandı. Tüm 
topluma, kurumlara, bilim alanlarına yayılan bu yeni hava Tarih biliminde 
de görüldü. 1990 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşünü takiben Sovyet 
Tarih bilimi de tarihi misyonunu bitirmiş oldu ve yerini eskinin Birlik ve 
şimdinin Bağımsız Cumhuriyetlerindeki Tarih araştırma merkezlerine, tarih 
bölümlerine ve bu merkezlerin hazırladıkları yeni tarih tezlerine bıraktı.
276
Sovyet Tarihçisinin Mutfağı
Sovyet tarihçisinin mutfağı başlığı altında kastedilen Sovyet ta-
rihçisinin geldiği sınıfsal kökeni, tarihi tercih ediş nedeni, araştırma 
konusunu belirlemedeki iradesi, kaynaklara ulaşımı, kaynakları işlemesi 
ve alıntılar yapması, kullandığı dil, eserini yazma aşaması, eserini 
yayınlayıp topluma ulaştırması, yurt dışı ile bağları ve son olarak da 
kendi eserlerine Sovyet sonrası dönemde bakışı aşamalarıdır.
275     “Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesine”, Tarih Bilimi Alanında Bilim-
sel-Pedagoji Kadroların Hazırlama İşinin İyileştirilmesi İçin Önlemler Konusunda Umu-
mittifak Toplantı,  (18-21 Aralık 1962), Moskova 1964, s. 512 “Центральному Комитету 
Коммунистической Партии Советского Союза”, Всесоюзное совещание о  мерах 
улучшения подготовки научно-педагогических кадров по историческим наукам, 
Москва, 18-21 дек. 1962 г. Москва 1964. c. 512].
276 Sovyet tarihçisinin gelişim süreci konusunda yukarıda gösterilen kaynaklar dışında daha 
geniş bilgi için bkz.: Elnur Ağayev, Sovyet İdeolojisi Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin 
Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve 
İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara 2006, s. 84-102.

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
160
1. Tarihçinin Toplumsal Kökeni 
Sovyetler Birliği döneminde tarih yazımı alanında söz sahibi olan, 
tarih alanında eserler üreten ekser tarihçilerin biyografilerinde dikkatleri 
çeken husus çıktıkları aile zümrelerinin sınıfsal olarak benzerlikleri ve 
yakınlıklarıdır. Esasında burada tarihçilerinin geldiği aşağıdaki toplum-
sal yapıyla karşılaşılmaktadır: İşçi ailesi, köylü ailesi ve aydın ailesi. 
Örneğin, “Yuri Aleksandroviç Polyakov memur ailesinde doğmuştur”,
277
 
“Boris Samuiloviç İtenberg ile ilgili şöyle yazmaktadır: ‘Ayakkabıcının 
oğlu tarih doktoru, profesör, daha sonra Rusya Bilimler Akademisi ta-
rih-bilimsel merkezi olan Tarih Enstitüsü’nde çalıştı”,
278
 “N. İ. Pavlenko 
esnaf-sanatçı ailesinde doğmuştur. 1943 yılında Sovyetler Birliği Komü-
nist Partisi’ne üye oldu”,
279
 “Akademik Kovalçenko çok çocuklu demirci 
ailesinde büyüdü”.
280
 Tarihçilerin biyografilerini bu şekilde belirtmelerine 
sık sık rastlanmaktadır. Aslında tarihçilerin esasının bu aile yapısına 
dayanmaları bir tesadüf değildi. Sovyet sisteminin dayandığı temele bir 
gönderme yapılmaktaydı. Zira Sovyet Anayasası’nın birinci maddesinde 
şöyle denmekteydi: “Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği işçilerin, 
köylülerin, aydınların ve ülkenin tüm millet ve halkların emekçilerinin 
iradesine ve çıkarına dayanan Sosyalist umum halk devletidir”.
281
 
Her tarihçi veya bilim adamı bu temele dayanan aileden çıkmamak-
taydı, fakat bu temele gönderme yapma ileride karşılaşacak dışlanmalara 
karşı alının bir önlemdi. Örneğin, “Boris Pavloviç Kozmin’in biyografi-
sinde ailevi durumu yanlış gösterilmiştir. Zira proleter ve köylü değildi. 
Zengin aileden olduğunu yazması proleter devlet anlayışında problem-
lerle karşılaşacağı anlamına geliyordu. Gerçi şimdilik hiçbir problemle 
karşılaşmadı, ama eleştiri tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı zamanlarda 
“ideolojik yanlışlığın” temeli sınıf varlığına dayandırılacaktı.”
282
277 “Tarihi Enstitüsü Yarım Yüzyıl Önce”, s. 122 
278 O. V. Budnitskiy, “‘Teğmenler Neslinin’ Tarihçisi”, Vatan Tarihi dergisi, sayı 5, Moskova 
2001, s. 131. [
О. В. Будницкий. Историк из “поколения лейтенантов” // Отечественная 
история. Москова 2001. no. 5, c. 131]
.
279 M. A. Rahmatullin, “Nikolay İvanoviç Pavlenko’nun 80. Yıldönümü”, Vatan Tarihi dergisi, 
sayı 2, Moskova 1996, s. 107 [M. A. Рахматуллин. К 80-летию со дня рождения Николая 
Ивановича Павленко // 
Отечественная история. Москова 1996. no. 2, c. 107]. 
280 “Rusya Bilimler Akademisi Akademiği İ. D. Kovalçenko (1923-1995), Çalışmaları ve Tezi”, 
Vatan Tarihi dergisi, sayı 6, Moskova 1996, s. 85 [Академик РАН И. Д. Ковальченко (1923-
1995). Труды и концепции // 
Отечественная история. Москова 1996. no. 6, c. 85]. 
281  Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Anayasası (Esas Kanun), Moskova 1989, s. 5 
[Конституция (Основной закон) Союза Советских Социалистических Республик. 
Москова 1989. c. 5].
282 V. A. Tvardovskaya, B. P. Kozmin. Tarihçi ve Çağdaşlık, Moskova 2003, s. 5 [В. А. 
Твардовская. Б. П. Козьмин. Историк и современность. Москова 2003. c. 5].

---