95
ed
ərək, müdafiə edici bir siyasət həyata keçirməyin məqsədəuy-
gunlugunu göst
ərmişdir.
Layih
ənin müzakirəsi zamanı beynəlxalq ekspertlər iştirak
etmi
şlər. Beynəlxalq ekspertlər əvvəlki 15 faizin maksimum rüsum
d
ərəcələrindən yuxarı çıxmamaq şərti ilə, yəni 0-la 15 faiz arasında
variasiya etm
ək şərtilə bu dərəcələrdə dəyişiklik aparılmasının
m
əqsədəuyğunluğu qəbul olundu. Bu prosesin başlangıcında bir
s
ıra hallarda beynəlxalq təşkilatların ekspertləri maksimum dərəcə-
sinin 15 faizd
ən 12 faizə salınması məsələsini qoyurdular. Bu
gömrük tarif sistemi q
əbul olunmandan sonra Azərbaycanın göm-
rük idxal rüsumlar orta d
ərəcəsi 7,8 faizlə bərabər oldu. Əlbəttə,
bu r
əqəm əvvəlki, yəni 6,7 faizə nisbətən irəliyə doğru bir addımdır.
Lakin onu son h
ədd kimi qəbul etmək düzgün olmazdı. Ona görə də
yax
ın dərəcədə, təbiidir ki, gömrük siyasətinin həyata keçirilməsin-
d
ə bir sıra parametrlərə yenidən baxılması zərurəti ortaya çıxa-
caqd
ır. Bildiyimiz kimi, 2001-ci ilin dövlət büdcəsinin tətbiqi ilə
əlaqədar ölkə prezidentinin imzaladığı fərmanda da diferensiallaş-
d
ırılmış gömrük tarif sisteminə keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Art
ıq respublikamızda bu sistem tətbiq edilir.
4.2. Gömrük tarif t
ənzimlənməsinin dünya təcrübəsi
Beyn
əlxalq iqtisadi inteqrasiya son dövrdə müxtəlif istiqa-
m
ətlərdə təhlil edilir. İqtisadçılardan Y.A.Şerbanin göstərir ki,
beyn
əlxalq iqtisadi inteqrasiya özündə özütənzimlənən və inkişaf
ed
ən potensiala malik sistem olmaqla milli təsərrüfat sistemləri-
nin obyektiv düşünülmüş və istiqamətli yaxınlaşması, qarşılıqlı
uyğunlaşması və qovuşdurulmasıdır. Daha sonra, o bu sahədə təd-
qiqat aparan bir
sıra iqtisadçıların (Y.Şişkov, V.Zuyev, Y.Borko
v
ə b.) fikirləri ilə razılaşaraq göstərir ki, real beynəlxalq, dövlət-
l
ərarası iqtisadi inteqrasiya bazar mexanizmləri əsasında müm-
kündür.
Beyn
əlxalq iqtisadi inteqrasiyanın əsaslandırılması üzrə
n
əzəri konsepsiyalar XX əsrin 50-60-cı illərində irəli sürülmüş-
96
dür. Müxt
əlif istiqamətlərdə irəli sürülən bu konsepsiyalarda
dövl
ətlərin iqtisadi yaxınlaşması və dövlətlər arasında yeni müna-
sib
ətlərin yaradılması qeyd edilir. Məsələn, ticarət prinsiplərinin
işlənib hazırlanması, yeni ticarət axınının yaradılması və s.
Beyn
əlxalq iqtisadi inteqrasiyadan danışarkən, ilk növbədə,
onu şərtləndirən amillər qeyd edilməlidir. Beynəlxalq iqtisadi
münasib
ətlərin təhlili nəticəsində inteqrasiyaya səbəb olan və onu
şərtləndirən aşağıdakı amillər mövcuddur:
-
Dövl
ətlərin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin nisbətən bərabər-
liyi v
ə inteqrasiya edən ölkələrin bazar münasibətləri səviyyəsinin
yaxınlığı;
-
İnteqrasiya edən ölkələrin coğrafi yaxınlığı və nəqliyyat
əlaqələri;
-
İnkişaf, maliyyələşdirmə, iqtisadiyyatın tənzimlənməsi,
siyasi
əməkdaşlıq və s. sahələrdə dövlətlər qarşısında dayanan
iqtisadi v
ə digər problemlərin ümumiliyi.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, dünya ölkələrində inteqrasiya
prosesinin müv
əffəqiyyətlə keçməsi inteqrasiya edən ölkələrin
iqtisadiyyatının yüksəlişdə olmasını tələb edir. Birmənalı şəkildə
qeyd etm
ək olar ki, böhran şəraitində olan ölkələr adətən bir-biri
il
ə çətin inteqrasiya edirlər və istiqamətdə dövlətlərin əməkdaşlığı
ç
ətinləşir.
Beyn
əlxalq iqtisadi inteqrasiya proseslərini müəyyən edən
amill
ərə aşağıdakılar aid edilir: təsərrüfat həyatının qloballaşması;
beyn
əlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi; elmi-texniki inqilabın
öz xarakterin
ə görə ümumdünyəvi olması; milli iqtisadiyyatların
açıldığının yüksəldilməsi beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanı şərt-
l
əndirən amillər kimi inteqrasiya edən ölkələrin rəhbərliyinin si-
yasi irad
əsi də qeyd olunur və buna misal kimi Avropa İttifaqı,
Şimali Amerika Azad Ticarət Assosiasiyası (NAFTA), Cənubi
Konus Ölk
ələrin Ümumi Bazarı (MERKOSUR) kimi inteqrasiya
birlikl
ərinin yaradılmasında maraqlı ölkələrin siyasi rəhbərliyinin
t
əşəbbüsü qeyd edilir.
97
Dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyada Azərbaycan tərəfindən
d
ə bu istiqamətdə mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Belə ki, Azər-
baycan Respublikası Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatında
GÜÖAM t
əşkilatı çərçivəsində bir sıra istiqamətlər üzrə, o
cüml
ədən gömrük işi sferasında əməkdaşlığın qurulması və
inkişaf etdirilməsində bilavasitə yaxından iştirak edir.
Dünya ölk
ələrində azad ticarət zonası və gömrük ittifaqları
yaradılarkən iştirakçı dövlətlər bazarın genişləndirilməsini və öz
aralarında ticarət üçün əlverişli şəraitin yaradılmasını müəyyən-
l
əşdirmiş, azad ticarət zonasının və gələcəkdə gömrük ittifaqları-
nın yaradılması üçün hüquqi əsas kimi çıxış etmişdir. Bu qlobal
m
əqsədin realizəsi isə 1986-cı il tarixli Vahid Avropa aktı ilə
mü
əyyənləşir və həmin akta təsərrüfat fəaliyyətinin prioritet sahə-
l
ərində ümumi sahəsi və elmi-texniki siyasətin həyata keçirilməsi,
iştirakçı dövlətlərin sosial-iqtisadi inkişafını müəyyən etmək
m
əqsədilə vahid regional siyasətin, ümumi xarici siyasətin, siyasi
əməkdaşlığın işlənib hazırlanması, reallaşdırılması və s. daxildir.
İqtisadi inteqrasiyanın iştirakçı-dövlətlər üçün müsbət sə-
m
ərə gətirməsi şübhəsizdir. Belə ki, inteqrasiya bloklarının
formalaşdırılması dövlətlərin iqtisadi potensialını gücləndirir, mal
dövriyy
əsinin genişlənməsinə, istehsal əlaqələrinin artmasına
s
əbəb olur. Bundan başqa, dövlətlərin iqtisadi yaxınlaşması
iqtisadi
inteqrasiya iştirakçılarının ərazisində yerləşən firmalar
üçün
əlverişli şərait yaradır.
Beyn
əlxalq iqtisadi inteqrasiyanın güclənməsində məqsəd
regionun iqtisadiyyatının üstünlüklərindən istifadə edilməsi,
əlverişli xarici siyasət mühitinin yaradılması, ticarət siyasətinin
düzgün h
əyata keçirilməsi, iqtisadiyyatın struktur cəhətdən yeni-
d
ən qurulmasına kömək edilməsi, birgə gömrük tarif münasibət-
l
ərinin tənzimlənməsi, milli iqtisadiyyatın inkişafı və gənc sahib-
karlığın inkişafına kömək edilməsindən ibarətdir. Qeyd etmək
la
zımdır ki, inteqrasiyada iştirak edən ölkələrin bazar iqtisadiyyatı
s
əviyyəsinin uyğunluğu, coğrafi yaxınlığı, onların qarşısında
duran probleml
ərin ümumiliyi, bazar islahatlarının sürətləndiril-
Dostları ilə paylaş: |