119
q
ənaətə gəlmək olar ki, bu məhdudlaşdırmaların özü də bir sıra
şərtlər daxilində həyata keçirilməlidir. Məsələn, məhdudlaşdırma-
ların müvəqqəti xarakter kəsb etməsi, ödəmə balansı tarazlığının
t
əmin edilməsi ilə həyata keçirilən məhdudlaşdırmaların valyuta
ehtiyatlarının ciddi ixtisarının qarşısının alınması məqsədi zəru-
riliyi istiqam
ətində həyata keçirilməsi; üzv dövlətlərin arasında
m
əsləhətləşmələrin həyata keçirilməsi və s.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, QATT tərəfindən qeyri-tarif
m
əhdudlaşdırmalar əsasən dövlətin xarici ticarət əməliyyatlarında
iştirakı, malların gömrük dəyəri və mənşə ölkəsinin müəyyənləş-
dirilm
ə metodları daxil olmaqla gömrük və inzibati idxal rəsmi-
l
əşdirmələri, milli istehsalın və ekologiyanın təhlükəsizliyinin tə-
min edilm
əsilə sanitar, baytar normalara, qablaşdırma və s. uyğun
olan standart v
ə tələblər, idxal və ixracın kəmiyyət və valyuta
m
əhdudlaşdırmaları, ödəmənin təmin edilməsi prinsipinə əsasla-
nan m
əhdudlaşdırmalar qrupuna bölünür.
Dünya ölk
ələrinin təcrübəsi göstərir ki, ÜTT-nin üzvü olan
dövl
ətlər əsasən qeyri-tarif tənzimlənmə metodlarından istifadə
edirl
ər. Lakin istifadə əhatəliliyi nöqteyi-nəzərindən dövlətlər ara-
sında ciddi fərqlər mövcuddur. Bəzi qeyri-tarif məhdudiyyətləri-
nin aradan qaldırılması sadəcə olaraq qeyri-mümkündür, belə ki,
onlar daxili iqtisadi siyas
ətin digər ölkələrlə iqtisadi əlaqələrinə
t
əsirinin təcəssümü kimi çıxış edirlər. Bununla belə, beynəlxalq
ticar
ət sistemi tərəfindən qanuniləşdirilmiş qeyri-tarif tənzimləmə
t
ədbirləri, daha doğrusu, xarici malların idxalının kəskin artımı ilə
milli iqtisadiyyata vurulan z
ərərin qarşısının alınması məqsədi
daşıyan müdafiə tədbirləri, həmçinin xarici ixraçılar tərəfindən
qeyri-
sağlam rəqabətin qarşısının alınmasına yönəlmiş digər
t
ədbirlər mövcuddur.
Bel
əliklə, xarici iqtisadi fəaliyyətin qeyri-tarif tənzimlənmə-
sini xarici iqtisadi f
əaliyyətin qeyri-tarif tənzimlənməsinin xarici
iqtisadi f
əaliyyətin tənzimlənməsi üzrə təşkilati, hüquqi, inzibati,
maliyy
ə və təşkilati texniki xarakterlər üzrə təhlil etmək olar.
İdxal əməliyyatlarında qeyri-tarif məhdudiyyətlər dedikdə, xarici
120
malların daxili bazara nüfuz etməsinin qarşısını alan məhdudlaş-
dırma, o cümlədən qadağan xarakterli tədbirldər başa düşülür. Bu
t
ədbirlərin məqsədi yalnız idxal edən ölkənin rəqabət qabiliyyəti-
nin gücl
əndirilməsi deyil, həm də milli sənayenin müdafiəsi,
əhalinin həyat və sağlamlığının, ətraf mühitin, əxlaqın, dinin və
milli t
əhlükəsizliyin qorunmasıdır.
4.3. Xarici ticar
ət əlaqələrinin gömrük-tarif
t
ənzimlənməsinin təkmilləşdirilməsi
Dövl
ət suverenliyi hər dövlətin gömrük məsələlərinin
birt
ərəfli qaydada daxili qanunvericiliklə tənzimlənməsi zərurətini
meydana çıxarır. Lakin hər bir dövlətin geo-siyasi mövqeyi və
ayrı-ayrı dövlətlərlə əlahiddə münasibətləri bu məsələlərə xüsusi
yanaşma metodları tətbiq edilməsini şərtləndirir. Eyni zamanda
gömrük siyas
ətinin beynəlxalq əhəmiyyəti açıq-aşkardır və nəti-
c
ədə bu məsələlər razılaşdırma tənzimlənməsinin mövzusuna
çevrilir. Əgər hər hansı bir dövlət, gömrük məsələlərinin həlli
zamanı digər dövlətlərin maraqlarını nəzərə almırsa və ya onların
m
ənafeyinə zərbə vura bilən siyasət yeridirsə, xarici iqtisadi əla-
q
ələri və bütövlükdə beynəlxalq əlaqələri mürəkkəbləşdirən
konfliktl
ər meydana çıxa bilər.
Gömrük sah
əsində beynəlxalq-hüquqi əmakdaşlığı, həm-
çinin müasir gömrük tarifl
ərinin mürəkkəbliyi, çoxsaylı gömrük
r
əsmiləşdirilmələri qaydaları gündəlik zərurət halına gətirilir.
Beyn
əlxalq ticarət dövriyyəsinin inkişafı, turist mübadi-
l
əsi, humanitar əlaqələr gömrük siyasətinin əsas istiqamətlərinin
v
ə müxəlif dövlətlərin eyni tipli normativ aktlarının koordinasi-
yasını nəzərdə tutan gömrük qanunvericiliyinin eyniləşdirilməsini
labüd edir. Milli normaların yaxınlaşdırılmasına yardım edilməsi,
beyn
əlxalq hüquq və əldə edilmiş hökumətlərarası razılaşmalar
prinsipin
ə əsaslanan beynəlxalq gömrük rejiminin yaradılması ön
plana çıxır. Milli gömrük-hüquq sistemlərinin eyniləşdirilməsi
121
beyn
əlxalq iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsi və inteqrasiya
prosesl
ərinin dərinləşdirilməsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Gömrük qaydalarının əsas eyniləşdirmə vasitələri beynəl-
xalq müqavil
ələrin və ixtisaslaşmış beynəlxalq təşkilatların tövsi-
y
ələridir.
Az
ərbaycan Respublikasının Ümumdünya Ticarət Təşki-
latına və Avropa Birliyinə daxil olmaq arzusu bazar iqtisadiyyatı
şəraitində daxili qanunvericilikdə müvafiq dəyişikliklər edilmə-
sini, t
ətbiq edilən hüquqi normaların beynəlxalq normalara yaxın-
laşdırılmasını, rəsmiləşdirmə əməliyyatlarının sadələşdirilməsini,
sür
ətləndirilməsi və eyniləşdirilməsini nəzərdə tutur. Son zaman-
lar q
əbul edilmiş bir sıra qərarları bu istiqamətdə atılmış mühüm
addımlar kimi qəbul etmək lazımdır. Vahid idxal gömrük rüsu-
munun t
ətbiqi, əlavə dəyər vergisi məsələlərinin çevikləşdiril-
m
əsi, bəzi mallara aksiz vergisinin tətbiqi bu qəbildən olan
t
ədbirlərin vacib mərhələləridir.
Az
ərbaycan Respublikasında 1997-ci ildə «Gömrük Məcəl-
l
əsi» və 1995-ci ildə «Gömrük tarifi haqqında» qanunun qüvvəyə
minm
əsi ilə gömrük işi sahəsində qanunvericiliyin hüquqi nor-
mativ bazasının əsası qoyuldu (2,…19).
Az
ərbaycan Respublikasında gömrük-tarif tənzimlənməsi
m
əsələləri, «Gömrük Məcəlləsi» və «Gömrük tarifi haqqında»
Az
ərbaycan Respublikasının Qanununda və digər qanunlarda
n
əzərdə tutulmuş hüquq normaları ilə həll olunur.
Gömrük M
əcəlləsi «Gömrük işinin hüquqi, iqtisadi və
t
əşkilati əsaslarını müəyyən edir, Azərbaycan Respublikasının
iqtisadi t
əhlükəsizliyinin, suverenliyinin və maraqlarının qorun-
ma
sına, Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya təsərrüfatı ilə əlaqə-
l
ərinin genişlənməsinə, gömrük işi sahəsində təsərrüfat subyektlə-
ri
nin, fiziki şəxslərin və dövlət orqanlarının hüquqlarının müda-
fi
əsinin təmin olunmasına, onların öz vəzifələrini yerinə yetir-
m
əsinə yönəldilmişdir».
Dostları ilə paylaş: |