Standartlari
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1-misol.
A futbol komandasi B futbol komandasi hujumchisni (forvard) 45000 sh.b. ga sotib oldi. O’yinchi A futbol komandasi bilan 3 yilga shaxsiy shartnoma tuzdi. Shartnomada uning ish xaqi, mukofoti, boshqa javobgarlik va majburiyatlari keltirilgan. Shartnomada o’yinchining mahorati va o’ynash tartiblari ko’rib chiqilganligi sababli A futbol klubi o’yinchining keltiradigan foydasidan kelib chiqib, 3 yillik shartnomani nomoddiy aktiv sifatida tan oladi. Tadbirkorlik sub’ekti mijozlar portfeliga yoki bozor ulushiga ega bo’lishi mumkin va tadbirkorlik sub’ekti, mijoz bilan aloqalarni va ularning sodiqligini hosil qilish harakatlari tufayli, mijozlar tadbirkorlik sub’ekti bilan savdo olib borishni davom ettirishini kutishi mumkin. Biroq, himoya qilishning yuridik huquqlari yoki nazoratning boshqa yo’llari, mijozlar bilan aloqalar yoki tadbirkorlik sub’ektiga mijozlarning sodiqligi mavjud bo’lmaganda, tadbirkorlik sub’ekti nomoddiy aktiv ta’rifini qanoatlantiradigan darajada mijoz aloqalaridan va sodiqligidan (masalan, mijozlar portfeli, bozor ulushlari, mijoz bilan aloqalar va sodiqlik) keladigan kutilgan iqtisodiy manfaatlar ustidan yetarlicha nazoratga ega emas. Mijoz aloqalarini himoya qilishning yuridik huquqlari mavjud bo’lmaganda, bir xil yoki o’xshash noshartnomaviy mijoz aloqalari (biznes birlashuvi qismidan tashqari) bo’yicha ayirboshlash operatsiyalari shuni tasdiqlaydiki, tadbirkorlik sub’ekti bunga qaramasdan, mijoz bilan aloqalardan oqib keladigan kutilayotgan kelgusi iqtisodiy manfaatlarni nazorat qila oladi. Chunki bunday ayirboshlash operatsiyalari yana
111 shuni tasdiqlaydiki, mijoz bilan aloqalar ajraladigan, hamda ushbu mijoz bilan aloqalar nomoddiy aktiv ta’rifini qanoatlantiradi. Nomoddiy aktivdan kelib tushadign kelgusi iqtisodiy manfaatlar tovarlar yoki xizmatlar sotuvidan, xarajat tejashlaridan yoki tadbirkorlik sub’ekti tomonidan aktivdan foydalanishdan yuzaga keladigan boshqa daromadlarni qamrab olishi mumkin. Masalan, ishlab chiqarish jarayonida intellektual mulkdan foydalanish kelgusi daromadlarni ko’paytirmagan holda kelgusi ishlab chiqarish harajatlarni kamaytirishi mumkin. Moddani nomoddiy aktiv sifatida tan olish tadbirkorlik sub’ektidan modda quyidagilarni qanoatlantirishini namoyish etishini talab etadi: (a)
nomoddiy aktiv ta’rifini; va (b)
tan olish mezonlarini. Ushbu talab nomoddiy aktivni sotib olishda yoki ichki yaratishda sarflangan hamda qismni qo’shish, almashtirish yoki unga xizmat ko’rsatishda sarflangan harajatlarga nisbatan qo’llaniladi. Nomoddiy aktivlarning xususiyati shundaki, ko’p hollarda, ularga qo’shimcha qilinadigan aktiv yoki almashtiriladigan qism bo’lmaydi. Demak, keyingi harajatlarning ko’pchiligi ushbu Standartdagi nomoddiy aktivning ta’rifini va tan olish mezonini qanoatlantirish o’rniga amaldagi nomoddiy aktivda mujassamlangan kutilgan kelgusi iqtisodiy manfaatlarni saqlashi mumkin. Shu bilan birga, odatda keyingi harajatlarni bevosita butun biznesga nisbatan ma’lum nomoddiy aktivga tegishli ekanligini aniqlash qiyinroqdir. Shu tufayli, faqat kamdan-kam hollarda keyingi xarajatlar – sotib olingan nomoddiy aktivning dastlabki tan olingandan yoki ichki yaratilgan nomoddiy aktiv tugagandan keyingi sarflangan xarajatlar – aktivning balans qiymatida tan olinadi. (tashqi sotib olingan yoki ichki yaratilgan bo’lishiga qaramasdan) brendlar, titul nomlari, nashr nomlari, mijozlar ro’yxatlari va mohiyatan o’xshash moddalar bo’yicha keyingi xarajatlar sarflanganda doimo foyda yoki zararda tan olinadi. Bunga sabab shuki, bunday xarajatlar butun biznesni rivojlantirishga yo’naltiriladigan xarajatlardan farqlana olinmaydi. Nomoddiy aktiv tan olinishi lozim, faqatgina agarda: (a)
tadbirkorlik sub’ekti tomonidan nomoddiy aktiv bilan bog’liq kelgusi iqtisodiy manfaatlar olinishi ehtimoli mavjud bo’lsa; va (b) aktivning tannarxi ishonchli baholana olsa. Aktivning foydali xizmat muddati davomida mavjud bo’ladigan iqtisodiy sharoitlar majmui bo’yicha rahbariyatning eng yaxshi baholashini aks ettiradigan oqilona va tasdiqlovchi farazlardan foydalangan holda, tadbirkorlik sub’ekti kutilgan kelgusi iqtisodiy manfaatlarning ehtimolini baholashi lozim. Tadbirkorlik sub’ekti aktivdan foydalanishdan keladigan kelgusi iqtisodiy manfaatlar oqimining aniqlik darajasini baholashda malakali mulohaza qilishdan foydalanadi, bunda dastlabki tan olish paytida mavjud dalillarga, ko’proq tashqi dalillarga asoslanadi. Nomoddiy aktiv dastlab tannarxda baholanishi lozim. Odatda, tadbirkorlik sub’ekti nomoddiy aktivni alohida sotib olishda to’laydigan narx aktivda mujassamlangan kutilayotgan kelgusi iqtisodiy
112 manfaatlarning tadbirkorlik sub’ekti tomonidan olinishi ehtimoli to’g’risidagi kutilishlarni aks ettiradi. Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiy manfaatlar oqimining vaqti yoki summasi bo’yicha noaniqlik mavjud bo’lishidan qat’iy nazar, tadbirkorlik sub’ekti iqtisodiy manfaatlar olinishini kutadi. Shu bilan birga, alohida sotib olingan nomoddiy aktivning tannarxi odatda ishonchli baholanadi. Xususan, bunday holat yuz beradi, qachonki aktivning sotib olinishida o’rniga beriladigan tovon pul mablag’i yoki boshqa monetar aktivlar shaklida bo’lsa. Alohida sotib olingan nomoddiy aktivning tannarxi quyidagilarni qamrab oladi: (a)
savdo chegirmalarini va imtiyozlarini chegirgan holda, uning sotib olish narxini, jumladan import bojlari va qoplanmaydigan sotib olish soliqlarini; va (b) aktivdan ko’zlangan foydalanishga tayyorlash uchun sarflangan har qanday bevosita xarajatlar. Quyidagilar bevosita xarajatlarga misoldir: (a) aktivni ishchi holatiga keltirish bo’yicha bevosita yuzaga keladigan xodimlarga to’lanadigan haq bo’yicha xarajatlar (MHXS 19 da ta’riflangandek); (b)
aktivni ishchi holatiga keltirish bo’yicha bevosita yuzaga keladigan professional haqlar; va (c) aktiv to’g’ri ishlayotganligini tekshirish bo’yicha xarajatlar. Quyidagilar nomoddiy aktivning tannarxida hisobga olinmaydigan sarflarga misoldir: (a) yangi mahsulotning yoki xizmatning namoyish xarajatlari (shu jumladan, reklamaga va sotish bo’yicha choralarga xarajatlar); (b)
yangi joyda yoki yangi mijozlar bilan biznesni amalga oshirish xarajatlari (jumladan xodimlar uchun trening xarajatlari); va (v) ma’muriy va boshqa umumiy ustama xarajatlar. Nomoddiy aktivning balans qiymatida xarajatlarni tan olish to’xtatiladi, qachonki nomoddiy aktiv rahbariyat ko’zlagandek ishlay oladigan holatga keltirilganda. Shu tufayli, nomoddiy aktivdan foydalanish yoki uni boshqa joyga ko’chirish bilan bog’liq xarajatlar uning balans qiymatiga kiritilmaydi. Masalan, quyidagi xarajatlar nomoddiy aktivning balans qiymatiga kiritilmaydi: (a)
nomoddiy aktiv rahbariyat ko’zlagandek ishlay oladigan holatga keltirilgan, lekin foydalanilmagan paytda sarflangan xarajatlar; va (b) aktivning mahsulotiga talab shakllanayotgan davrdagi zararlar kabi dastlab ko’rilgan operatsion zararlar. Ayrim operatsiyalar nomoddiy aktivni tajriba-konstruktorlik ishlab chiqish bilan bog’liq holda sodir bo’ladi, ammo ular nomoddiy aktivni rahbariyat ko’zlagandek ishlay oladigan holatga keltirish uchun zarur emas. Ushbu ikkinchi darajali operatsiyalar tajriba-konstruktorlik ishlab chiqishdan oldin yoki tajriba- konstruktorlik ishlab chiqish davomida sodir bo’lishi mumkin. Ikkinchi darajali operatsiyalar aktivni rahbariyat ko’zlagandek ishlay oladigan holatga keltirish uchun zarur bo’lmaganligi tufayli, ikkinchi darajali operatsiyalar bo’yicha daromadlar va tegishli xarajatlar bevosita foyda yoki zararda tan olinadi va ular daromad va xarajatning tegishli tasniflariga kiritiladi. Agarda nomoddiy aktiv uchun to’lov odatiy kredit shartlari doirasidan
113 tashqarida kechiktirilsa, uning qiymati pul mablag’idagi narx ekvivalentiga teng bo’ladi. Mazkur qiymat bilan jami to’lovlar orasidagi farq MHXS 23 “Qarzlar bo’yicha xarajatlar” ga muvofiq kapitalizatsiya qilinmaguncha, kredit davri mobaynida foizli xarajat sifatida tan olinadi.
Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|