Стандартлаштириш
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ma’ruza №4. Yoy oralig‘ida gazlarning ionizatsiyalanishi. Elektronlar emissiyasi.
| TOSHKENT 2022 MATERIALSHUNOSLIK VA MASHINASOZLIK TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI PAYVANDLASH JARAYONLARINING NAZARIYASI Ma’ruzachi: “Materialshunoslik va mashinasozlik” katta o’qituvchi Urazbayev Talg’at Tileubayevich Ma’ruza №4. Yoy oralig‘ida gazlarning ionizatsiyalanishi. Elektronlar emissiyasi. Yoy oralig‘ida gazlarning ionizatsiyalanishi Elektr gaz zaryadsizlanishida gazlar zarb bilan urilishi, fotoionlashishi, issiqlik, elektr maydoni vositalarida ionlashishi mumkin. Zarb bilan ionlashishda elektrodning manfiy qutbi (katod)dan chiqqan elektronlar molekular gaz orqali musbat qutb (anod)ga qarab yorug‘lik tezligida harakatlanadi. Elektronlar o‘z harakatida gazning molekulalari va atomlari bilan to‘qnashib, ularning orbitalaridan elektronni urib chiqaradi va bunda musbat ionlar hosil qiladi. Elektrod sirtidan urib chiqarilgan elektronlar birlamchi elektronlar deb, neytral zarralar (atomlar) orbitalaridan urib chiqarilgan elektronlar ikkilamchi elektronlar deb ataladi. Ikkilamchi elektronlar ham boshqa molekulalar va atomlarga zarbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin va uchlamchi deb ataluvchi elektronlarni hosil qilishi mumkin, bunday elektronlar kinetik energiyalarini yo‘qotganda neytral zarralar bilan manfiy ionlar hosil qilishi mumkin (manfiy ionlar kislorodda, azot oksidlarida, galoidlarda, suv bug‘larida va shunga o‘xshashlarda oson hosil bo‘ladi). Hosil bo‘lgan musbat va manfiy ionlar qarama-qarshi ishorali qutblarga qarab yurishga intiladi. Musbat ionlar manfiy ionlar yoki elektronlar bilan to‘qnashganda neytral molekulalar yoki atomlar hosil bo‘ladi (rekombinatsiya jarayoni). Ionlashadigan zarraning erkin elektron yoki neytral atom bilan to‘qnashishi elastik ham, noelastik ham bo‘lishi mumkin. Elastik zarbada kinetik energiya o‘zgarmaydi, noelastik zarbada kinetik energiyaning bir qismi ichki ishga – uyg‘onish yoki ionlashishga sarf bo‘ladi. Shuning uchun to‘qnashuvdan so‘ng zarraning energiyasi kamayadi. Zarba beruvchi (uriluvchi) zarraning kinetik energiyasi uyg‘otish yoki ionlash ishidan katta bo‘lgandagina zarra uyg‘onishi yoki ionlashishi mumkin. Fotoionlashishda gaz oralig‘iga yorug‘lik energiyasi ta’sir qilganda gazning atomlari va molekulalari yorug‘lik kvantlarini (fotonlarni) yutib, elektr zaryadlangan zarralar – elektronlar yoki ionlar hosil qiladi. Gaz atomlari va molekulalarining yorug‘lik kvantlari yutish hisobiga elektr zaryadlangan zarralar hosil qilish jarayoni fotoionlashish deyiladi. Yorug‘lik kvantli energiyasi gaz molekulasining ionlash ishidan katta bo‘lganidagina fotoionlashish bo‘lishi mumkin . Issiqlikdan ionlashishda gazlarda yuqori haroratlar ta’sirida katta kinetik energiya zapaslariga ega bo‘lgan gaz zarralarining noelastik zarbalari natijasida elektr zaryadli zarralar hosil bo‘ladi. 2000 K ga yaqin haroratda gazlarda elektr zaryadlangan zarralarning hosil bo‘lishi anchagina sezilarli bo‘lib qoladi. Gazning termik ionlashish darajasi deganda hosil bo‘lgan elektr zaryadi zarralar sonining gazning ionlashishgacha bo‘lgan hajmidagi neytral zarralar umumiy miqdoriga bo‘lgan nisbati tushuniladi. Atmosfera bosimida gazning ionlashish darajasi harorat o‘zgarishi bilan o‘zgaradi (2.1.1-rasm) va ionlash potensialiga bog‘liq bo‘ladi. Payvandlash vaqtida yoy oralig‘ida birgina gaz emas, balki gaz va bug‘larning aralashmasi ham bo‘ladi, shuning uchun gaz va bug‘lar aralashmasiga kirgan har bir gazning ionlashishi alohida gazning ionlashishidan boshqacha o‘tadi. Gaz aralashmasining ionlashish darajasini aniqlash qulay bo‘lishi uchun «ionlash effektiv potensiali» tushunchasi kiritiladi. Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|