Strateji TƏHLİL
Yüklə 233,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL |
- 2. Beynəlxalq münaqişələrin dinc həlli vasitələrinin tətbiqindəki problemlər
STRATEJİ TƏHLİL | Say 3-4 (21-22) • 2017 114 zəmanət altına alına biləcəyi Hantinqtonun tezisində öz əksini tapır. Sivili- zasiyaların toqquşması ideyasından təsirlənən qorxuların - ksenofobiya, is-
münaqişələrin də səbəbləri baxımından daha da şaxələnməsinə gətirib çı- xarmışdır. Avropa ölkələrində işsizlik və əhalinin yaşlanması kimi faktorlar ksenofobiya duyğularının inkişaf etməsinə və müsəlmanlara qarşı para- noyanın formalaşmasına səbəb olmuşdur. İslamı və müsəlmanları Avropa mədəniyyəti və materialist həyat tərzi üçün "potensial düşmən" kimi qəbul edən Qərbin ideoloqları içərisindəki irqçi meyillər ümumi siyasi konsepsi- yalar formalaşdıran beyin mərkəzlərinə də öz mənfi təsirini göstərir. Hantinqton münaqişələri din və kimlik çərçivəsində qruplaşdırır. O, bir mədəniyyətin özünə xas tarix, ənənə, din və dil kimi ünsürlərinin fərqli bir mədəniyyət ilə kəsişmə nöqtəsində həmin mədəniyyətin tarix, ənənə və dilini deyil, dinini ön plana çıxarmışdır. Bu kontekstdə sivilizasiyaların sərhədlərini müəyyənləşdirmək üçün dərin tarixi biliklərə və ya araşdırma- ya ehtiyac yoxdur. Əgər bu, həqiqətən belədirsə, "mədəniyyət" anlayışı bu şəkildə sadə quruluşda, asanlıqla müşahidə edilə bilən bir formatdadırmı? Konfliktlərin yaranmasına səbəb olan hadisələrin çoxu həmişə Qərb dün- yasında meydana gəlmişdir. Halbuki Qərb dünyası texnologiya sahəsində tərəqqinin, iqtisadi inkişafın, demokratiyanın, insan hüquqlarının və bir çox faydalı sahələrin yaranmasında məhsuldarlığı ilə lider olmuşdur. Hal- hazırda bu kimi ziddiyyətli məqamlar Qərb dünyasının inkişafını birbaşa təhdid edir. Hantinqtonun dünyada yaşayan bütün müsəlmanları unikal mədəniyyətin sahibi olaraq görməsi, bənzər hərəkətləri və fəaliyyətləri təkrar tətbiq edəcəkləri barəsində qənaətə gəlməsi sivilizasiyaların təbiəti ilə də ziddiyyət təşkil edir. İslamofobiya bir tərəfdən dindar insanların dinlərini sərbəst şəkildə ya- şamalarına maneəçilik törədir, digər tərəfdən də qeyri-müsəlmanlar ilə is- lam dini arasında əngəl təşkil edir. Bu formatdakı "əngəlləmə" islam dininə qarşı maraq və əlaqəni artırsa da, geniş seqmentlərin ön mühakimələrinə də zəmin hazırlayır. "İnsan bilmədiyinin düşmənidir" devizi ilə deyə bilərik ki, islam qorxusunun kökündə də məlumatsızlıq və dezinformasiya dayanır. Dövlətlər arasındakı qarşıdurmalara səbəb olan amillərdən biri də ir-
şəkildə işğalı ilə birlikdə Ermənistan tərəfindən Azərbaycanda bir sıra dest- ruktiv və təxribatçı fəaliyyətlər həyata keçirilmişdir. Ermənistanın kəşfiyyat xidməti və bir çox erməni terror təşkilatları sənaye mərkəzləri və nəqliyyat şəbəkələrini də hədəf seçərək sistematik olaraq Bakının, Gəncənin və digər şəhərlərin dinc əhalisinə qarşı terror fəaliyyətləri törətmişdir. Ermənistanın Azərbaycana və digər ölkələrə qarşı terror fəaliyyətlətini həyata keçirən təşkilatlarla müxtəlif səviyyələrdə əməkdaşlıq etdiyini, müvafiq maliyyə STRATEJİ TƏHLİL | Say 3-4 (21-22) • 2017 115 dəstəyi göstərdiyini və bu təşkilatlara öz ərazisində təlimlərin keçirilməsi üçün şərait yaratdığını təsdiq edən bir sıra dəlillər və faktlar da mövcuddur. Bu siyasətləri aparan Ermənistana qarşı Azərbaycanın güc tətbiqetmə hü- ququ beynəlxalq hüquqa müvafiqdir. Ancaq buna baxmayaraq, Azərbaycan tərəfi multikulturalizm siyasətini regionda uğurla həyata keçirərək sülhməramlı olduğunu dünyaya göstərir. 1988-ci ildən etibarən isə terrorizm Ermənistanın xarici siyasətində "məharətlə" istifadə etdiyi bir xarici siyasət vasitəsinə çevrilmişdir. Ermənistanın regional siyasətini anlamaya köməklik edən irreden- tizm siyasəti [23, s.326-327] bir dövlətin sərhədyanı ölkələrdə yaşayan vətəndaşlarını bəhanə edərək yayılma strategiyası izləməsi kimi tərif edilir. Əvvəla, Ermənistanın əsas məqsədi Azərbaycan torpaqlarını işğal etmək olmuşdur. Nəticə olaraq isə Ermənistan milliyyətçiliyinin də əsası olan irre- dentist siyasətin də davamı kimi "Böyük Ermənistan" xəyalı əsas məqsədləri olmuşdur [18, s.151]. Separatizmə əsaslanan irredentist siyasətin həyata keçirilməsi keçmişdə olduğu kimi müasir dövrümüzdə də münaqişələrin yaranmasına təkan verən amillərdəndir. İnsanların rifahı və birlikdə sülh içərisində yaşaya bilməsi üçün si- vilizasiyalararası qarşıdurmadan deyil, sivilizasiyalararası dialoqdan, multikulturalizmdən bəhs etmək insanlıq üçün daha faydalı olacaqdır. Bu meyarların beynəlxalq siyasətin də vasitəsi kimi qəbul edilməsi dünyada sülhün bərqərar olmasına da xidmət göstərəcəkdir.
Beynəlxalq münaqişələrin həllində diplomatik vasitələr olaraq, "danı- şıqlar", "dostluq zəminində cəhd", "vasitəçilik", "təhqiqat", "barışdırma" və "xeyirxah xidmətlər" kimi fəaliyyətlər həyata keçirilir [33, s.735-759]. Beynəlxalq münaqişələrin dinc vasitələrlə həllinin ikinci əsas vasitəsi məhkəmə yolu ilə həll prosesidir. "Məhkəmə metodları"na iki qrup daxildir: "Məhkəmə prosessual üsulu" və "Beynəlxalq arbitraj". Nəzərə almaq lazım- dır ki, bütün dinc vasitələr çox vaxt bir yerdə tətbiq olunur [8, s.331]. Beynəlxalq münaqişələrin dinc metodlarla həlli prinsipi başda BMT ol- maqla bir çox regional təşkilatın da fəaliyyətinin əsasını təşkil edən mü- hüm məsələlərdən biridir. Qafqaz regionu da daxil olmaqla dünyanın fərqli coğrafiyalarındakı münaqişələrin həlli prosesini izlədiyimiz zaman həll edilməmiş, müddətli dayandırılmış, dondurulmuş problemlərlə qarşıla- şırıq. Bunun səbəbi isə beynəlxalq təşkilatların funksiyalarını tam şəkildə yerinə yetirməməsi və böyük güc mərkəzlərinin bu münaqişələrin həllində maraqlı olmamasıdır. Bununla birlikdə, beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində Yüklə 233,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|