Şuşa təkcə şuşalılar üçün yox, bütün azərbaycanlılar üçün, vətənini', millətini sevən

Yaqub Mahmudov,  Camal Mustafayev

mərkəzlərindən  birinə  çevrilmişdi.  Azər- 

baycanın görkəmli dramaturqları olan N əcəf 

bəy  Vəzirov  (1854-1926)  və  Əbdürrəhim 

bəy Haqverdiyev (1870-1933) Şuşa teatrmın 

inkişafında əvəzsiz rol oynamışlar. Fəaliyyəti 

yüz ildən artıq davam etmiş Şuşa teatn hamı- 

nm yaxşı tanıdığı neçə-neçə istedadh rejissor 

və  aktyor  yetişdirib,  Üzeyir  Hacıbəyli, 

Əhməd Ağdamski, Yusif Məlikhaqnəzərov, 

Ənvər  Behbudov,  Mehdi  Məmmədov, 

Şəmsi  Bədəlbəyli  və  onlarla  digər  teatr xa- 

dimləri öz ilhamlarmı bu torpaqdan alıblar.

Şuşa yarandığı gündən çoxlu sayda rəs- 

samların və  tətbiqi  sənət  ustalarmın  vətəni 

olmuşdur. Azərbaycanm görkəmli şairi, rəs- 

samı  və  bədii  tikmə  ustası  Xurşidbanu Na- 

təvanın  (1830-1897)  həyat  və  yaradıcılığı 

Şuşa ilə qırılmaz surətdə bağlıdır.  Onun ya- 

ratmış olduğu rəsmlər, miniatürlər və tətbiqi 

sənət nümunələri hazırda Azərbaycan Döv- 

lət  İncəsənət  M uzeyinin  ekspozisiyalarmı  bəzəyir.  Azərbaycan  Milli  Elmlər 

Akademiyasınm  Əlyazmalar  İnstitutunda  Natəvanm  cildi  öz  əli  ilə  tikilmiş  al- 

bomu  saxlanılır.  Albomda  şairənin  bir  neçə  qəzəli  ilə  yanaşı,  m üxtəlif illərdə 

yaratdığı rəsm əsərləri, omament nümunələri və mənzərə təsvirləri vardır.  Onun 

yaratdığı «Dağlarda yol», «Məscidli qala», «Dənizkənarı» adlı rəsm əsərlərində 

Azərbaycan təbiətinin real m ənzərələri  əks olunmuşdur.164

Natəvan Azərbaycanın  incəsənət tarixində mahir tikmə ustası kimi  də məş- 

hurdur.  Onun tikmələri m üxtəlif sərgilərdə nümayiş etdirilmiş,  müasirləri tərə- 

fındən  yüksək  qiym ətləndirilmişlər.  Natəvanm   əl  işlərindən  olan  muncuqla 

toxunmuş kisə  1858-ci ildə Azərbaycana səyahət etmiş fransız yazıçısı Aleksandr 

Dümaya bağışlanmışdı.  K isənin  incəliyinə  heyran  qalan  Aleksandr  Düma  onu 

«ən qiymətli  hədiyyə» kimi  dəyərləndirmişdi.  Həmin sənət əsəri hazırda Paris 

muzeylərindən birində saxlamlır.165

Şuşanın yetirdiyi  görkəmli  şəxsiyyətlərindən biri  olan Mir M öhsün Nəvvab 

(1833-1918)  öz  dövrünün  tanmmış  xəttatı,  rəssamı,  şair  və  musiqişünası  kimi

Xurşidbanu  Natəvanın 

büstü

N

P*

Xan  qızı Natəvan  oğlu  Mehdiqulu  və qızı Fatma  Bikə ilə

---

B ədəl b ə y  B ə d əlb əyli  (solda a şağıda)  Qori M üəllim lər Sem inariyasında 

oxuyan  həm yerlilərindən  ibarət ansam bl üzvləri ilə

Ş U Ş A - P Ə N A H A B A D

şöhrət qazanmışdı. Onun hazırda Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində sax- 

lanılan «Teymurləngin portreti», «Çiçəklər» və «Quşlar» kimi rəsm əsərlərində 

dərin bir həyatilik hiss olunur.166 Onun yüz il bundan ə w ə l  Şuşada müxtəlif bi- 

naların divarlarına çəkdiyi rəsm lər və naxışlar öz təravətini bu  günə  qədər itir- 

m əm işdir.167  Nəvvab  həm  də  Azərbaycan  kitab  tərtibatı  sənətinin  nadir 

nümunələrini yaratmışdır.

XVIII-XIX əsrlərdə Şuşada çoxlu sayda tətbiqi sənət ustaları yaşayıb-yarat- 

mışlar.  1856-cı ildə onların sayı  1863 nəfərə çatırdı.168 Onlann arasında zərgərlər, 

xalçaçılar,  saxsı  məmulatı 

ustaları, ağac və dəriyə bədii 

tərtibat  verən  sənətkarlar 

üstünlük  təşkil  edirdi.  Bu 

ustalar tərəfmdən yaradılmış 

tətbiqi  sənət  nümunələri 

Azərbaycanın hüdudlanndan 

kənarda  da  m əşhur  idi.  Şu- 

şalı sənətkarlardan olan Bay- 

ram  M əşədi  Qurban  oğlu,

Kərbəlayi  Ə hməd  Dəmir- 

qaya  oğlu  və  Cabbar  Hacı

Əkbər  oğlu  1871-ci  ildə 

Şuşa Şərq M usiqi A lətləri  fa b rik i

Moskvada  keçirilən  politex- 

nik  sərgidə  öz  əl  işlərini 

uğurla  nümayiş  etdirərək, 

gümüş  medala  layiq  görül- 

müşdülər.169

Şuşa  həm   də  muzeylər 

şəhəri  kimi  şöhrət  qazan- 

mışdı.  Şuşalı  rəssamların, 

tətbiqi 

sənət 

ustalarının 

yaratdıqları  sənət  incilərinin 

bir qismi şəhərdə təşkil edil- 

miş  m üxtəlif  muzeylərdə 

nümayiş etdirilirdi. On salon- 

dan  ibarət  olan  Şuşa  Rəsm

Görkəm li Azərbaycan şa iri M ir Möhsün  Nəvvabın 

qəbri.  Şuşa -  P ən ahabad

107

---

Yaqub Mahmudov,  Camal Mustafayev

Pərıahəli xanın  kitabxanasının  interyeri

Qalereyasında 200-ə yaxın nadir təsviri sənət nümunəsi saxlanılırdı.  Qalereyanın

Mİr Möhsün Nəvvabln öz kitablanna çəkdiyi  illüstrasiyalar təşkil 

edırdı.  Mehmandarovların  yaşayış  kompleksində  yerləşən  X alça  Muzeyində

- 

ən  artıq  nadır xalça  məmulatı  nümayiş  etdirilirdi.  Bundan  başqa,  Şuşada 

anx  Muzeyı  Daş  Sənətkarhğı Muzeyi,  Dərman  Bitkiləri  M uzeyi,  Üzeyir Ha- 

C'  7   'T V  

Xurşıdbanu Natəvanm  və  Mir Möhsün  N ə w a b m  ev mu-

pHan p 

®ƏSterırd*' Bütün bu muzeylər  1992-ci ilin mayında Şuşanı işğal

n o n n t i r Əm 

m

 

f ’ tərəfindən dag*dılaraq yerlə yeksan edilmiş, onların eks-

aZ^ 

V 

7  T  apanlmışdır' 

Yalnız x «lÇa Muzeyində saxlanılan 300-dən 

artıq əl ,ş,  olan xalçanm  145-ni xilas etmək mümkün olmuşdur.

. 

.  Ş  Ş  wn ozıinün mcmarlıq abidələri  ilə də məşhurdur.  Yarandığı gündən

başlayaraq  ş8hərde mudafiə tikiiiləri  ilə yanaşı,  çoxlu yaşay.ş evləri,  imarətlər,

Saatlı  məscidi.  XVIII əsr.  Şuşa -  P ənahabad

---