T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
152 gidiyor, onların başucunda oturup elleri ile yemeklerini verip sularını içiriyor, oturup hatırlarını soruyorlarmış. 108 Bu açıklamalarda Başgöz o dönem tarihi olayların yanında bize İslam kadercilik öğretisinin de Yunus’ta yer aldığını anlatmaktadır. Bölüm, dönem tarihi olaylarına yukarıdaki şekliyle az da olsa değinmektedir. Bir sonraki başlıkta Başgöz bize Yunus’un tarikata girmesiyle oluşan değişimi anlatmaktadır. Derviş Yunus adlı bu bölümde artık Sünni Beyler düzeninin yerini tekke İslam’ı almaktadır. Bu değişim Başgöz’de şu şekilde ifade edilir: Molla Yunus, hayatının bilmediğimiz bir devresinde, mistikliği (tasavvufu) kabul eder; düzenden kopar, bir karşıt kültür oluşturan Taptuk Emre’nin tekkesine varır. Molla Yunus, Derviş Yunus’a dönüşür. Sünni Beyler düzeninin yerini, hak erenlerinin yeni toplum düzeni alır. Bu geçiş Yunus’un şiirlerine yeni fikirler, yeni bir coşkulu sevgi ve büyük bir söz ustalığı getirecektir. Dönüşüm Yunus’un yalnız dil anlayışında değildir; Yunus’un eşi dostu ile, çevresi ve ailesi olan ilişkilerinde de yeni kopmalar ve düzenlemeler olacak, Yunus bu bunalımın sonunda evinden barkından ayrılacaktır. Bu bunalımın boyutlarını ve gerçek nedenlerini bilmiyoruz. Bu konuda, ancak, Yunus’un şiirlerinden başka dayanağı olmayan, tahminler ileri sürülebilir. Yunus’un tekke toplumuna göçmesi, Mevlana’da olduğu gibi, beklenmedik bir patlama sonunda olmamış. Yunus’un şiirleri, yavaş ve uzun bir geçiş dönemini belirtiyorlar. Yunus’un kul-tanrı, cennet-cehennem, hayat- ölüm, yaratan-yaratılan ikiliğinden uzun zaman kurtulamadığını, tanrı sevgisinde bunların tümünü birleştiren bir bütüne varamadığını gösteren bir 108 A. g. e. s. 28–33 153 hayli şiiri var. Ama Sünni inanış da artık kendisini doyurmuyor, bir başka yere bağlanmak, tutunmak istiyor; yeni bir yol arayışı bu Yunus için. Başgöz, Babailik ayaklanmalarına kısaca değinmektedir. Baba İlyas ayaklanması bu dönem güçlükle bastırılabilmiştir. Bu dönem toplumsal bunalımların nedenleri hakkında Başgöz detaylı bilgiler vermektedir. Moğol tehdidinin dönem insanı hayatı üzerine olan etkileri hakkında okuyucuyu bilgilendiren Başgöz, bu tehdidin ve vahşetin dönem insanını bezdirdiğini ortaya koyar: “Moğol kargaşalığından evvel Selçuklu sultanlığının Anadolu’dan geliri 15 milyon altın; Moğol’dan sonra 3 milyona düşüyor. Bunun da bir milyon iki yüz bini her yıl Moğol’a haraç gidecek. Yunus Emre yoksullaşan ve güvensizlikten bunalan halkın ne durumlara düştüğünü bize çarpıcı dizelerle açıklar: Beyim arif isen var yolunca/Bunda başlar yiter kanlar sorulmaz (divan, 341)” Yunus Emre’nin girdiği Taptuk tekkesi hakkında da detaylı bilgiler bulunmaktadır: Yunus Emre’nin, Taptuk tekkesine vardığı, orada bir zaman eğleştiği doğru olmalıdır. Bunu yalnız Yunus’un şiirleri ve menkıbeler değil, ileride belirteceğimiz başka kaynaklar da söylüyor. Yunus bu tekkeye olgunluk çağında, belki de kırkını geçtikten sonra varmış olmalıdır. Orada şeyhinin kızına âşık olarak, tıpkı menkıbelerin söylediği gibi, yeni bir sevginin coşkunluğunu da yaşamış olabilir. Başgöz, bu Taptuk tekkesi hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Bu çok uzun ve detaylı bilgileri özetleyerek vermek okuyucuyu sıkmamak ve konuyu dağıtmamak açısından faydalı olacaktır. Anadolu’ya göçen Oğuz boyları bu topraklarda çeşitli yerleşimler kurmuşlardır. Bu yerleşimlerin bazıları tekke çevresinde olan 154 yerleşimlerdir. Bu tekkelerde savaşçı dervişler değil toprağı işleyen, toplum düzenini sağlayan kişiler görev yapmaktadır. Tekkeler dini hayatın yanı sıra toplumsal hayatı da düzenleyen merkezler olmuşlardır. Taptuk tekkesi hakkında bilgilerimiz oldukça kısıtlı ve dağınıktır. Bu tekkelerde nasıl bir hayatın sürdüğü hakkında ise Başgöz, Ömer Lütfi Barkan’dan bazı bilgiler aktarmaktadır: “Bu devirde gördüğümüz dervişler henüz ziraat hayatı ile meşgul olan, bağ bahçe yetiştiren, zaviyeler kurmakta usta olan kişilerdi. Vakitlerini ayin ve ibadetle geçirdiklerine, başkalarının sırtından yaşadıklarına dair, ortada henüz, hiçbir delil mevcut değildir. Birçok dervişlerin bir komün hayatı yaşamak için bir araya toplandıklarını ve beraber çalışıp, beraber yemenin ve böyle müşterek bir hayat sürmenin zevklerini tercih ettiklerini kabul edebiliriz. (Barkan, 304)” İster Müslüman olsun, ister Hıristiyan olsun, Bâtıni ilkeleri benimseyip tekkeye varan kimse orada yeni iş ve insan ilişkileri içine giriyor, eli yahut dili ile bu halkçı düzene katkıda bulunuyordu. Dünyadan tümden el etek çekip çile evlerine kapanan dervişler Müslümanlıkta yoktur; Hıristiyanlıkta vardır. Anadolu dervişleri arasında 15. Yüzyıla kadar böyle kimseler hiç yok. Bu dervişlerden kimi sucu baba, kimi eskici baba, kimi kilci baba, kimi de elekçi baba. Hepsi de alın teri dökerek, bir şey beklemeden, dürüstçe halka hizmet ettikleri için, baba veya dede olmuşlar. Hıristiyanlıkta bir din ulusunu “aziz” (Saint) mertebesine ancak kilisenin en yüksek din meclisi yükseltir. Yani Hıristiyan din düzeninin kontrolünden geçmeden kimse “aziz” ilan edilemez. Anadolu’da böyle bir din kurulu yok. Kararı köyün veya kentin halkı veriyor. Kendisine dürüstçe hizmet veren insana ölünce “baba” veya “dede” unvanı vermekten çekinmiyor. Bu temiz insanlara “baba” veya “dede” denerek Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|