T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
148 almıştır: Yunus Emre’nin şiiri bir ikilem içindedir. Onda öz ve biçim bakımından birbirine ters düşen iki şiir dalı buluruz. Bunların birinde Yunus aruzu, ötekinde heceyi kullanır. Birinde divan şiirinin biçimlerini ve kurallarını yeğler, ötekinde halk şiirinin. Ama ikilik asıl din anlayışında keskinleşir. Bunların birinde Yunus, medreseden yetişme bir molladır; ötekinde tekkede oturan bir derviş. Molla Yunus işinde, gücünde, evinde barkında, orucunda, namazında, kurulu düzenin istediği bir aydındır; Derviş Yunus evini barkını, kurulu düzeni bırakıp tekke toplumuna göçmüştür. Derviş Yunus kurulu düzenle açık bir savaşa girmemiştir, ama artık, o, karşıt bir kültürün içindedir. Beyler düzenine ters düşer; Taptuk Baba düzeninin adamıdır. Şimdi Molla Yunus’la Derviş Yunus’un şiirlerini karşılaştıralım: I-oruç namaz kılmayanın hak buyruğun tutmayanın Doğru yola gitmeyenin göğsünde iman neylesin II-oruç namaz hac cürüm ü cinayettir Fakir bundan azadır has ü havas içinde I-komşular ile dur bile kıl namazı imam ile Yalvar günahın gel dile tanla seher vaktinde dur II- ben oruç namaz için süci (içki) içtim esridim Tespih seccade için dinlerem şeşte kopuz I-yarattı yetmiş iki türlü dili Arada üstün kodu Müslüman’ı 149 II-yetmiş iki millete bir göz ile bakmayan Şer’in (şeriatın) evliyasıysa hakikatte asidir Bu şiirlerin sergilediği iki din anlayışı arasındaki ayrıklık keskin ve çarpıcıdır. Bu şiirler Molla Yunus’un, medreseli Yunus’un eserleridir; Yunus tekkeye varmadan evvel yazılmıştır. Öteki şiirleri ise, olgunluk çağında, Taptuk Tekkesine katıldıktan sonra yazmıştır Yunus; bunlar Derviş Yunus’un şiirleridir. Bu değerlendirmelerden sonra, Başgöz, Yunus şiir içeriğindeki değişimleri Softa Yunus-Molla Yunus alt başlığında şu şekilde açıklamaktadır: Sünni şiir geleneğinde Yunus’un din anlayışı bir köy imamınınkine benzer. Şiir böyle yerlerde eğitici, yol gösterici, akıl verici, yukarıdan bakıcıdır. Bağnaz ve acımasızdır. Ya dinin kurallarına ve şeriatın buyruklarına eksiksiz uyacaksın ya da toprak başına; hem bu dünyanın, hem öteki dünyanın bütün azapları seni beklemektedir. Sünni şiirlerinde Yunus sayılı nakışları işler. Bunları yeniden, bıkıp usanmadan söyler. Bu nakışlardan biri Molla Yunus’a çok yakışan bir çağrıdır. Namaz kılmaya, oruç tutmaya, tanrının birliğini, peygamberin ululuğunu tanımaya ve şeriatın isteklerini yerine getirmeye bir çağrı. Yunus Emre, bu Sünni Müslümanlık nakşına, bazı ahlak ilkelerinin savunuculuğunu da ekler. Bu ilkeler Yunus’un şiirlerini dokuyan önemli bir temel oluşturur. Yunus’un verdiği öğütler kaynağını halk bilgeliğinden, Kuran ve hadisten alan üçlü bir bileşimdir. Bunlardan dünyadan vazgeçmek, Kuran’dan kaynaklandığı halde, Müslüman mistikleri tarafından yeni yorumlarla 150 geliştirilmiş, bütün bir davranış ve hayat felsefesi haline sokulmuştur. Dünyadan vazgeçmek konusunda, İslam kaynakları çelişki içindedir. Bir yandan Kur’an: “Siz fani dünya ile çırpınıyorsunuz, ama, Allah ahreti ister” (sure 3, ayet 68); “Altın ve gümüş yığanlar ve bunları Allah yolunda harç etmeyenler! Sen onlara elemli bir azabı haber ver” (sure 9, ayet 34) gibi dünyadan vazgeçmeyi destekleyen hükümler getirmiştir. Öte yandan hadisler şöyle yargılar ortaya atar: “İçinizden en makbulünüz bu dünya için ahreti yahut ahret için bu dünyayı unutanlar değil, her ikisini bir tutanlardır”; “Mümin ağzına götürdüğü her lokma için Allah mükâfatı alır.”; “Mallarını dağıtıp sonra dilenci olmak marifet değildir.” (Goldziher) Bunlardan birinci kümedeki görüşleri benimseyen ve hayatlarını ona göre düzenleyerek yaşayan sufiler, gerçekten dünyadan el etek çekmiş, ya topluma tümden küserek bir kenara çekilmişler yahut dünyaya tapanlara, mal mülk yığanlara kızgınlık ve düşmanlık duymuşlardır. Bu düşmanlık onların bir kısmını kurulu Sünni düzenlere baş kaldırmaya, onlarla savaşa girmeye kadar götürmüştür. Yunus’un şiirlerindeki toplumsal ağırlığı bulunan ahlak ilkelerinden, zulmetmemek, yoksula yardım etmek, komşu hakkı gözetmek, kimsenin ardından konuşmamak, Kuran’da da yer alan ilkelerdir. Ama bunları Yunus’un ille de Kuran’dan almış olduğu ileri sürülmez. Bu ahlak ilkeleri halk bilgeliği geleneğinde de yaşaya gelmiştir. Türk epik edebiyatında, atasözlerinde ve halk edebiyatının öteki kaynaklarında da bulunur. Bunları, 151 Anadolu’ya hem Hint’ten, hem Yunan’dan gelen hayvan hikâyelerinde bile görürüz. 107 Bu genel değerlendirmelerden sonra Başgöz, Yunus’un şiirinde önemli bir yer tutan ölüm olgusunu ve ölüm korkusunu da şu şekilde açıklamaktadır: Daha tasavvuf yoluna girmeden Yunus’un yazdığı şiirler arasında bir dal var ki ötekilere hiç benzemez. Bu dalda ne Sünni İslam öğretisi, ne de akıl hocalığı çiçeklenir. Oraya korkunç bir ağırlıkla oturmuş bir korku egemendir. Ölüm korkusu. Bu dehşet salıcı korku Yunus’un yakasını bir zaman bırakmaz. Yunus, Taptuk Emre’nin kapısına varana, tarikat yoluna girene ve tekke insanlarına karışana kadar sürer. Onun ölüm korkusu bir yanıyla ahret, kıyamet ve hesap verme korkusu gibi görünür. Yunus’un yaşadığı zamanlarda böyle yaygın ve genel bir korkuyu doğuracak olaylar eksik değil. Moğol atının bastığı yerde ot bitmez olmuş, her yıl Moğol akınları, saldırıları ve kırgınları var. Selçuklu gücü çökünce, Anadolu’da, şurada, burada bir sürü küçük beylik türemiş. Ay geçmiyor ki bunlar birbiri ile vuruşup kan dökmesin. 1299 kıtlığında halk ölülerin etini yemek zorunda kalmış. Ama bütün bunlar bir dehşet, bir yaygın panik yaratmamış. Müslüman kaderciliği böyle bir korkuyu önlemiş. Evangelios Misailidis, Seyreyle Dünyayı adlı kitabında yazıyor: İstanbul’da kolera salgını var. Hıristiyan halk korkudan evinden dışarı çıkmıyor. Ama nice Müslüman Türk nasıl olsa Allahın dediği olacak, diye düşünerek dostlarını ziyarete 107 A. g. e. s. 21–28 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|