T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali

173 
 
ete  kemiğe  kavuşması  cinsel  isteği  de  beraberinde  getirir.  Cinsel  istek 
sevginin  bölünmez  bir  parçası  olur.  Karacaoğlan’da  dil  hakkında  ise  Başgöz 
şunları  belirtmektedir:  âşık  şiirimizde  güzeli  anlatmak  için  kullanılan 
nitelemeler,  benzetmeler  ve  imgeler  bu  güzelleri  anlatmaya  yetmez.  Bunun 
için  Karacaoğlan Türkmen’in  arı,  duru  dilinden  yeni  imajlar  ve  yeni  renklerle 
bezenmiş bir şiir dili kurar. Halk edebiyatımızda, güzeli anlatmada kullanılan 
en yalın, en renkli ve şiir yükü en yoğun dizeleri bu şiirde buluruz. Bu yönüyle 
de  gelenek  tektir  ve  güzeldir.  Ne  Karacaoğlan’dan  evvel  gelenler,  ne  de 
ondan sonra yaşayanlar bu güzelliğe ve başarıya ulaşabilmiştir. 
Karacaoğlan  şiirlerinde  din  ve  tanrı  algısı  hakkında  Başgöz  şunları 
belirtmektedir:  Karacaoğlan  şiirinde,  tanrıya  önemli  bir  yer  ayrılmış  da  değil. 
Tıpkı  Orhan  Veli’nin  Süleyman  efendisi  gibi “ayakkabı  vurmadığı  zamanlar”, 
yani  Karacaoğlan’ın  başı  sevgilisi  ile  derde  girmedikçe  tanrı’nın  adını 
anmıyor.  Sadece,  sevgilisi  ile  arasına  engeller  girdikçe,  bunları  kaldırması 
için  tanrı’yı  yardıma  çağırıyor,  ondan  sonra  unutuyor.  Bu  kavuşma  işinde 
yardım  görmedi  mi,  tanrıya  çıkışıyor,  nazlanıyor,  darılıyor,  hatta  baş 
kaldırıyor.  Yalnız  tanrı  kavramı  değil,  ahret,  cennet,  cehennem,  kutsal  kitap 
gibi dinin başat temel inançları ve kuralları da Karacaoğlan şiirlerinde katı ve 
kırılmaz kalıplar olarak değil, sevgili ile ilişkileri ölçüsünde, yumuşak inanışlar 
olarak  yer  alırlar.  Din,  Karacaoğlan’ın  sevgili  ile  ilişkilerine  yön  vermez,  bu 
ilişkiler  dinin  katılığını  yumuşatır;  onlara  insan  duygularının  nakşını  vurur. 
Nerede  kitap  ve  katı  kalıplar  Müslümanlığı  Karacaoğlan’ın  sevdası  ile 
çatışsa,  orada  din  inceden  alaya  alınır,  ya  da  umursanmaz.  Karacaoğlan 

---

174 
 
sevenleri  ayıran  bir  dinin  ancak,  yanılmış,  bozulmuş  bir  din  olacağı 
kanısındadır. Başka türlü bir din anlayışı şiirinde yer tutmaz.
117
 
Başgöz,  bu  temel  bilgilerden  sonra  Karacaoğlan’ın  kim  olabileceği 
hakkındaki  tartışmaları  da  kitabına  almıştır.  Birinci  Karacaoğlan  başlığında, 
Karacaoğlan’ın  kimliği  hakkında  şu  bilgileri  vermektedir:  “İlkin  Sadettin  Nüzhet 
Ergun,  sonra  Fuat  Köprülü,  daha  sonraları  da  başka  araştırıcılar  eldeki 
Karacaoğlan 
şiirlerine, 
başka 
Karacaoğlanların 
şiirlerinin 
katılmış 
olabileceğini  belirttiler.  Ama  nedense  yapılan  araştırmalar,  toplanan  bilgiler 
hep  tek  bir  Karacaoğlan’ın  yaşamış  olduğunu  varsayarak  değerlendirildi.  Bu 
yüzden birbirine ters düşen kaynaklar ve bilgiler bir araya geldi. Ahmet Kutsi 
Tecer,  16.  Yüzyılda  bir  Karacaoğlan’ın  yaşamış  olduğunu,  kesinlikle  ortaya 
koyan bilgiler elde ettiği halde, bu bilgileri tek bir Karacaoğlan’ın 16. Yüzyılda 
yaşamış  olması  yolunda  açıkladı.  Ben  1955’de  yayınladığım  kısa  bir 
araştırmada en az dört Karacaoğlan’ın yaşamış olduğunu, bunları birbirinden 
ayırmak  gerektiğini  ileri  sürdüm.  O  tarihten  bu  yana  yapılan  araştırmalar, 
bulunan  yeni  kaynaklar  16.  Yüzyılda  yaşayan  ve  benim  bu  kitabın  1979 
yılında  yapılan  ilk  baskısında  “birinci  Karacaoğlan”  dediğim  saz  şairi 
hakkındaki  bilgilerimizi  arttırdı.  Bugün,  16.  Yüzyılda  yaşayan  Karacaoğlan’ın 
Yozgatlı  olduğunu,  Kanuni  Sultan  Süleyman’ın  1542’de  yapılan  Budin 
seferine, Yavuz Sultan Selim’in 1514 ve 1517 seferlerine katıldığını, bir ordu 
şairi ve Bektaşi olduğunu rahatça söyleyecek durumdayız.”
118
 
                                                             
117
 A. g. e. s. 24–46 
118
 A. g. e. s. 47 

---

175 
 
İlerleyen  bölümlerde  Başgöz  beş  Karacaoğlan’ın  hayat  hikâyelerini  detaylı 
bir  şekilde  açıklamakta  ve  tartışmaktadır.  Bir  sonraki  başlık  olan  “Karacaoğlan’ın 
Şiirini Nasıl Değerlendireceğiz?” adlı makalesinde ise, Başgöz bu değerlendirmenin 
nasıl  olması  gerektiğini  tüm  detaylarıyla  açıklamaktadır:  “Halk  şiirini  yahut  âşık 
şiirini  değerlendirirken  sadece  yayınlanmış  metin  içinde  duruluyor.  Kâğıt 
üzerinde  donmuş  olarak  karşımıza  çıkan  metin,  âşık  şiirini  değerlendirirken 
eksik  bir  kaynaktır.  Çünkü  sosyal  çevresi  içinde  halk  şiiri  bir  gösterimdir. 
(performans)  bu  gösterimde  metnin,  yani  şiirin  sözünün  yanında,  bir  saz 
müziği  vardır;  bir  de  âşık’ın  sesi  bu  metne  eşlik  eder.  Yani  âşık şiiri  söz ile, 
saz  ile,  ses  ile  bir  bütün  olarak  yaşar.  Âşık  şiirini,  bir  sanat  eseri  olarak  bu 
bütün  temsil  eder.  Metin  bir  güzel  sesten,  sazın  eşliğinde  türkü  olarak 
söylenince  canlanır;  çıplaklıktan  ve  yalnızlıktan  kurtulur;  ondaki  klişe  sözler, 
yinelemeler  artık  dikkati  çekmez  olur.  Sesin  güzelliği  ve  müziğin  tadı  şiire 
yeni  boyutlar  katar.  Karacaoğlan’ın  “âşıksız  can  bulur  söz  ağzımızda” 
demesini böyle anlamak gerekir.” 
Başgöz, bu performans’ı aynı  bir tiyatro oyuncusu gibi, âşık  şiiri söyleyenin 
de gösterdiğini açıklamaktadır. Makalenin ilerleyen bölümlerinde ise Başgöz, folklor 
eserlerinin  ve  âşık  şiirinin  çağdaş  sanata  düşman  oldukları  görüşlerini  de 
tartışmaktadır:  “Folklor  eserlerini  ve  âşık  şiirini,  çağdaş  sanata  zararlı  sayan 
yazarların  ileri  sürdüğü  bir  yargı  da  şu:  halk  şiiri  deyimlerin,  kalıp  ifadelerin, 
klişe sözlerin tekrar edilmesine dayanır. Bu kalıplar ve klişeler ise gerçek şiire 
düşmandır,  sanatçıyı  kıramayacağı  kalıpların  içine  hapseder.  Âşık  şiirinin 
benzer  duygu  ve düşünceleri  hazır  kalıplar,  klişeleşmiş  imajlar  ve  biteviyelik 
yüklü  sembollerle  anlattığı  genellikle  doğrudur.  Ancak  âşık  şiirinde  bunun 

---