T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
karşılıklı diplomatik temas kurulması, Bulgar idarecilerinin kendi ve Abbasi Halifesi’nin adlarına hutbe okutmaları, para bastırılması, vergi toplanılması, kurultay yapılması v.b. devletsel mekanizmalar Orta İtil bölgesinde X. yüzyılın başlarından 70’li yıllarına kadar işleyen süreçte bir devletin varlığını belgelemektedir. Bu dönem devletin kuruluş süreci olarak değerlendirilmelidir. Zira bu devletin kurucusu Abdullah Bin Cafer’in (Almuş Bin Şılki Yıltıvar) oğlu ve varisi a gelindiğinde nüfusunun ana kitlesi tamam Mikail Bin Cafer’in ölümünden sonra (930-940’lı yıllarda öldüğü tahmin edilmektedir) İtil Bulgar Devleti Bulgar ve Suvar olmak üzere iki ayrı idareye ayrılmıştır. Bu durum İtil Bulgar Devleti’nin merkezi otoriteyi sağlayamamasından dolayı bir süre daha Hazar Kağanlığı’nın vassallığı altında kalmasına sebep olmuştur. Bu iki merkezin mücadelesi 965 yılında Svyatoslavın Hazar Kağanlığı’na indirdiği darbeden sonra Bulgar Emiri Mümin Bin Hasan’ın güçlenmesi ve Suvar’ı bağımlı kılmasıyla sona ermiştir. Böylece Orta İtil’de merkezi idare sağlanmıştır. 985 yılında Ruslarla imzalanan anlaşmayla da İtil Bulgar Devleti resmi olarak tanınmıştır. X. yüzyılın sonlarında Sura Nehri çevresinde yaşayan Burtasları da hâkimiyeti altına alan İtil Bulgar Devleti Ortaçağ’ın güçlü bir devleti haline gelmiştir. İtil Bulgar Devleti, X. yüzyılın sonların en yerleşik hayata geçmiş şehir ağlarından oluşan bir ülke görünümündeydi. Yetkin bir şekilde tarım yapılıyor ve ürünler ihraç ediliyordu. Bilyar ve Suvar Doğu Avrupa’nın en büyük şehirleri arasındaydı. Bulgar şehirleri adeta birer üretim merkezi olmuştu. Bulgar zanaatkârlarının ürettikleri yüksek kalitedeki mallar iç tüketime sunulmasından başka ihraç ürünleri olarak da değerlendiriliyordu. Bölgede devlet nizamının sağlanmasıyla birlikte yoğun ticari faaliyetler yapılıyor ve buna mûvazi olarak da tüccarlar güvenle mallarını Bulgar pazar ve panayırlarına getirerek satıyorlardı. Bu ticaretten elde edilen vergiler sayesinde devlet büyük gelir elde ediyordu. Bulgarlar kuzey bölgeleriyle yapılan ticarete kimsenin müdahil olmasını istemiyordu. Bu bölgelerden elde edilen değerli kürkler ülkenin zenginleşmesine büyük katkı sağlıyordu. Bulgarlar ticari çıkarları doğrultusunda Ruslarla münasebet tesis ediyorlar ve gerektiğinde de onlarla çatışmaktan çekinmiyorlardı. Bulgar tüccarlar Mordvinlerle meskûn Oka ve Sura nehirleri arasında yoğun ticari 297 faaliyetler yürütmüşler, ileri karakol noktaları oluşturmuşlardı. Bu bölgede Ruslarla rekabet etmişler böylece Rusların İtil Nehri’ne doğru ilerlemelerine de engel olmuşlardır. İtil Bulgar Devleti XI-XII. yüzyıllarda yoğun büyüme döneminden geçmiştir. Ülkenin sınırları doğu ve güney-doğuya doğru önemli ölçüde genişlemiştir. Bu dönemde siyasi ve iktisadi gelişmeye mûvazi olarak Müslüman ülkelerle yoğun siyasi, ticari ve kültürel münasebetler tesis edilmiştir. İslamiyet İtil Bulgar toplumunda tamamen kök salmıştır. Ruslar onları artık Müslümanlar olarak zikretmeye başlamışlardır. Bulgar şehirlerinde kalıntıları bugün dahi bulunan Büyük mescidler inşa edilmiş, mektepler ve medreseler kurularak dünyevi ve uhrevi bilimler okutulmuştur. İtil Bulgar ülkesinden çıkıp İslam âleminin önemli merkezlerine giden meşhur âlimler yetişmiş ve buna mukabil olarak Bulgar ülkesine eğitim için öğrenciler gelmiştir. XI-XII. yüzyıllarda siyasi merkezi Vladimir-Suzdal toprakları olmak üzere kuzey-doğu Rus Knezliği’nin oluşmasıyla birlikte yoğun askeri çatışmalar dönemi de başlıyordu. Rusların İtil Nehri’ne doğru kolonizasyon siyaseti ve Bulgarların tekelinde bulundurduğu Kuzey Avrupa’yla yapılan ticaretten pay kapma hevesleri beraberinde karşılıklı askeri seferleri getiriyordu. Rus kroniklerinin tarafgir ifadelerine rağmen, İtil Bulgarlarının Rusların saldırılarına karşı başarıyla direndiklerini anlamaktayız. Rus knezlerinin birleşerek gerçekleştirdiği saldırılar dönem dönem ülkenin sosyo-ekonomik düzenine darbe indirse de İtil Bulgarları vatanlarını kahramanca savunuyorlar ve onlara karşı koyabiliyorlardı. Zaman zaman fetihler de yapıyorlardı. Bu dönemde güney-doğu Avrupa’nın geniş bozkırlarında göçebe olarak yaşayan Kuman-Kıpçakların da Bulgarlarla belli bir derecede kültürel ve etniksel etkileşime geçtiğine şüphe yoktur. Doğu Avrupa Türk tarihinde 300 yılı aşkın bir süre önemli bir rol oynayan ve derin izler bırakan İtil Bulgar Devleti diğer birçok Türk devleti gibi XIII. yüzyılın ilk yarısında Moğol istilasına uğramıştır. İtil Bulgar Devleti Moğolları yenilgiye uğratan ilk devlet olması bakımından da dikkat çekicidir. Moğollar Ortaçağın en önemli Türk devletlerinden Harzemşahlar Devletini 1 yıl gibi kısa bir sürede ele geçirmişlerdi. Ancak İtil Bulgarları güçlü savunma organizasyonları sayesinde 1223 298 yılından başlayarak 1236 yılına kadar Moğollara karşı direnmişler ve onların ğu Avrupa’nın tila edilmesi 15 yıl göstermesi bak anidardır. Moğollar ancak bütün prenslerinin ve ünlü noyanlarının birleşerek oluşturdukları muazzam derecede büyük bir kuvvetle İtil rağmen ygularla ayaklanarak başkaldırma cesaretini de olan ve seviyesine ulaşan Bulgar Devletini yok Suvar gi ri uğramış oldukları yıkımdan sonra bir daha toparlanamayarak belli bir süreç dâhilinde harabeye dönmüşlerdir. Kısa bir Orda Ha bölgeler Bulgarla muhafaz arları olarak adlandırılacak yeni oynayac sayesinde Do Moğollar tarafından is geciktirilmiştir. Bu durum İtil Bulgarlarının ne kadar güçlü bir devlet olduğunu ımından m Bulgar ülkesini zapt edebilmişlerdir. Bulgarlar tamamen yıkıma uğramalarına Moğollara karşı milli du göstermişlerdir. Moğollar barbar bir şekilde İslam âleminin en kuzeyindeki kalesi oldukça yüksek bir medeniyet etmişler böylece onun topraklarını Moğol İmparatorluğuna bağlamışlardır. Bilyar ve bi Moğol öncesinin zengin şehirle süre sonra Bulgar toprakları da dâhil bütün Deşt-i Kıpçak bozkırları üzerinde Altın nlığı kurulmuştur. Bulgar milleti bu süreçte nispeten daha tenha olan kuzey e Kazan dolaylarına göç etmeye başlamıştır. Altın Orda Hanlığı döneminde rın ve Moğol fatihlerin yoğun bir şekilde Kıpçakların tesirine uğradıklarına şüphe yoktur. Ancak Bulgarlar yoğun bir şekilde Kazan dolaylarında birliklerini a etmeye devam ettiler. Böylece Kazan Tat bir Müslüman-Türk etniğinin şekillenmesinde ana rolü İtil Bulgarları aklardı. 299 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|