T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bolgarskiy Gorod
- Arheolojiçeskih
- İzuçeniye Bulgarskih Pamyatnikov
bilinen arkeolojik kalıntıların neredeyse yarısı bu bölgede ortaya çıkarılmıştır 329 . Küçük Çeremşan, Utka, Kama’nın sahil kesimleri, Bezdna, Ahtay, Şentala, Mayna nehirleri ve Şeşma Nehri’nin sol kenarları İtil Bulgar Devleti’nin nüfus yoğunluğunun en fazla toplandığı bölgelerdir 330 . Doğu Zakamye ise Kama Nehri’nin sol akımında yer alan Şeşma, Stepnoy Zay, Ik gibi önemli nehirlerin yer aldığı bölgedir. Bu bölgede birkaç şehir de dâhil bir çok İtil Bulgar kalıntısı ortaya çıkarılmakla birlikte Moğol öncesi dönemde nüfus yoğunluğu Batı Zakamye’ye göre nispeten azdır 331 . Zakamye bölgesinde 99 şehir, 10 tabya, 652 köy, 31 mezarlık, 13 münferit mezar taşı, 45 toprak kurgan, 46 madeni para gömütü, 50 buluntu eşya ve 316 buluntu yeri olmak üzere toplam 1262 adet Moğol İstilası öncesi İtil Bulgar kalıntısı R. G. Fahrutdinov tarafından yapılan oldukça kapsamlı bir araştırmayla tespit edilmiştir 332 . Ancak R. G. Fahrutdinov’un eserinin 1975 yılında çıkmasından sonra devam eden çalışmalar neticesinde F. Ş. Huzin Zakamye’deki Moğol öncesi döneme ait şehir sayısını 104 olarak tespit etmiştir 333 . İtil Bulgarlarına ait ortaya çıkarılan şehir, köy ve mezar gibi bütün arkeolojik kalıntıların 1975 yılı itibarıyla toplam sayısının 1855 adet 334 olduğu düşünülecek olursa Zakamye bölgesinin İtil Bulgar Devleti’nin ana topraklarını oluşturduğu daha iyi anlaşılır. 1.2.4.2.2. Predvoljye Predvolje, İtil Nehri’nin sağ kenarında nispeten yumuşak iklimiyle, çoğunlukla kara renkli toprağıyla ve küçük yapraklı geniş orman alanlarıyla (meşe ormanları) kaplıdır 335 . F. Ş. Huzin İtil Bulgarlarının Predvoljye bölgesindeki topraklarını şöyle ifade etmektedir: “İtil’in sağ kenarındaki toprakları kaplayan aynı zamanda orta yükseklikte yaklaşık 200 metre ile 300 metre arasında değişen yer şekillerinden oluşan Privolska sırtlarındaki 329 Huzin, Bolgarskiy Gorod, s.29. 330 Fahrutdinov, Arheologiçeskaya Karta, s.158. 331 Huzin, Bolgarskiy Gorod, s.29. 332 Fahrutdinov, Arheolojiçeskih, s.29. 333 Huzin, Bolgarskiy Gorod, s.17-39. 334 Fahrutdinov, Arheolojiçeskih, s.29. 335 Oçerki Po Geografii Tatarii, s.8. 81 bölgedir. Jigulevsk dağlarının kuzeyinde tepelerin yüksekliği 370 metreye kadar ulaşmaktadır. Orta Povoljye’nin (İtil Nehri’nin orta akımının her iki kenarı) en farklı kısmıdır. Vadilerin yamaçları asimetriktir. Doğu kısmı yüksek ve diktir. Batı kısmı ise meyilli ve az yüksekliktedir. İtil Nehri’nin sağ kolları Sura ve Svyaga kuzey yönünde akmaktadır. Kuzey-batı bölgesinde Oka Nehri’ne dökülen Mokşa en önemli nehirdir. Predvoljye orman-bozkır kuşağına da girer (Samara Nehri dirseğinden güney-doğuya doğru küçük bir toprak parçasından oluşan bozkır bölgesidir). İnce yapraklı ormanlar az bir kısmı kaplamaktadır. Kara ve koyu renkli ormansal toprak yapısı hâkimdir. Predvoljye toprakları İtil-Kama Bulgarları tarihinde istisnai bir rol oynamıştır. VII-VIII. yüzyıla ait en eski İtil Bulgar kalıntıları bu bölgede ortaya çıkarılmıştır” 336 . R. G. Fahrutdinov bu bölgede 43 adet şehir ve 150 adet köy kalıntısı dâhil toplam 390 Moğol İstilası öncesi dönem İtil Bulgarlarına ait arkeolojik kompleks tespit etmiştir 337 . F. Ş. Huzin Predvolje bölgesinde Moğol öncesi dönem İtil Bulgarlarına ait yaklaşık 60 şehir tipi yerleşim olduğunu ifade etmiştir 338 . Arkeolojik araştırmalara bağlı olarak bu rakamların artması mümkündür. Bulgarlar İtil’in sağ kenarında bulunan Predvolje bölgesinde özellikle Svyaga Nehri kenarında yukarıda belirtildiği üzere onlarca şehir ve köy kurmuşlardır. Rus kroniklerinde adı geçen İtil Bulgarlarının Predvoljye bölgesinin başlıca politik merkezi Oşel şehri bunlar arasında ön plana çıkmaktadır 339 . Oşel şehri bugünkü Tataristan Özerk Cumhuriyeti’nin Tetyuşsk bölgesindeki Bogdaşinsk eski şehrinin bulunduğu yerde kurulmuştu 340 . Predvolje bölgesini sulayan Svyaga Nehri’nin orta akımı dolaylarında İtil Bulgarlarına ait bir çok arkeolojik kalıntı ortaya çıkarılmıştır. Svyaga Nehri’nin sağ ve sol kolları olan Kilna ve Tsilna suları civarında Bolşe Tarhan Mezarlığı ve Bogdaşinsk şehri gibi önemli İtil Bulgar kalıntıları bulunmaktadır. Predvoljye’deki başka bir kısım kalıntılar ise Bula Nehri’nin Svyaga’ya bağlandığı bölgede yer almaktadır. Devşevsk, Bolşetoyabinsk ve Staroyanaşevsk gibi eski şehirler bu bölgede yer almaktadır. Bula Nehri havzasında İtil Bulgarlarının en batı ucundaki kalıntılar toplanmıştır. A. P. Smirnov ve V. F. Kahovskiy gibi bazı araştırmacılar 336 Huzin, Bolgarskiy Gorod, s.32. 337 Fahrutdinov, Arheolojiçeskih, s.37-46. 338 Huzin, Bolgarskiy Gorod, s.32-39. 339 İstoriya Tatarstana, 2006, s.38. 340 Huzin, Voljskaya Bulgariya X – Naçala XIII vv.: Territoriya, Arheologiçeskie Pamyatniki, Naselenie, s.139. 82 IX-X. yüzyıllarda Çuvaş topraklarının Bulgar yerleşim yeri olduğu sonucunu çıkarmışlardır 341 . 1927 yılında Çuvaşistan’ın doğu sınırlarında Tsivil Nehri ağzından Aşin ve Bula nehirlerinin aşağı akımlarına kadar yapılan arkeolojik araştırmalar neticesinde Bula Nehri ağzında 6, Aşin Nehri ağzında da 1 İtil Bulgar yerleşim kalıntısı bulunmuştur 342 . İtil Bulgarlarından batıya giden ticari yollardan biri günümüz Çuvaşistan’ın güney bölgelerinden Bula ve Bezdna nehirlerinin akıntılarından geçermiş 343 . 1964 yılına kadar Çuvaşistan sınırlarında aralıklarla sürdürülen araştırmalar İtil Bulgar kültürüne ait önemli bulgulara rastlanmamıştır. Fakat 1964 yılında R. G. Fahrutdinov tarafından yürütülen araştırmalar neticesinde Moğol öncesi İtil Bulgarlarına ait 7 adet eser tespit edilmiş 344 , 1966’da P. N. Starostin tarafından Bolşoy-Tsvil Nehri’nin sağ kıyısı çayır üstü terasta başlatılan çalışmalarda Bulgar keramik kalıntıları ve kaplarına ait parçalar ortaya çıkarılmış 345 ve sonuç olarak 1967’de R. G. Fahrutdinov’un yürüttüğü araştırmalarla da İtil Bulgar yerleşim ve buluntu yerleri ortaya çıkarılmıştır. Bu kalıntıların listesi R. G. Fahrutdinov tarafından verilmiştir 346 . Kalıntıların önemli bir kısmı (33 tanesi) Çuvaşistan’ın güney-doğu sınırlarında yer almaktadır. Böylece Çuvaşistan sınırlarındaki İtil Bulgar kalıntıları Çuvaşistan’ın doğusunda toplanmaktadır. Svyaga Nehri havzası Predvoljye’deki İtil Bulgar arkeolojik kalıntılarının ana kısmının toplandığı bölgedir. Bir çok arkeolojik kalıntıdan İtil Bulgarlarının orta Svyaga’ya X. yüzyılda yerleştikleri anlaşılmaktadır. İtil Nehri’nin aşağı taraflarında Ulyanovsk bölgesinde İtil Bulgar yerleşim yerlerine ait kalıntılar İtil’in küçük kolları üzerinde kıyı şeridinde toplanmıştır. İtil Bulgar yerleşim yerlerinin önemli bir kısmı da Samara Nehri dirseğinde yayılmıştır. 341 Fahrutdinov, Arheolojiçeskih, s.37-38. 342 A. e., s.39-40; Bulgarlar Bula Nehri’nin sağ kenarına IX. yüzyılın sonlarında yerleşmişlerdir, B. V. Kahovskiy, V. F. Kahovskiy,”İzuçeniye Bulgarskih Pamyatnikov Na Territorii Çuvaşii”, Arheologiya Voljskoy Bulgari: Problemı, Poiski, Reşeniya, Otv. Red. F. Ş. Huzin, Kazan, İzd. AN Tatarstana, 1993, s.33. 343 A. e., s.34. 344 Fahrutdinov, Arheolojiçeskih, s.41. 345 Kahovskiy, Kahovskiy, İzuçeniye Bulgarskih Pamyatnikov, s.40. 346 Fahrutdinov, Arheolojiçeskih, s.41-42. Çuvaşistan’ın güney-doğu kesiminde Bolşaya Toyaba şehri,Tügaşev büyük şehri, Tigaşevsk I, Tigaşevsk II, Tigaşevsk III,Yanşihov I, Yanşihov II, Yanşihov III, Yablonov I ve Yablonov II köyleri ile İmenev, Maloarbuzsk, Pervomay, Bahtıgeldin buluntu yerleri ve çok sayıda keramik örnekleri gibi İtil Bulgar arkeolojik kalıntıları ortaya çıkarılmıştır, Kahovskiy, Kahovskiy, İzuçeniye Bulgarskih Pamyatnikov, s.33-37. 83 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|