T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali

imzalayarak bağımsız bir devlete sahip olduklarını ispatlamışlar ve siyasi varlıkları 
Kiev Rus Knezliği tarafından da resmi olarak tanınmıştır. 
Yahudiliği bir kenara bırakacak olursak bu yeni devletin Hazar 
Kağanlığı’nın mirasını da devraldığını söylemek mümkündür. Zira yukarıda da 
zikrettiğimiz üzere İtil Bulgar Devleti’nin nüfusu Hazar Kağanlığı’nın nüfusuyla 
özdeştir. Ayrıca göç dalgalarıyla Orta İtil’e gelen bu nüfusun Hazar Kağanlığı’nın 
zayıflamasında da etkisi olduğu söylenilebilir. Netice olarak şunu ifade etmek 
mümkündür ki, İtil Bulgar Devleti Hazar Kağanlığı’nın devamı niteliğindedir.  
 
2.3. İtil Bulgar-Rus Siyasi Münasebetleri 
2.3.1. İtil Bulgar-Kiev Rus Knezliği Siyasi Münasebetleri 
İtil Bulgar Devleti ile Ruslar ve eski Rus knezlikleri arasındaki dış siyasi 
münasebetlere dair Rus kroniklerinde çok kayıt bulunmaktadır. Rus kroniklerine 
göre her iki halk arasındaki dostane ilişkiler genellikle dış ticaret alanında çakışan 
çıkarlar yüzünden sıklıkla bozulmuştur. 
 
IX-X. yüzyıllarda Doğu Avrupa’da hemen hemen aynı dönemde eski Rus ve 
İtil Bulgar devletleri biçimlenmeye başlamıştır. Onların kuruluş  aşamaları benzer 
doğal ve coğrafi  şartlarda geçmiştir. Her iki devlette kültür ve dil açısından yakın 
olan halklar tarafından çevrelenmişti. Ruslar ve Bulgarların kuzeyinde Fin dilli 
halklar yaşamaktaydı. Güney de ise genellikle göçebe Türk boyları mevcuttu. Her 
iki devlet de doğunun, Hazar ve Bizans devletlerinin ekonomik, politik ve kültürel 
etkisini benzer şekilde hissediyorlardı. Tüm bu şartlar  İtil Bulgarları ile Rusların 
münasebetlerine damgasını vurmuştur. Bu şartlar ayrıca da gerek Rusların gerekse 
de  İtil Bulgarlarının ekonomik, kültürel ve belli derecede de politik düzenlerinin 
gelişimine de etki etmiştir
153
. 
 
                                                 
153
A. H. Halikov, “Voljskaya Bulgariya i Rus (Etapı Politiçeskih i Kulturno-Ekonomiçeskih Svyazey 
v X-XIII vv.)”, Voljskaya Bulgariya i Rus (K 1000-Letniyu Russko-Bulgarskogo Dogovora), 
Otv. Red. A. H. Halikov, Kazan, İzd. KFAN SSSR, 1986, s.6; Motsya, Halikov, Bulgar – Kiev, s.66. 
 
120

---

2.3.1.1. Kiev Rusyası’nın Kuruluşu ve İtil Bulgar-Rus Siyasi 
Münasebetlerinin Başlaması 
 VIII. 
yüzyılın sonlarından itibaren İtil üzerinde oluşmaya başlayan Slavyan-
Fin ve Baltık yanı topraklarına giden ticaret yolu
154
 ile IX. yüzyıldan itibaren 
canlanmaya başlayan Arap doğusundan gelerek Hazar Denizi ve İtil üzerinden 
Bulgar’a ulaşan ticari yoldan
155
 pay kapma mücadelesi İtil Bulgar-Rus 
münasebetlerine tesir etmiştir. Bu yolların işlevselliği bize IX. yüzyılın ortalarından 
itibaren  İtil Bulgarları ile Ruslar arasında ticari, kültürel ve siyasi münasebetlerin 
başladığını tespit etme imkânını tanımaktadır.  
Bu yollar üzerinde devam eden ticarete Varyag-Ruslar müdahil oluyorlar ve 
doğu Slavları
156
 ile temasa giriyorlardı. Doğu Slavları  şehirler oluşturmaya 
başlayarak buralarda üretim yapıp ekonomik faaliyetlerini arttırıyorlardı. Bunların 
kabile ittifakları devletsel karakter alarak Kiev, Çernigov ve Novgorod gibi şehirler 
etrafında birleşiyordu
157
. Doğu Slavları ayrı ve birbirlerine düşman olarak 
yaşıyorlardı. Güçlü ve asker komşularına karşı koyamıyorlar ve bu yüzden onlara 
vergi ödüyorlardı
158
. IX. yüzyılda doğu Slavlarından Polyan, Radimiç, Severyan ve 
                                                 
154
Rus Kroniklerinde “Vareglerden Greklere Giden Yol” olarak ifade edilen bu yol oldukça uzundu. 
Bu yol Varyag Denizi’nden (Baltık Denizi) Nevo Gölü’ne (daha sonraları Ladoga olarak 
adlandırılmaya başlanmıştır) ulaşıyor oradan da Volhov üzerinden İlmen Gölüne ve Karadeniz’e 
dökülen Dnyeper Nehri’nin yukarı kesimleri ile arasında az bir kara boşluğu bulunan bu göle dökülen 
Lovata Nehri’ne geliyordu. Buradan da Karadeniz ve Bizans’a ulaşıyordu, Grekov, Kievskaya Rus, 
s.435. 
155
Halikov, Voljskaya Bulgariya i Rus, s.6-7. 
156
Doğu Slavlarıyla bugünkü Ruslar, Ukraynalılar ve Belorusların ataları kastedilmektedir. Miladi ilk 
Bin’in ortalarında  İlmen Gölü’nden Karadeniz’in kuzey bozkırlarına ve doğu Karpatlar’dan İtil 
Nehri’ne kadar olan sahada doğu Slav kabileleri şekillenmektedir. Rus kroniği Povest Vremennıh 
Let’in kaydına göre VIII-IX. yüzyıllarda doğu Slav kabilelerinin coğrafi konumu şöyleydi: Volhov 
ve İlmen Gölü sahillerinde Slovenler; batı Dvina, İtil ve Dnyeper dolaylarında Kriviçler; Pripyatya 
ile Berezina arasında Dregovitsler; Oka ve Moskova nehirleri bölgelerinde Vyatiçler; Soja ve Desna 
dolaylarında Radimiçler; Desna, Seyma, Sula ve Kuzey Don havzasında Severyanlar; Dnyeper’in 
aşağı taraflarının orta akımında ve Pripyat dolaylarında Drevlyanlar;  Dnyeper’in orta akımında 
Polyanlar; Volın ile Bug civarlarında Bujanlar, Volınyanlar ve Dulebler; en güneylerde Karadeniz ve 
Tuna dolaylarında ise Tuvertsler ile Uliçler yaşamaktaydılar. IX. yüzyılda Doğu Slav topraklarında 
şehirler kurulmaya başlanmıştır. Bunlar arasında Polyanların yaşadığı ve 1500 yılı  aşkın geçmişi 
bulunan Kiev; 859’dan önce kurulan Novgorod; 863’ten önce kurulduğu düşünülen Smolensk; 
Kriviçlerin yaşadığı Pskova, İzborska, Poltska; Drevlyanlarla meskun olan İskorosteni; Severyanların 
yaşadığı Çernigov ve Beloozero, Lyubeça ile Murom en önemlileriydi, Zaiçkin, Poçkaev, Russkaya 
İstoriya, s.8-10, 13. 
157
A. e., s.14. 
158
A. e., s.17. 
 
121

---