T o sh k e n t d a V l a t iqtisodlyot universiteti sa m a r q a n d iq t iso d iy o t va servis

2.4-jadvaI
Qurilish mashinalari va mexanizmlarini ekspluatatsiya qilish 
xarajatlarini schotlarda aks ettirish
№
O p c r a t s i y a n i n g m a z m u n i
S u m m a
D eb et
sc h o t
K r e d i t
sc h o t
As os 
b o ‘luvchi 
h u j j a t
1
Hisoblangan, ish haqi 
-kran mashinistiga 
-buldozer haydovchisiga 
-bo’yoq purkagich apparati 
xodimlariga
400000
200000
300000
2521
2522
2523
6710
6710
6710
Hisob-to’lov
qaydnomasi
2
Hisoblangan ijtimoiy sug'urtaga 
ajratma ( hisoblangan ish haqi 
summasidan 25 
%
miqdorida) 
-kran mashinistiga 
-buldozer haydovchisiga 
-bo’yoq purkagich apparati 
xodimlariga
100000
50000
75000
2521
2522
2523
6520
6520
6520
Hisob-kitob
3
Sarflangan materiallar
-kran uchun
-bulodozer uchun
-bo’voq purkagich apparati uchun
300000
100000
100000
2521
2522
2523
1010-
1090
Material
hisoboti
4
Hisoblangan amortizatsiya 
-kran uchun 
-buldozer uchun
-bo yoq purkagich apparat uchun
150000
80000
50000
2521
2522
2523
0230
0230
0230
Hisob-kitob
5
Ijara haqi summasiga (buldozer 
kovushi uchun)
100000
2522
6910
Hisob-kitob
6
Yordamchi ishlab chiqarish 
xarajatlari (kran bo’yicha)
1000000
2521
2310
Hisob-kitob
7
Qurilish mashinalari va
mexanizmlarini ekspluatatsiya qilish
xarajatlarining hisobdan
chiqarilishiga
-kran uchun
-buldozer uchun
-bo’yoq purkagich apparati uchun
1946000
528000
522000
2010
2010
2010
2521
2522
2523
Hisob-kitob

---

Q urilish m a sh in alari va m ex an izm larin i ek sp lu a tatsiy a q ilish
x arajatlari, odatda, ular hisobot davrida qaysi obyektda ishlatilgan 
b o ‘lsa, o ‘sha obyekt ta n n arx ig a k iritilad i. A g ar h iso b o t d av rid a 
q u rilish m ash in alari va m ex an izm larid an b ir n ech ta o b y ek tlard a 
fo y d alan ilg an b o ‘lsa, u h olda ushbu x arajatlar qurilish obyektlari 
o ‘r ta s id a m a x su s h is o b - k ito b a s o s id a ta q s im la b c h iq ila d i. 
X arajatlarni qurilish obyektlari o ‘rtasida taqsim lab chiqish quyidagi 
ketm a-ketlikda am alga oshiriladi:
(1) dastlab hisobot davrida qurilish mashinalari va mexanizmlariga 
sarflan g a n ja m i x a ra ja tla r u larn in g h ar biri b o ‘yicha y u q o rid a 
keltirilgan buxgalteriya yozuvlari asosida topib olinadi;
(2) q u rilish m ash in alari va m ex an izm larin in g h iso b o t davrida 
b arch a obyektlarda ishlagan jam i ish vaqti (m ashina/soat) bildirgi- 
naryadlar va m a’lum otnom alar asosida topiladi;
(3) m ashina va m exanizm lam ing 1 soatlik ishiga to ‘g‘ri keladigan 
xarajat summasi topiladi, buning uchun jam i xarajatlar jam i ishlangan 
m ashina/soat m iqdoriga b o ‘linadi;
(4 ) b ir s o a tg a t o ‘g ‘ri k e lu v c h i x a r a ja tla r n i m a s h in a va 
m exanizm lam i har bir qurilish obyektida haqiqatda ishlagan vaqtiga 
k o ‘paytirish y o ii bilan ular tannarxiga kiritiladigan xarajatlar summasi 
topiladi.
M iso l. 
Aytaylik, yuq o rid a keltirilgan ja d v a ld a g i xarajatlar
qurilish tashkilotida qurilish ishlari olib borilgan uchta obyektga
taalluqlidir. Ko ‘tarish kranining ish vaqti 240 soat va u «A»
obyektga tegishli, buldozerning ishlagan ja m i ish vaqti 200 soat,
shundan: «A» obyektga - 9 6 soati, «B» obyektga 64 soati va
«V» obyektga 40 so a ti tegishli. Bo ‘yo q purgagich apparatidan
foydalanish vaqti 150 ja m i soat, uning 86 soat «B» obyektga
va 64 soati «V» obyektga tegishlidir.
U shbu m a’lum otlarga va yuqorida izohi berilgan tartibga asosan 
qurilish mashinalari va mexaizmlarini ekspluatatsiya qilish xarajatlari 
q u rilis h o b y ek tlari b o ‘y ich a qu y id ag ich a taq sim o t q ilin ad i (2.5- 
jadval).
U sh b u taq sim o t a so sid a aniqlangan x arajatlar m os ravishdagi 
q u rilish oby ek tlari ta n n arx ig a k iritilad i va 2010 - «A sosiy ishlab 
chiqarish» schotiga ochilgan tegishli tahliliy schotlarda aks ettiriladi.

---

2.5-jadval
Q u rilish m a sh in ala ri va m ex an izm larin i ek sp lu atatsiy a qilish 
x a ra ja tla rin in g qurilish o b y ek tlari o ‘rtasid ag i taq sim o ti
Mashina
va
Y aqt
sarfi.
Xa rajai
c
o
Shundan obyekt bo'yiclia
mexamzm
soat
jami
1 soaí-
A
11
V
turi
lik
vaqt.
soat
summa, 
so* ni
vaqt,
soat
summa,
so‘m
vaqt,s
oat
summa,
so‘ni
Kran
240
1946000
8103.3
240
1946000
-
-
-
-
Buldozer
200
528000
2640
96
253440
64
168960
40
105600
Bo‘yoq
purkash
apparati
150
522000
3265,5
86
280833
64
241167
Ja mi
590
2996000
X
336
2199440
150
449793
104
346767
2.5. 
Q urilish tashkilotlarida asosiy vositalarga eskirish hisoblash 
u su llarin i q o ‘llash xususiyatlari
Qurilish tashkilotlari boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar singan asosiy 
vositalari bo‘yicha ulaming eskirishini 5-son BHMS «Asosiy vositalar»da 
nazarda tutilgan usullar bo‘yicha umumbelgilangan amortizatsiya m e’yorlari 
asosida hisob-kitob qilishlari lozim. Asosiy vositalar turlari yoki guruhlari 
b o ‘yicha eskirish hisoblashning tanlab olingan usullari, shuningdek 
qo‘llaniladigan amortizatsiya m e’yorlarining aniq miqdorlarini qurilish 
tashkilotlari o‘zlarining hisob siyosatida belgilab olishlari mumkin. Quyida 
qurilish tashkilotlari xususiyatlaridan kelib chiqqan holdaularda eskirish 
hisoblash usullarini ayrim asosiy vositalar turlari bo‘yicha qo‘llash tartibiga 
to‘xtalamiz.
B ir m a ro m d a e sk irish h is o b la sh u su li. Bu u sulni q o ‘llash
cheklanmagan. Lekin, uni qurilish ishlarini olib borilishiga faol ta ’sir 
o ‘tkazmaydigan asosiy vositalar bo‘y ic h a q o ‘llash, odatda, m aqsadga 
muvofiq bo‘ladi. Chunonchi, bu usulni bino va inshootlar, mebel va ofis 
jihozlari, kompyuterlar bo‘yichaqoilash mumkin.
U shbu u su ln in g m ohiyati sh u n d ak i, un d a aso siy v o sita n in g
am ortizatsiyalanadigan qiymati boMib: (1) boshlang‘ich qiym at yoki 
cham alangan tugatish qiym ati chegirib tashlangandan keyin qolgan 
b oshlang‘ich qiym at hisoblanadi; (2) y illik am ortizatsiya sum m asi 
amortizatsiyalanadigan qiymatni belgilangan yillik amortizatsiya m e’yoriga 
ko‘paytirish va 100 foizga boiish, oylik amortizatsiya summasi esa yillik 
amortizatsiya summasini 12 ga bo‘lish yo‘li bilan topiladi.

---

Misol. 
Binoning boshlang'ich qiymati 10000000 so'm deylik.
Tugatish qiymati 1-holatda 10fo iz miqdorida belgilcingcm, 2-holatda
esa ko ‘zda tutilmagan. Yillik amortizatsiya me ’yori
-
5 foiz.
Demak, binoning amortizatsiyalanadigan qiymati 1 -holatda 9000000 
so ‘mni (10000000- 10000000* 10%), 2-holatda esa 10000000 so‘mni 
tashkil etadi. Yillik amortizatsiya summasi 1 -holatda 450 ming so‘mni 
(9000000*5% ), 2-holatda esa 500000 so‘mni (10000000*5%) tashkil 
etadi. Oylik amortizatsiya summasi 1 -holatda 37500 so‘mni (450000/12),
2-holatda e s a - 4 1667 so‘mni (500000/12)ni tashkil qiladi. Bu usulga ko‘ra 
qurilish tashkilotida 20 yildan so‘ng 1 -holatda binoning 9000000 so‘mlik 
lx>shlang‘ich qiymati to‘liq tiklanadi, 1000000 so‘mlik qiymati tiklanmasdan 
qoladi. 2-holatda esa binoning qiymati 20 yildan so‘ng to iiq tiklanadi.