T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
20 
ma’lumotlar joylashuvi orqali ularni birlashtiradi hamda kartada obyektni 
koʻrsatish va bogʻlanishni amalga oshirishda koʻmaklashadi. 
Proyeksiya (kartalar)
– bu mavzuli model boʻlib, kartada yerning ustki 
qatlami har bir nuqtalarini loyihalashga koʻmaklashadi. Proyeksiya koʻrinishini 
tanlashdan qat’i nazar, shu kartadagi vizual tasvir har xil boʻladi. Har bir 
proyeksiya parametr toʻplami bilan, proyeksiyalar oʻrtasidagi farq har xil 
koordinata turlari bilan belgilanadi. 
Geoaxborot tizimining tarkibiy qismlari 
GATni ta’riflashning yana bir usuli toʻgʻrisida ma’lumot Marbl va Pikue 
(Marble & Pequet, 1983) tomonidan berilgan. Bunga koʻra, GATning oʻzi ham 
tizimlarga boʻlinadi va ular quyidagilar: 
1.
Ma’lumotlarni toʻplash tizimi
.
Bu tizimda ma’lumotlar turli xil 
manbalardan olinadi va boshlangʻich qayta ishlov amalga oshiriladi. Bu 
tizimning asosiy vazifasi turli xil fazoviy ma’lumotlarni oʻzgartirish 
(rastr koʻrinishdan vektor koʻrinishiga keltirish) dan iboratdir. 
2.
Ma’lumotlarni saqlash va ajratish tizimi. Tizimning asosiy vazifasi 
fazoviy ma’lumotlarni ajratish, yangilash va tahrir qilishdan iborat.
3.
Ma’lumotlarni boshqarish va tahlil qilish tizimi. Bunda turli masalalarni 
hal 
qilish 
uchun 
ma’lumotlar 
guruhlanadi, 
ajratiladi 
va 
modellashtiriladi. 
4.
Ma’lumotni chiqarish tizimi. Toʻliq yoki qisman ma’lumotlar bazasi 
jadval, diagramma yoki karta koʻrinishida tasvirlanib, bosmaga 
chiqariladi yoki foydalanuvchining talabiga koʻra elektron yoki qogʻozli 
ma’lumot koʻrinishida beriladi. 
Yuqoridagi toʻrtta tizim GATning ajralmas va amalga oshirilishi shart 
boʻlgan muhim tizimlaridir. Barcha jarayonlar mana shu tizim ichida amalga 
oshiriladi va bunda ham, albatta, inson omili juda muhim rol oʻynaydi. 
Geoaxborot tizimida geofazoviy ma’lumotlar bilan ishlashda uning besh 
tarkibiy qismi yoki komponentlari muhim sanaladi. Bu kompyuter tizimi, dasturiy 

---