Tabiiy fanlar 6 Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik Yangi nashr
Yüklə 16,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 21-MAVZU. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI
- O‘simlik hujayrasi.
| Sistematik guruhlar:
1) karamdoshlar; 2) jag‘-jag‘; 3) oddiy jag‘-jag‘; 4) yopiq urug‘lilar; 5) ikki urug‘pallalilar. Jadvalning o‘ng ustuniga mos ravishda tegishli raqamlarni yozing. Bo‘lim Sinf Oila Turkum Tur 3. Kelib chiqishi jihatidan “ortiqcha” hayvonni aniqlang. 4. Hayvonlar va ular mansub bo‘lgan sistematik guruhlar o‘rtasidagi muvofiqlikni aniqlang. Bo‘shliqichlilar Chuvalchanglar Mollyuskalar Bo‘g‘imoyoqlilar Xordalilar 5. Qo‘shimcha manbalardan foydalanib biror o‘simlik va hayvon turining sistema- tikadagi o‘rnini aniqlang. Olgan ma’lumotlaringizni daftaringizda sxema yoki jadval ko‘rinishida ifoda eting. 21-MAVZU. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI Hujayra, to‘qima, organ, organlar sistemasi nima? Tirik organizmlarda qanday jaray - onlar sodir bo‘ladi? Tirik organizmlar qanchalik xilma-xil bo‘lmasin, ular tuzilish jihatdan o‘xshash. Barcha tirik organizm - lar hujayralardan tuzilgan. Hujayra – barcha tirik organizmlarning tuzilish birligi. Tirik organizmlar tuzilishiga ko‘ra bir va ko‘p hu - jayrali bo‘ladi. Bakteriyalar, oddiy amyoba, tufelka infuzoriyasi, xlorella, achitqi zamburug‘i bir hujayrali organizmlarga misol bo‘ladi. O‘simlik va hayvonlar ko‘p hujayrali organizmlardir. Ko‘p hujayrali organizmlar turli funksiyalarni baja - ruvchi hujayralardan tashkil topadi. 4 b o b - TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI Ildizog‘iz meduza Tibbiyot zulugi Tok shillig‘i Suvilon Ko‘l baqasi Butli o‘rgimchak May qo‘ng‘izi 1 – hujayra qobig‘i; 2 – yadro; 3 – sitoplazma; 4 – vakuola; 5 – xloroplast. O‘simlik hujayrasi. O‘simlik, zamburug‘, hayvon, odam hujayralari o‘xshash tuzilgan bo‘lib, hujayra qobig‘i, sitoplazma va yadrodan iborat 4 4 5 2 2 1 1 1 3 3 3 Amyobaning oziqlanishi Amyobaning nafas olishi Amyobaning ko‘payishi Bir hujayrali organizmlarda oziqla- nish, nafas olish, ayirish va bosh- qa hayotiy jarayonlar bitta hu- jayrada sodir bo‘ladi. Har bir hujayra organizmda ma’lum funksiyani bajaradi. Masalan, epidermis o‘simlik organlarini hi - moya qiladi, o‘tkazuvchi nay hujayralari bo‘ylab suv transporti amalga oshadi. Skelet muskullari hay - vonlarning harakatini ta’minlaydi, suyak hujayralari tayanch funksiyasini bajaradi. Ko‘p hujayrali organizmlarda tuzilishi, kelib chiqi - shi va bajaradigan vazifasi bir xil bo‘lgan hujayralar va hujayralararo moddalar birlashib to‘qimalarni hosil qiladi. To‘qimalarni tashkil etuvchi hujayralar bir-biri bilan chambarchas bog‘liq holda birgalikda o‘z funk - siyalarini bajaradi. To‘qimalar o‘z navbatida funksional jihatdan bog‘liq holda organlar va organlar sistemalarini ho - sil qiladi. Barg, poya, kurtak, asosiy ildiz, yon ildizlar o‘simlik organlaridir. O‘simlikning barcha ildizlari ildiz sistemasini, barg, poya, kurtak kabi organlar esa birga - likda novda sistemasini hosil qiladi. Novda va ildiz sistemalarining funksiyalari bir-biri bilan bog‘liq holda yaxlit organizm – o‘simlik hayotiy jarayonlarida namoyon bo‘ladi. Hayvon organlari va organlar sistemalari ham o‘zaro bog‘liq. O‘pka, jabralar nafas olish, oshqozon, ichak, jigar ovqat hazm qilish organlaridir. Hayvon organizmida nafas olish jaray - onini ta’minlovchi organlar birgalikda nafas olish sistemasini, hazm jarayonini ta’minlovchi organlar hazm qilish sistemasini hosil qiladi. Yüklə 16,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|