Талаб ва таклиф эластиклиги

---

46 
 
 
 
Microeconomics 
Lecture 5 
Consumer Behavior 
 
Lecturer: Sherzod Mustafakulov 

---

47 
 INDIVIDUAL VA BOZOR TALABI
1. Individual talab
 
Iste’molchi tanlovi
. Bozor talabining shakllanishi asosida shaxsiy (individual) 
talab yotadi, ya’ni alohida iste’molchining talabi, har bir shaxs o’zining fiziologik 
ehtiyojlarini qondirish uchun qandaydir mahsulotdan, qanchadir sotib olishi kerak, 
sotib olish uchun ma’lum miqdorda mablag’i bo’lishi kerak. Iste’molchining mablag’i 
chegaralangan. Iste’molchi har doim tanlov oldida turadi: qaysi mahsulotdan qancha 
olishi kerak. Iste’molchi qaror qabul qilishda, mavjud imkoniyat doirasida maksimal 
darajada o’z ehtiyojini qondirishga, turmush farovonligini darajasini oshirishga harakat 
qiladi. Ushbu ehtiyojni qondirish darajasi yoki turmush farovonligi darajasi naflik 
(poleznost’) deyiladi. 
Ne’matning nafligi - ne’matning inson ehtiyojini qondira olish xususiyatidir. 
Iste’mol nazariyasida ne’mat - bu iste’molchining ehtiyojini qondira oladigan har 
qanday iste’mol ob’ektidir. 
Ko’p hollarda ne’matlar yakka tartibda emas, balki majmua tartibda yoki «kor-
zina» bilan iste’mol qilinadi. 
Iste’mol nazariyasida iste’molchilar ma’lum didga, xohishga ega va ular bu xo-
hish va didlarini qanoatlantirishda byudjetlari (daromadlari) bilan chegaralangan. Bun-
day holatda ular ne’matlar majmualaridan, maksimal naf keltiradigan majmuani tan-
lashga harakat qiladi. 
Iste’mol nazariyasida iste’molchining daromadi chegaralangan; iste’molchilar 
tomonidan sotib olinadigan ne’mat narxi uning miqdoridan bog’liq emas;
iste’molchilar nafligini to’liq biladi, iste’molchi maksimal naf beruvchi ne’matlar 
majmuasini tanlaydi, deb faraz qilinadi. 
Iste’mol nazariyasi quyidagi postulatlarga asoslanadi: 
1. Iste’molchilar barcha ne’matlarni klassifikatsiya qiladi va bir-biri bilan 
solishtira oladi. Boshqacha aytganda, iste’molchi ikkita 
A
va 
B
ne’matlar majmualari-
dan 
A
majmuani 
B
ga nisbatan ko’proq xohlashi yoki 
B
majmuani 
A
 
ga nisbatan 
ko’proq xohlashi yoki ikkalasini ham naflik darajasi bir xil deb, qarashi mumkin: agar 
A
majmua 
B
majmuaga nisbatan nafliroq bo’lsa, 
B
A

.
B
majmua 
A
ga nisbatan 
nafliroq bo’lsa,
A
B

. Ikkalasi ham bir xil darajadagi nafga ega bo’lsa 
B
A

. 
Shuni ta’kidlash kerakki, bu tanlash majmualar qiymatiga bog’liq emas. 
Iste’molchi apel’sinni limonga nisbatan ko’proq xohlashi mumkin, lekin limon ar-
zonroq bo’lgani uchun, iste’molchi limonni sotib oladi. 
2. Iste’molchi xohishi tranzitivdir. Agar iste’molchi 
A
majmuani 
B
 
ga nisbatan 
ko’proq xohlasa va 
B
majmuani 
C
majmuadan ko’ra ko’proq xohlasa, unda u 
A
majmuani 
C
majmuaga nisbatan ko’proq xohlagan bo’ladi, ya’ni: 
.
;
;
C
A
C
B
B
A




3. To’yinmaslik. Iste’molchi har doim har bir ne’matning kamroq qismidan 
ko’ra, ko’proq qismini olishni xohlaydi (bu shart hayotda har doim ham 
bajarilavermaydi). 

---

48