Ta’lim metodlarini amalga oshirishda qo’yilgan talablar Mundarija: Kirish Asosiy qisim i-bob. Ta’lim metodlarini amalga oshirishda qo’yilgan talablar

2.2 Zamonaviy didaktikada ta’lim metodlari tasnifiga turlicha yondashuvlar.
Zamonaviy didaktikada ta’lim metodlari tasnifiga turlicha yondashuvlar. Didaktik tadqiqotlar ko‘rsatadiki, ta’lim metodlari nomenklaturasi (nomlanishi) va tasnifi ularni ishlab chiqishda tanlangan yondashuvga bog‘liq holda juda xilma-xil ekanligi bilan xarakterli. Ulardan eng muhimlariga to‘xtalamiz. Ta’lim metodlari tasnifi: An’anaviy (manbasiga ko‘ra) ta’lim metodlari (E.I.Golant, N.M.Verzilin va bosh.) Og‘zaki Ko‘rgazmali Amaliy Kitob bilan ishlash Videometod Hikoya Suhbat Tushuntirish Ma’ruza Munozara Illyustratsiya Demonstratsiya Mashq Amaliy Laboratoriya Didaktik o‘yin O‘qish, O‘rganish, Reja tuzish, Konspekt qilish Ko‘rish, O‘rganish, Nazorat qilish O‘quvchilarning bilish faoliyati tavsifiga ko‘ra ta’lim metodlari tasnifi (I.Ya.Lerner va M.N.Skatkin). Ta’lim metodining nomlanishi O‘qituvchi faoliyati O‘quvchi faoliyati Axboriyretseptiv O‘quv axborotini uzatish, o‘rganilayotgan ob’ekt bilan o‘ quvchi harakatini tashkil etish Bilimlarni idrok etish, anglash va yodda saqlash. Reproduktiv Bilimlar hamda aqliy va faoliyat usullarini hosil qilishga doir topshiriqlarni tuzish va taqdim etish Namuna asosida bilimlarni hamda aqliy va faoliyat usullarini egallash. Muammoli bayon etish Muammoni qo‘yish va uni hal etish usullarini ochib berish Topshiriqni idrok etish va uni qismlarga ajratish. Topshiriq qismlarini mustaqil hal etish va o‘z- o‘zini nazorat qilish Evristik (qisman-izlanish) Muammoni qo‘yish va uni hal etishga doir qadamlar ketmaketligini rejalatirish. O‘quvchilar faoliyatini boshqarish Qo‘yilgan vazifa bilan bog‘liqlikda muammoni hal etish yo‘llarini mustaqil izlash va o‘qituvchining qisman ko‘magi yordamida muammoni hal etish T adqiqotchilikka doir Mustaqil hal etishga doir muammoli vazifalarni shakllantirish. Muammoni hal etilish jarayonini nazorat qilish Muammoni mustaqil hal etish. Asosiy didaktik maqsadlariga ko‘ra ta’lim metodlari tasnifi (M.A.Danilov va B.P.Esipov): • Yangi bilimlarni egallash metodlari; • Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish metodlari; • Bilimlarni amaliyotda qo‘llash metodlari. Ta’limning binar metodlari (M.I.Maxmutov) O‘rgatish metodlari O‘rganish metodlari Axboriy-ma’lumotli Ijro etish (bajarish) Tushuntirishli Reproduktiv Ko ’ rgazmali-amaliy Ijodiy-amaliy Tushuntirishli-undovchi Qisman izlanishli Undovchi Izlanishli Yaxlit yondashuv bo‘yicha ta’lim metodlari tasnifi (Yu.K.Babanskiy): • Bilim, ko‘nikma va malakalarni mustahkamlash va nazorat qilish metodlari. • O‘quv-bilish faoliyatini tashkil etish va amalga oshirish metodlari. • O‘quv-bilish faoliyatini motivatsiyalash va rag‘batlantirish metodlari. • O‘quv-bilish faoliyatini nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish metodlari. Interfaol metodlar va grafik organayzerlar O‘rganilayotganlarini o‘zlashtirishga da’vat qilish metodlari Yangi materialni anglash metodlari O‘rganilganlarini fikrlashga imkon beruvchi metodlar Erkin yozish, Klaster, Aqliy hujum, B-B-B chizmasi, Chalkashtirilgan mantiqiy zanjirlar ketma-ketligi, Semantik xususiyatlar tahlili. Semantik xususiyatlar tahlili. B-B-B chizmasi. O‘qitish bo‘yicha qo‘llanma. Bir-biriga o‘rgatish. Birbiridan so‘rash. Ikki qismli kundaliklar. Eng asosiy tushunchalar, Takrorlash. T-chizma. Kontseptual jadval. Venn diagrammasi. Nilufar guli. Besh minutlik esse. O‘n minutlik esse.

Hikoya	o‘qituvchi tomonidan mavzuga oid dalil, hodisa va voqealarning yaxlit yoki qismlarga bo‘lib, tasviriy vositalar yordamida obrazli tasvirlash yo‘li bilan ixcham, qisqa va izchil bayon qilinishi.
Didaktik o‘yin	o‘rganilayotgan ob’yekt, hodisa va jarayonlarni modellashtirish asosida o‘quvchining bilishga bo‘lgan qiziqishi va faollik darajasini rag‘batlantiruvchi o‘quv faoliyati turi. Ayni vaqtda o‘yin ham ijtimoiy faoliyat ko‘rinishi sanaladi
Tushuntirish	o‘quv materiali mazmunini isbot, tahlil, umumlashma, taqqoslash asosida bayon qilishdir. Bu metod hikoyaga nisbatan birmuncha keng qo‘llaniladi. Undan odatda, nazariy materiallar hamda murakkab masalalarni o‘rganishda foydalaniladi.
Ta’limning texnik vositalari	TTV - bu o‘zida o‘quv- axborotlarini ekranli-ovozli aks ettiruvchi asbob va moslamalardir. Ularga quyidagilar kiradi: o‘quv kinofilmlari; diafilmlar; kompyuterlar; magnitofon tasmalari; radioeshittirish; teleko‘rsatuvlar.
Ta’lim metodlari	o‘rganilayotgan materialni egallashga qaratilgan turli didaktik vazifalarni hal etish bo‘yicha o‘qituvchining o‘rgatuvchi ishi va o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini tashkil etish usullari yig‘indisi tushuniladi.
Ta’lim usullsri	ta’lim metodining tarkibiy qismi yoki alohida tomoni. Metodlar bilan usullar munosabati o‘zaro bir-biriga bog‘langan. Usul va metod butun va qism sifatida birbiriga bog‘lanadi.

Xulosa
Xulosa qilib shuni takidlamoqchi manki inson faoliyatining barcha sohalarida tegishli metodlardan foydalaniladi. Metodlarning eng umumiy belgisini hisobga olgan holda ularni borliqni amaliy yoki nazariy o’zlashtirish operatsiyalarning yoki yo’llarining yig’indisi deyish mumkin. Ta’lim metodlarining oldiga muqarar sur’atda qo’yiladigan talablardan biri ularning tushunarli bo’lishi dir. O’qitish yo’li o’quvchiga tushunarli va maqbul bo’lishi, o’quv materialini o’rganish usullari esa uning bilimlarini o’zlashtirishdagi yosh imkoniyatlarda muofiq kelishi lozim. Ta’lim metodlari oldiga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi. Pedagogikada o’qitish metodlarini tasniflashga yagona yondoshish mavjud emas. Hozirgi didaktikada o’qitish metodlarini bilimlar manbai bo’yicha (S.O.Lordkipamdze, YE.Y.Golant), didaktik maqsadlar bo’yicha (B.P.Yesip), bilish faoliyatining saviyasi bo’icha (I.Y.Lemer, M.N.Skatkin, M.I.Maxmutov) farqlash eng ko’p tarqalgan. Metodlarning binar sxemalari, ularni uch o’lchovli, va hatto setraerdik farqlash ham uchraydi. Ana shu tasniflarning har birida afzalliklar va kamchiliklar mavjud bo’lib, ular adabiyotlarda yetarlicha tahlil qilingan. O’qitish metodlarini bilish manbalari bo’yicha tasniflash ancha oddiy bo’lib, ular maktab amaliyotida keng tarqalgan. Bu belgi bo’yicha metodlar quyidagi uch guruhga bo’linadi:
1. Og'zaki metodlar (bilimlarni so‘z bilan bayon qilish, suhbat, darslik ma’lumotnoma va ilmiy adabiyotlar bilan ishlash).
2. Ko‘rsatmali metodlar rasmlar, namoyishlar, kuzatishlar.
3. Amaliy metodlar (mashqlar, laboratoriyadagi amaliy ishlar).
Bular ma’lum darajada shartlidir, chunki mazkur metodlarning hammasi o‘zaro chambarchas bog'liq bo’lib, ularni doim ham aniq chegaralab bo‘lmaydi.
Har bir o‘qitish metodining o‘z vazifasi bor. Adabiyotlarda o‘qitish metodlarining rag’batlantiruvchi (motivlashgan), ta’limiy, tarbiyaviy va kamol toptiruvchi umumpedagogik vazifalari ifodalangan.