Taqdimoti axloq odobga oid hadis namunalaridan

Hadislarni og’zaki an’anadan dastxat qilish va kitob holiga keltirish hijriy sananing ikkinchi asridan (ya’ni milodning VIII asridan) keng avj olgan. Islom olamining turli yerlarida hadis ilmining yirik targ’ibotchilari va mualliflari paydo bo’la boshladi. O’rta Osiyoda islom dini 90/7082 yildan keyin keng tarqala boshlaganiga qaramay, ilohiyot qatori hadis fani ham ildam rivojlangan.

• Hadislarni og’zaki an’anadan dastxat qilish va kitob holiga keltirish hijriy sananing ikkinchi asridan (ya’ni milodning VIII asridan) keng avj olgan. Islom olamining turli yerlarida hadis ilmining yirik targ’ibotchilari va mualliflari paydo bo’la boshladi. O’rta Osiyoda islom dini 90/7082 yildan keyin keng tarqala boshlaganiga qaramay, ilohiyot qatori hadis fani ham ildam rivojlangan.

Shunisi e’tiborga loyiqki, islom olamida mashhur va eng ishonchli deb e’tirof etilgan oltita hadislar to’plami mualliflarining aksariyati O’rta Osiyodan chiqqanlardir. Masalan, Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy (194/810 – 256/870), Abu Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy (209/824 – 279/892), Abu Muhammad Abdulloh ibn Abd ar-Rahmon ad-Dorimiy as-Samarqandiy (181/797 – 255/868) va Kaspiybo’yi xalqlaridan Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazid ibn Mojja (209/824 – 273/886) va boshqalar hadis ilmining taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shganlar.
1) juft so‘zdan qo‘shimcha yordamida yasalgan so‘zlar ham chiziqcha bilan yoziladi: baxt-saodatli, xayr-xo‘shlashmoq kabi;
2) juft so‘z qismlari orasida -u (-yu) bog‘lovchisi kelsa, undan oldin chiziqcha qo‘yiladi va juft so‘z qismlari ajratib yoziladi: do‘st-u dushman (do‘st-dushman), kecha-yu kunduz (kecha-kunduz) kabi;
3) yetakchi va ko‘makchi fe’l bir xil shaklda bo‘lsa, chiziqcha bilan yoziladi: yozdi-otdi, borasan-qo‘yasan, uxlabman-qolibman kabi.
Lekin ularning barcha adabiy merosi arab tilida ekanligi tufayli o’tmishda faqat arab tilini puxta bilgan ulamolargina ulardan xabardor bo’lgan, keng xalq ommasiga mo’ljallangan to’liq tarjimalar bo’lmagan. Bizgacha bir qancha katta-kichik kitobchalarda turkiy va eroniy tillarga tarjima qilingan hadis namunalari, jumladan “Ming bir hadis”ning tatar tilidagi va “Qirq hadis”ning o’zbek tilidagi izohli tarjimalari yetib kelgan.
Mashhur muhaddislar ichida Imom Buxoriy eng oldingi o’rinda turadi. Shu boisdan uning haqida qisqacha to’xtaib o’tamiz. Uning to’liq nomi Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil ibn Ibrohim ibn al-Mug’ira ibn Bardazbah al-Juafiy al-Buxoriy bo’lib, u hijriy sananing 194 yili, shavval oyining 13-kuni (810 yil 20 iyul) da Buxoro shahrida tavallud topgan. Otasi Ismoil ham olim bo’lib, o’g’li tug’ilgan kunining o’zida nasabnomalari bilan, tug’ilgan yil va kunlarini aniqlab bir qog’ozga yozib ketgan ekan.