―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
92
Xəzər-Volqa su yolu ilə Volqaboyu xalq larla, Moskva dövləti ilə geniĢ ticarət əlaqələri saxlayırd ılar. ġirvanĢahlar dövlətinin mühü m liman Ģəhərləri o lan Bakı, Niyazabad və Dərbənddən, Yaxın və Orta ġərq in ən böyük sənətkarlıq və ticarət mərkəzlərindən biri o lan ġamaxıdan Vo lqaboyuna və Moskva knyazlığ ı ərazisinə cürbəcür ipək və pambıq parçalar, xam ipək, xalça-palaz məmu latı, zinət əĢyaları, ədviyyat, tumac, düyü, qoz-fındıq, neft, duz, mü xtə lif silah lar və s. ixrac olunurdu. Azərbaycan-Moskva ticarət əlaqələrin in həyata keçirilməsində HəĢtərxan mühü m rol oynayırdı. Azərbaycan tacirləri HəĢtərxandan sonra səfərlərin i davam etdirərək su, karvan yolu ilə Moskvaya, Tverə və Rusiya dövlətinin baĢqa ticarət mərkəzlərinə gedird ilər. Rus tacirləri isə HəĢtərxandan cənuba enir, ġirvanın mühü m ticarət mərkəzlərinə, o cü mlədən ġamaxıya gəlir, buradan isə yollarına davam edərək Ġran vilayətlərinə gedib çıxırdılar. Rus tacirləri A zərbaycan bazarlarına cürbəcür xəz-dərilər, o cümlədən samur xəzi, bal, mu m, kətan parçalar, gön, qab-qacaq, yaraq-əsləhə, ov quĢları və s. gətirirdilər. ġirvanĢahlar dövləti ilə Moskva knyazlığı arasında diplo matik münasibətlər də yaranmıĢdı. ġirvanĢah Fərrux Yəsarın (1462-1500) elçisi - Azərbaycan diplo matı Həsən bəy 1465-ci ildə Moskvaya getmiĢ, III Ġvanla danıĢıqlar aparmıĢdı. Moskva knyazı isə 1466-cı ildə Vasili Papin in baĢçılığı ilə Azərbaycana xüsusi səfirlik göndərmiĢdi. 1465-1466-cı illərdə ġirvanĢahlar dövləti və Moskva knyazlığ ı arasında aparılmıĢ danĢıqlar iki ölkə arasında qarĢılıqlı surətdə faydalı olan ticarət əlaqələrini geniĢləndirmək məqsədinə xid mət edirdi. XV əsrdə Azərbaycan-Rusiya əlaqələri barədə səyyah Afanasi Nikitinin "Üç dənizə səyahət" adlı gündəliyində də maraqlı məlu matlar vard ır. Afanasi Nikitin o dövrdə ġirvanla geniĢ ticarət əlaqələri saxlayan Tver Ģəhərindən idi. Səyyahın gündəliyindən məlu m o lur ki, ticarət məqsədilə ġamaxıya getməyə hazırlaĢan bir dəstə Tver taciri (o cü mlədən Afanasi Nikitin), Vasili Pap in baĢda olmaqla, ġirvana göndərilən Moskva elçilərinə qoĢulmaq üçün Nijni Novqoroda yola düĢmüĢdü. Lakin tverlilər Nijn i Novqoroda çatanadək Vasili Papin getmiĢ və onlar III Ġvanla danıĢıqlar aparıb Moskvadan qayıdan ġirvan hökmdannın elçisi Həsən bəyi gözləməli olmuĢdular. Afanasi Nikit inin gündəliyindən mə lu m olu r ki, yolda tatarla r tərəfindən qarət edilən, sonra isə Qaytaq hakimi tərəfindən əsir alınan rus tacirlərini Fərru x Yəsar azad etdirmiĢ və ġamaxıda onları ço x yaxĢı qarĢılamıĢdı. Vətənə qayıtmaq üçün vəsaiti olmayan bəzi rus tacirləri ġamaxıda qalmıĢ, digərləri isə ġirvanın baĢqa Ģəhərlərinə dağılıĢ mıĢdılar. Afanasi Nikitin geriyə - Moskvaya yola düĢərək Dərbəndə çatmıĢ, burada isə fikrin i dəyiĢib Bakıya qayıtmıĢdı.
93
1499-cu ildə baĢqa Azərbaycan diplomatı - ġirvan elç isi ġəhabəddin Moskvaya getdi və III Ġvanla danıĢıqlar apardı. ġirvan-Moskva əlaqələri daha da geniĢləndi. Ağqoyunlu dövləti ilə Moskva knyazlığı arasında da əlaqələr yaranmıĢdı. Uzun Həsənin qələbələrindən və Ağqoyunlu dövlətinin mühü m hərbi-siyasi qüvvəyə çevrilməsindən xəbərdar olan III Ġvan bu dövlətlə dos tluq münasibətləri yaratmağa çalıĢırd ı. O, Qızıl Orda hökmdarı Əh məd xana (1459-1481) qarĢı ittifaq bağlamaq istəyirdi. III Ġvan öz məqsədinə nail olmaq üçün Təbrizə - Uzun Həsənin sarayına elçi heyəti göndərmiĢdi. Həmin dövrdə Azərbaycanda olmuĢ Venesiya diplo matı Kontarin i bu rus elçisini Ağqoyunlu sarayında görmüĢ, onun Uzun Həsənlə danıĢıqlarının Ģahidi o lmuĢdu. Kontarininin Marko Rosso adlandırdığı Moskva elçisi Qızıl Ordaya qarĢı Ağqoyunlu dövləti ilə ittifaq bağlamaq üçün göndərilmiĢdi. III Ġvan Ağqoyunlu hökmdarı ilə dostluq etməklə Əh məd xanı qorxuya salmaq istəyirdi. Lakin o zaman Osman lı dövləti ilə müharibədə məğ lubiyyətə uğramıĢ, daxili iğtiĢaĢları yatırmaq la məĢğul olan Uzun Həsən Moskva knyazlığına hərbi yard ım göstərə bilmədi. Uzun Həsəndən ehtiyat edən Əh məd xan Marko Rossodan bir az əvvəl Təbrizə qiy mətli hədiyyələrlə 200 nəfərlik böyük bir elçi heyəti göndərmiĢ, Uzun Həsəndən Qızıl Ordanm cənub sərhədlərini pozmayacağı barədə təminat almıĢdı. Lakin Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən Moskva dövləti ilə də əlaqələrini geniĢləndirməyə çalıĢırd ı. Buna görə də o, Marko Rosso ilə damĢıq ları baĢa çatdırmıĢ, öz elçisini III Ġvanla danıĢıqlar aparmaq üçün Moskvaya yola salmıĢdı. Afanasi Nikitinin səyahətnaməsində Ağqoyunlu dövləti haqqında da məlu mat vardır. O, Hindistandan qayıdarkən 1472-ci ildə Təbrizdə olmuĢ, buradan isə osmanlılara qarĢı hərbi əməliyyata baĢlamıĢ Ağqoyunluların Ərzincandakı hərbi düĢərgəsinə getmiĢdi. Səyyah on gün Ağqoyunlu ordugahında qalmıĢ, Uzun Həsənlə görüĢmüĢ və onunla söhbət etmiĢdi. Onun gündəliyində Uzun Həsənin Teymurilər, Qaraqoyunlular ü zərindəki qələbələri və Ağqoyunlu -Osman lı müharibəsi haqqında maraqlı qeydləri vardır. XV əsrdə Azərbaycanın Avropa ölkələri ilə əlaqələri də geniĢləndi. Bu dövrdə Azərbaycanla Venesiya Respublikası, Ro ma papalığı, Neapol krallığ ı, PolĢa-Litva, Avstriya, Macarıstan, Çexiya, Almaniya dövlətləri, Burqundiya hersoqluğu, habelə Kipr, Rodos və s. dövlətlər arasında əlaqələr yaranmıĢdı. Bu əlaqələrin dərin iqtisadi əsasları vardı. Asiya ilə Avropanı əlaqələndirən ço x mühü m beynəlxalq karvan yolları Azərbaycan ərazisindən keçirdi. Avropalılar Azərbaycan ərazisindəki ticarət mərkəzlərindən mü xtəlif ġərq malları, xüsusən xam ipək, ipək və pambıq parçalar, xalça-palaz məmulatı, ədviyyat, nadir boyalar, daĢ- Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|