―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siyasi quruluĢ, idarə sistemi, hərbi qüvvələr.
96
Barbaro, habelə Neapol kralı və Roma papası elçilərin in mü Ģayiəti ilə Aralıq dənizi sahillərinə göndərilən silah yüklən miĢ gəmi, habelə 200 nəfə rə qədər artille riya mütəxəssisi mənzilbaĢına çata bilməd i, bir ilədək Kipr sahillərində qald ı. Siyasi quruluĢ, idarə sistemi, hərbi qüvvələr. Azərbaycanın cənub vilayətləri Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərin in metropoliyası, yəni mərkəzi ərazisi idi. Hər iki dövlətin paytaxtı Təbriz Ģəhəri olmuĢdur. Cənubi A zərbaycan bilavasitə padĢahın və ya sultanın özü, onun mənsəb sahibləri tərəfindən idarə edilird i. BaĢqa vilayətlərə isə (Kürdüstan, Ġraq-i Ərəb, Ġraq-i Əcəm və s.) sülalə üzvlərindən caniĢinlər təyin o lunurdu. Hər iki dövlətin hökmdarları əsasən padĢah titulu daĢımıĢlar. Uzun Həsən özünün Osmanlı və Teymuri sultanları səviyyəsində hökmdar olduğunu qeyd etmək məqsədilə sultan titulunu qəbul etmiĢdi. Sülalə üzv lərindən və yaxud yüksək rütbəli əmirlərdən s eçilən hləsi (atabəyi) Ģahzadənin yanında olurdu. O, Ģah tərəfindən təyin edilir və Ģahzadənin bütün hərbi, mülki və maliyyə iĢlərini onun adından idarə edirdi. Məsələn, CahanĢah Ġsfahan əyalətini oğlu Məhəmməd Mirzəyə verərkən Ģahzadə həddi- büluğa çatmadığından əyalətin bütün iĢləri lələ Məhəmmədə tapĢırılmıĢdı. Hakim sülalə ü zvləri və ya yarımköçəri əyanlardan vaxtaĢırı təyin edilən baĢ sərkərdələr əmir ül-üməra ad ını daĢımıĢlar. On lar hökmdardan sonra dövlətdə mühü m mövqe tutur və qoĢuna baĢçılıq edirdilər. Bestam Cakir və Əmir Qaraman Qaraqoyunlu dövlətinin əmir ü l-ü məralarından olmuĢlar. Dövlət aparatında ikinc i Ģə xsiyyət sədr-əzəm (baĢ sədr) id i və o, bütün müsəlman ruhanilərinə rəhbərlik ed ird i. Vəqf əmlakı, onların gəliri, mədrəsələr və xeyriyyə idarələri tamamilə onun ixtiyarında id i. Ağqoyunlu dövlətində sədrin rolu daha əhəmiyyətli olmuĢdur. Ağqoyunlu sədri Qazi Ġsanın Sultan Yaqubun dövründə böyük ixtiyar sahibi olduğu məlu mdur. Mərkəzi idarə aparatında mühü m mövqelərdən birini də dövlət gəlirləri və maliyyə sistemini idarə edən baĢ vəzir tuturdu. O, həmçinin xarici ölkələrlə əlaqələri nizamlay ırdı. BaĢ vəzir ali divana rəhbərlik ed ir və buna görə də sahib-divan adlanırdı. Dövlətin müharibə, sülh, taxta varislik və s. kimi mühüm siyasi məsələlərini sülalə üzvləri və əmirlərin kənqaĢ adlanan qapalı müĢavirəsi həll edird i. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu sarayında digər vəzifələr də (eşik-ağası, qapıçı,
Ağqoyunlu qoĢununda hökmdarın təminatında olub, müəyyən imtiyazlara malik qvardiya hissələri, bəy və xassə nökərləri vardı. Onlar əsasən Ağqoyunlu tayfalarından olan və hakimiyyət baĢında duran Bayandur elinə mənsub idi. 97
QoĢun ali rəislərinə əmir adı verilird i, kiçik baĢçılar isə qibtəul adlanırdı. Hər iki vəzifə əyanlara mənsub idi və bu vəzifələrə köçəri tayfaların baĢçıları təyin olunurdu. QoĢun puşandarlardan (ağır silahlı süvarilərdən) və tirkəĢbəndlərdən (o xatanlardan) ibarət idi. Qulluqçu adlanan, at və dəvələrə nəzarət edən, rəislərin çadırlarında, nəqliyyat vasitəsi yanında xid mətdə olan Ģəxslər də hərbi qüvvələrin tərkib ində idi. Zeno və Barbaronun məlu matıma görə, puĢandarlar "dəmir zireh", tirkəĢbəndlər isə möhkəm dəri paltarlar geyinird ilər və bunlara qılınc, o x sirayət edə bilmirdi. Uzun Həsənin döyüĢçülərinin silahı o x və yaydan, qılınc və kiçik qalxandan ibarət idi. Ağqoyunlu döyüĢ çüləri u zun papaqlar qoyurdular. Qulluqçular və piyadalar kütləsi isə məcburi surətdə rəiyyətdən (o turaq kəndlilərdən) səfərbərliyə alınırdı. Teymuri hökmdarı ġahru xla müharibəyə hazırlaĢan Qaraqoyunlu Qara Yusif 1420-c i ildə Təbriz vilayəti kəndlilə rindən piyada qoĢunu toplanmasını əmr etmiĢdi. Bu məlu matın müəllifi Hafiz Əbru qeyd edird i ki, belə bir qayda bu ölkədə ilk dəfə tətbiq olunurdu. Təbiidir ki, piyadalar qoĢ un daxilində ən hüquqsuz bir vəziyyətdə idilər. Hərb etmək əzmində olmayan və təlim keçməmiĢ kənd camaatından əsasən xəndək qazmaq, istehkam qurmaq və s. kimi yard ımçı iĢlərdə istifadə edilirdi. Əsasən yarımköçərilərdən ibarət olan döyüĢçüləri, adətən, onların ailələri, qulları və xid mətçiləri müĢayiət edirdilər. Buna görə də qoĢun təĢkilatı köçəri ənənələrlə sıx surətdə bağlı id i. QoĢun səfərdə olduğu zaman (ilin fəsillərindən asılı olaraq) qıĢlaq və yaylaq yerlərində dayanırdı. QoĢunların miqdarı haqqında dəqiq məlu matımız yo xdur. Qaraqoyunlu qoĢununda təxminən 50 min nəfər, Ağqoyunlu qoĢununda isə 100 min nəfər döyüĢçü olduğunu ehtimal etmək olar. Zenonun məlu matına görə, Uzun Həsənin qoĢunu 100 min nəfərdən ibarət olub, bunun 40 min nəfə rin i döyüĢçülər, 60 min nəfərini isə xid mətçilər təĢkil edirdi. Zeno göstərir ki, Ağqoyunlu qoĢunundan baĢqa heç bir qoĢunda bu cür gözəl süvari dəstəsi olmamıĢdır. Barbaro isə həmin dövrdə Uzun Həsənin qoĢununun 25 min nəfər atlıdan və 3 min piyadadan ibarət olduğunu qeyd edirdi. Barbaronun hesablamasına görə, Uzun Həsənin ordusunda 6 min çad ır (alaçıq), 30 min dəvə, 5 min yük qatırı, 5 min yük atı, 2 min u laq, 20 min minik atı, 2 min min ik qatırı, 2 min qaramaldan ibarət sürü, 20 min qoyun, 100 ov pələngi, 200 "cins" və "mələz" qızılquĢ, 3 min tazı, 1 min mü xtəlif it, 50 qırğı, 15 min qılıncla silahlan mıĢ döyüĢçü, 2 min qılınclı qul, dəvəsürən və ox-kamanla silah lı 1 Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|