TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
94
Ümumiyyətlə, 60-cı illərdə respublikada sənaye məhsulu istehsalı 94 faiz artdı. 135
Yeni sənaye müəssisələrinin üçdə birindən çoxunun Bakı şəhərindən kənarda - Sumqayıtda, Əli Bayramlıda, Qubada, Naxçıvanda yaradılması, regionlarda sənayenin ayrı-ayrı sahələrinin təşkili Azərbaycanın sosial-iqtisadi, müasir tipli şəhərlərin mədəniyyətinin inkişafı üçün çox mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Azərbaycan sənayesi özünün çoxsahəliliyi ilə fərqlənirdi. 1970-ci illərdə Azərbaycan neft və neft avadanlığı istehsalında Sovet İttifaqında ilk yerlərdən birini, avtomaşın şinləri və polad boru istehsalında üçüncü yeri, adambaşına düşən elektrik istehsalı üzrə dördüncü yeri və poladəritmədə beşinci yeri tuturdu. Azərbaycan sənayesinin istehsal etdiyi məhsullar dünyanın 58 ölkəsinə ixrac olunurdu. 136
Lakin sənayedə nominal göstəricilər artsa da, inkişaf sürəti ləngiməyə başlamışdı. Belə ki, əgər 1951-1960-cı illərdə məhsul istehsalı 104 faiz artmışdısa, 1961-1970-ci illərdə bu göstərici cəmi 94 faiz olmuşdu. 60-cı illərin sonlarında sənayenin yüksəlişi, həmçinin ictimai əməyin məhsuldarlığının artım sürətinə görə Azərbaycan SSR müttəfiq respublikalar arasında axırıncı yerlərdən birini tuturdu. Xalq təsərrüfatında dinamikliyin aşağı düşməsinin başlıca səbəblərindən biri dövlət intizamının pozulması, köhnə sahələrin yenidən qurulması və modernləşdirilməsi proseslərinin həyata keçirilməməsi idi. Planı yerinə yetirməkdə inzibati-amirlik hökmünün təzyiqi altında bir çox müəssisələrin rəhbərləri məhsulların keyfiyyətinə əhəmiyyət vermirdi, bu isə iqtisadiyyata böyük ziyan vurur və istehlakçıların narazılığına səbəb olurdu. Sənaye istehsalında artım sürətinin aşağı düşməsi neft və qaz hasilatının azalması, maşınqayırma sahəsində inkişafın ləng getməsi, yeni istehsal obyektlərinin yaradılmasına lazımi əhəmiyyət verilməməsi ilə bağlı idi. Respublikada olan müxtəlif zəngin xammal bazaları ilə bu xammaldan son məhsul alınmasını başa çatdıran istehsal arasında uyğunsuzluq çox böyük idi. Respublika iqtisadiyyatına rəhbərlikdəki ciddi nöqsanlar, ölkə miqyasında planlaşdırmada hökm sürən volyuntarizm və Azərbaycanda iqtisadiyyatın bir sıra sahələrinin inkişafına qarşı yaradılmış süni maneələr də sənayenin inkişafını ləngidirdi. Sənayedə və sosial sahədə potensialın gücləndirilməsi işində əldən verilmiş imkanlar respublikanın 60-cı illərdə sosial-iqtisadi cəhətdən geri qalmasının başlıca səbəbləri idi. Bu gerilik müddət etibarilə çox uzun çəkdiyindən bütün əsas sosial-iqtisadi göstəricilərə görə, Azərbaycan getdikcə başqa müttəfiq respublikalardan geri qalır, onun böyük təbii-istehsal imkanları aşağı səviyyədə istifadə olunur, iqtisadiyyatın ümumi səmərəliliyi aşağı düşürdü. 60-cı illərdə respublika iqtisadiyyatı dərin böhran keçirmək ərəfəsində idi. Yaranmış bu ağır vəziyyətdən çıxış yolu tapılmalı, 95
iqtisadiyyatın inkişafı üçün prinsipial cəhətdən yeni konseptual yanaşma yolları hazırlanmalı, xalq təsərrüfatında köklü struktur dəyişiklikləri aparılmalı, təsərrüfatçılıq və iqtisadi həvəsləndirmə işində yeni metodlar tətbiq edilməli idi. İqtisadiyyatın aqrar sektorunda da ciddi problemlər mövcud idi. Sahə rəhbərləri çox vaxt təşkilati tədbirlərin işlənməsinə formal yanaşır, qeyri-iqtisadi idarəçilik metodlarına əl atır, subyektivizmə yol verirdilər. Kolxoz, MTS və sovxozlara rəhbərlikdə istehsalın planlaşdırılmasında bürokratik üsullar tətbiq olunurdu. Maddi maraq prinsipinə, kadrların təşəbbüslərinə və zəhmət adamlarının yaradıcılıq fəaliyyətinə laqeyd münasibət bəslənilirdi. Kənd təsərrüfatının maliyyələşdirilməsi və kreditləşdirilməsində ciddi səhvlərə yol verilirdi. Bir çox kənd təsərrüfatı məhsullarının, xüsusən heyvandarlıq məhsullarının, taxıl və kartofun tədarük və satınalma qiymətləri çox aşağı idi. Kənd təsərrüfatında kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsində ciddi səhvlərə yol verilirdi. Çox vaxt kadrlar iş keyfiyyətlərinə görə yox, şəxsi sədaqət, dostluq və qohumluq prinsiplərinə görə seçilirdilər. Kənd təsərrüfatı texnikasından kifayət qədər istifadə olunmurdu. Bütün ölkənin, o cümlədən Azərbaycanın kənd təsərrüfatında olan nöqsanların mahiyyəti Sov.İKP MK-nın Sentyabr (1953-cü il) plenumunda təhlil olundu. Kənd təsərrüfatının daha da inkişafı haqqında qərar qəbul edildi. Kənd təsərrüfatı məhsullarının satınalma qiymətləri artırıldı, kolxozçuların əməyinə görə avans verilməsi tətbiq edildi. Kəndlilərin quş, xırdabuynuzlu mal- qara saxlaması üçün bir qədər həvəsləndirilmə prinsipi tətbiq edildi. Taxılçılığı dirçəltmək üçün xam və dincə qoyulmuş torpaqların mənimsənilməsinə başlandı. Kolxoz və sovxozlara becərilən bitkilərin növlərini, mal-qaranın sayını planlaşdırmaq, əmək məhsuldarlığını, torpaqdan səmərəli istifadə qaydalarını müəyyən etmək hüquqları verildi. Lakin dövlətə təhvil verilən və satılan məhsulun həcmini yenə də dövlət müəyyən edirdi. Bu qeyri-əsaslı dəyişikliklər aqrar sahədə vəziyyəti yaxşılaşdıra bilmədi. Sov.İKP MK-nın Mart (1965-ci il) plenumu kənd təsərrüfatı sahəsində partiyanın iqtisadi, texniki siyasətini dəyişdirdi. Kənd təsərrüfatı məhsullarının alınması üçün bir neçə ilə dəyişməz göstəricilər müəyyən etmək əsasında planlaşdırmanı və tədarük sistemini təkmilləşdirmək, iqtisadi həvəsləndirməni
gücləndirmək, istehsalın maddi-texniki bazasını möhkəmləndirmək kolxoz və sovxozlarda əməyin maddi və sosial-siyasi şəraitinin, texniki-təşkilati və sosial-iqtisadi məzmununun yaxşılaşması imkanlarını xeyli genişləndirməyə istiqamətləndirilmişdi. 137 Sonralar da dəfələrlə kənd təsərrüfatı məhsullarının satınalma qiymətlərini qaldırmış, əsaslı vəsait qoyuluşunu artırmış, idarəetmə sistemini dəyişdirmişdilər. Əsaslı dönüş isə baş verməmişdi. 138
inzibati-amirlik üsuli-idarəsini dağıtmadan dəyişdirməyə yönəldilməsi idi. Həm Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|