TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
96
köhnə istehsal üsulunu saxlamaq, həm də kəndlinin ictimai mülkiyyətə, əməyə, onun nəticəsinə münasibətini dəyişmək bir-birini inkar edən uğursuz cəhdlər idi. Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafına istiqamətləndirilmiş tədbirlər də səthi xarakter daşıdığından gözlənilən nəticələri verməmişdi. SSRİ Nazirlər Sovetinin və Sov. İKP MK-nın 1954-cü il iyulun 31-də "1955-1960-cı illərdə Azərbaycan SSR-in kənd təsərrüfatını daha da inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında", 139 1957-ci ilin iyulunda "Azərbaycan SSR-in dağlıq, dağətəyi və sərhəd rayonları kolxozlarına kömək göstərmək haqqında" 140
qərarları qəbul edilmişdi. 1957-ci ildə respublikanın iqtisadi cəhətdən zəif olan kolxozlarının hesabından kənd təsərrüfatı məhsullarının məcburi tədarükü üzrə borcları silinmişdi. Bu kolxozlar beş il müddətinə gəlir vergisi ödəməkdən azad edilmişdi. Lakin nə bu tədbirlər, nə də nisbətən artan əsaslı vəsait qoyuluşu, maddi-texniki bazanın möhkəmlənməsi vəziyyəti kökündən yaxşılaşdıra bilmədi. 1951-1960-cı illərdə respublikanın kənd təsərrüfatına dövlət və kolxozlar tərəfindən qoyulan vəsait 750 milyon manat olmuşdu. 141 Bu, bütün əvvəlki beşilliklərdə üst-üstə qoyulmuş əsaslı vəsaitdən xeyli çox idi. 60-cı illərdə bu sahəyə 1 milyard 763 milyon manat əsaslı vəsait sərf edilmişdir. 142 60-cı illərdə Azərbaycan SSR kənd təsərrüfatına 30 minə qədər traktor, 4,5 min taxılyığan kombayn, 2,6 min pambıqyığan maşın verilmişdi. 143 1957-ci ildə respublikada 105 maşın-traktor stansiyası var idi. 144
Lakin kolxozların çoxsahəli, iqtisadi cəhətdən güclü təsərrüfatlara çevrildikləri şəraitdə MTS-lərin onlara istehsal-texniki xidmət göstərməsi qaydası artıq köhnəlmişdi. 1958-ci il martın 31-də SSRİ Ali Soveti "Kolxoz quruluşunu daha da inkişaf etdirmək və maşın-traktor stansiyalarını yenidən təşkil etmək haqqında" qanun qəbul etdi. Qanunda MTS-lərin tədriclə, ayrı-ayrı kolxozların iqtisadiyyatını və ölkə rayonlarının xüsusiyyətini nəzərə almaqla yenidən təşkili zəruri hesab edilirdi. Maşın-traktor stansiyalarının yenidən təşkil edilməsi 1958-ci ildə başa çatdırıldı. Azərbaycanda 78 təmir-texniki stansiyası yaradıldı, 145
kolxozlar MTS- lərə məxsus 9362 traktor, 2043 kombayn və 19,8 mln manat məbləğində digər texnika aldılar. Kolxozlarda kənd təsərrüfatı üzrə ixtisaslı mütəxəssislərin sayı artdı. Kolxoz təsərrüfatında işləməyə 13 min mütəxəssis, o cümlədən 300 mühəndis-texnik, 10 minə qədər traktorçu və iki min kombaynçı gəldi. 146
Lakin mənəvi və fiziki cəhətdən köhnəlmiş texnikanı MTS-lərdən almış, lakin ondan lazımi səmərə götürə bilməyən bir çox kolxozlar müflisləşdi. Kənd təsərrüfatını yüksəltməyin mühüm şərtlərindən biri kolxoz və sovxozların elektrikləşdirilməsi idi. Əgər 1950-ci ildə kolxozların yalnız 12 faizi elektrik enerjisindən istifadə edirdisə, 1960-cı ildə onların xüsusi çəkisi 55 faizə, 1970-ci ildə 99,3 faizə çatmışdı. Sovxozların hamısı elektrik enerjisindən istifadə edirdi.
147 97
50-60-cı illərdə su təsərrüfatı tikintisində vacib obyektlər inşa edildi. Samur-Dəvəçi kanalının ikinci növbəsi, Yuxarı Qarabağ, Yuxarı Şirvan, Baş Muğan, Abşeron kanalları kimi iri irriqasiya sistemləri istifadəyə verilmişdi. 148
hektar suvarılan torpaq sahəsi vardı. 149
Kolxozların şəxsi təsərrüfatlarından alınan kənd təsərrüfatı vergilərinin azaldılması nəticəsində 1950-ci ildən 1960-cı ilə qədərki dövrdə Azərbaycan kolxozçularının şəxsi mülkiyyətində iribuynuzlu mal-qaranın sayı 444,2 min, qoyun və keçilərin sayı 1127,4 min, donuzların sayı 11,9 min idi. 150
Lakin 60-cı illərin əvvəllərində mövcud şərait düzgün qiymətləndirilmir, artıq bu təsərrüfatlara ehtiyac olmaması, hətta onların ictimai təsərrüfatların inkişafına maneçilik törətməsi haqqında qeyri-elmi fikirlər əsasında tələsik tədbirlər həyata keçirilirdi. Kənd yerlərində yaşayıb işləyən fəhlə və qulluqçuların həyətyanı təsərrüfatları üçün Azərbaycan KP MK və Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1962-ci il 19 may tarixli qərarına əsasən, tikintilərin də sahəsi daxil olmaqla 0,15 hektar, kolxozçuların həyətyanı təsərrüfatları üçün isə 1963-cü il noyabr tarixli qərarına əsasən tikintilərin də sahəsi daxil olmaqla 0,25 hektar torpaq sahəsi müəyyən olundu. 151 Lakin yem, toxum, əmək alətləri əldə etmək çətinlikləri, həyətyanı təsərrüfatına qayğı olmaması, mal-qara saxlayanlar haqqında haqsız olaraq "xüsusi mülkiyyətçi", "möhtəkir", "alverçi" kimi ictimai rəy yaradılması ucbatından ailələr şəxsi təsərrüfatlarından əl çəkdilər. 152
Kolxozların kadrlarla təmin olunmasına respublikanın şəhərləri fəal kömək göstərirdi. Təkcə 1955-1956-cı illərdə kəndə 700 nəfər göndərilmişdi ki, 153
onların içərisində çoxlu ali və orta ixtisaslılar var idi. Kənddə həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində kolxozlar xeyli möhkəmləndi və iri çoxsahəli təsərrüfatlara çevrildi. Azərbaycanda 1950-ci ildəki 1615 kolxoz müqabilində 1970-ci ildə 992 kolxoz var idi. Kolxozların sayının azalmasına onların iriləşdirilməsi və bəzi kolxozların sovxozlara çevrilməsi səbəb olmuşdu.
154
Azorbaycanda sovxoz quruculuğu müvəffəqiyyətlə inkişaf edirdi. Sovxozların sayı 1950-ci ildə 46-dan 1970-ci ildə 406-ya, onların işçilərinin sayı isə müvafiq olaraq 12,7 mindən 169,5 nəfərə qədər artmışdı. 155
həyata keçirilən tədbirlər kolxoz və sovxozların maddi-texniki bazasını nisbətən möhkəmləndirdi. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və tədarükü artdı. Həmin illərdə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 1,9 dəfə çoxaldı. 156
Bununla belə, respublikanın kənd təsərrüfatında vəziyyət qeyri-qənaətbəxş olaraq qalırdı. Rentabelliliyin aşağı olması, aqrotexniki qaydaların ciddi pozulması, kompleks mexanikləşdirmənin, elmin nailiyyətlərinin və qabaqcıl təcrübənin Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|