«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Xisoblangan uskunalar soni 2-jadval
(shu usulda oxirgi uskunagacha jadvalga yozib boriladi)

12	Ovsyug ajratuvchi A-9 – UTO-6			2
11	Kukol ajratuvchi A9 – UTK			2
10	Tosh ajratuvchi R3 – BKT			2
9	Separator A1 – BIS -12			2
8	Avtomat tarozi AD – 50			2
7	Magnitli separator U1 – BMP			2
6	Noriyalar – unumdorligi 20 t.			2
5	Konveyer R3 – BKSH – 200			2
4	Dozator (taksimlovchi) – URZ - 1			1
3	Tozalanmagan don uchun bunker (t) ye – 375
2	Konveyer R3 – BKSH -350			1
1	Avtomat tarozi DN – 1000 – 2			1
t/r	Uskunalarning nomi va rusmi			Soni
3 navli un ishlab chikaruvchi, unumdorligi 300 t/s tegirmonning don tozalash bulimining texnologik chizmasi.			Toshkent kimyo-texnolo-giya instituti «Don va don maxsulotlarini kayta ishlash texnolo-giya» kafedrasi
Talabaning F.I.SH.		Don tozalash bulimini unumdorligi, Q = 300 t/s
Raxbarning F.I.SH.

Uskunalarni xisoblab, ularni chizmalarga kuyib bulgandan sung xulosa yoziladi.


Xulosaning mazmuni. Elevatordan kelayotgan donning sifati kaysi uskunalar yordamida va GT ishlov berish natijasida nimaga erishilgani kayd etiladi. Don tozalangandan sung kanday sifatga ega bulganligi yozib kuyiladi.
2 Amaliy mashg’ulot Tegirmonlarning don yanchish bo’limiga texnologik uskunalarni quvati bo’yicha xisoblash mexanizimi
Bir kecha-kunduz (sutka) dagi unumdorligi 150 tonnaga teng bulgan bugdoy donini tortadigan tegirmon uskunalarini xisoblab, texnologik chizmasi va unning mikdoriy balansini tuzish

Ishdan maksad. Maydalash (dranoy) jarayoni.
1. Berilgan un navlari va tegirmon unumdorligiga asoslanib maydalash jarayoni chizmasini tuzish.

2. Uskunalarning texnologik samaradorligini xisoblash va ularni tanlash.

   
   

3. Unning mikdoriy balansini tuzish.

   
   

Ishni bajarish tartibi. Maydalash jarayoni chizmasini chizib, uni ta’riflash. Bugdoy donidan olinadigan 3-navli unni maydalash jarayoni 2- rasmda berilgan. Unda beshta maydalash sistemasi, uchta radial bichevoy mashina, bitta chutka mashinasi bor. CHutka, «proxod»i va kepakni elab oladigan BM-N3 rassevlari urnatilgan.
2-rasm. 3-navli bugdoy uni ishlab chikarishdagi maydalash jarayonining chizmasi.
1-valetsli stanok; 2-rassev; 3-saralovchi sistema; 4-radial bichevoy mashina; 5-chutka mashinasi.
I, III va IV maydalash sistemalariga tushayotgan maxsulotlarni yukori samara bilan maydalash uchun, ular yirik va mayda sistemalarga ajratiladi.
Birinchi uchta maydalash sistemasida oralik maxsulotlar birinchi sifatli yorma-dunstlar xisoblanib, turtinchi maydalash sistemada olinadigan oralik maxsulotlar esa, ikkinchi sifatli yorma-dunstlar xisoblanadi, kolgan maydalash sistemalari don kobigi va aleyron kismlaridan endospermni ajratib olishga moslangan yoki «vimol» jarayoni deb ataladi.

Don maydalash bulimi uskunalarining unumdorligini xisoblash va tanlash. Valetsli stanokning yanchish yulini xisoblash.
Berilgan normaga asoslanib, bir sutkada uch navli un ishlab chikarish uchun valetsli stanokning 1 sm maydalash yuliga 80 kg solishtirma yuklama kabul kilinadi. Bu xolda barcha maydalash yuli kuyidagi formula bilan topiladi:
Bu yerda: Q_m – tegirmonning unumdorligi, t/s da:
q – valetsli stanokning maydalash yuliga berilgan solishtirma
yuklama, kg da
Bu xolda unumdorligi 150 t/c ga teng bulgan tegirmonning barcha valetsli maydalash yullari:
sm. ga teng.
Maydalash dastgoxining yullarini va un tortish yullarini , ularning nisbatini 1:1,5 deb olinsa, maydalash sistemasining valetsli yuli uzunligi kuyidagicha aniklanadi:
undan sung un tortish yullari va saykallovchi sistemalarning valetsli yullari aniklanadi:
Ma’lumki, xar bir maydalash sistemasiga kelib tushadigan aralashmalarning mikdori turlicha bulgani sababli, ularning valetsli yullari aloxida-aloxida xisoblanadi. Maydalash sistemasidagi valetsli yullarning taksimlanishi 3 - jadvalda berilgan.
3-jadval
Maydalash sistemasidagi valetsli yullarning taksimlanishi

sistemalar	Sistemalar buyicha taksimlash, %		Valetsli yulning sistemalar buyicha xisobi, sm	Dastgox lar soni		Vallarning ulchamlari, mm	Sistemaga kabul kilingan valetsli dasgoxlar ning yullari, sm
	normaga asosan	Aslida
1	2	3	4		5	6	7
I maydalash	12-16	15			1,0	600*250	120
II -//-	22-26	26	195,0		1,5	600*250	180
III -//-	22-26	26	195,0		1,5	600*250	180
IV -//-	17-22	20	150,0		1,0	800*250	160
V -//-	8-14	13	97,5		1,0	600*250	120
Jami	-	100	750		5 dastgox 1 dastgox	600*250 800*250	760

Eslatma, Jadvaldagi 2-ustunning kursatkichlari tegirmonlarda texnologik jarayonlarni olib borish va uni tashkil kilish koidasidan olinadi.
Sistemalar buyicha valetsli yullar tugri taksimlangan bulsa, kuyidagi shartlarga rioya kilish kerak:

• sistemalarga kabul kilingan valetsli yullarning taksimlanishi xisoblangan bulishi;

  
  

• valetsli dastgoxlarning ulchami barcha sistema buyicha bir tipda bulishi;

  
  

• sistemalarda valetsli dastgoxlarning komponovkasi tugri bulishi.

  
  

3-jadvalning taxlili shuni kursatadiki, maydalash sistemasi buyicha 6 ta valetsli stanok kabul kilingan bulsa, ulardan beshtasi 600*250; bittasi 800*250 ulchamlidir.

Aralashmalarning elanuvchi yuzasini xisoblash
Berilgan un navi uchun norma asosida ZRSH-1-4 rusumli rassevning 1 m² yuzasiga 1000 kg/ sutka solishtirma yuklama kabul kilinadi. Unda barcha aralashmalarni sistema asosida elash yuzasini (bunga nazorat kilish yuzasi xam kiradi) kuyidagi formula bilan topiladi:
Bu yerda: q – 1m² elovchi yuzaning solishtirma yuklamasi, kg. Unda unumdorligi 150 t/s bulgan tegirmonning barcha elash yuzasi
ga teng.
Unni nazorat kilib turish uchun barcha elovchi yuzadan 12% olinadi, bu xolda
Maydalovchi, saykallovchi va aralashmani maydalovchi un tortish (razmol) siste-malarda xosil bulgan unlarni elovchi yuzalarni kuyidagi formula orkali topiladi.
F¹ = F_j – F_n = 150 – 18 = 132 _m²
Maydalash sistemasining elovchi yuzasini f₁, un tortish va saykallash sistemalarining elovchi yuzasini f₂ deb belgilab, ularning nisbatini 1:1,1 ga teng deb olinib, maydalash sistemasining elash yuzasini kuyidagicha topamiz:
f₁ = 132 : 2,1 = 62,9_m²
SHundan sung un tortuvchi va saykallovchi sistemalarning elovchi yuzalarini topamiz:
f₂ = 132 – 62,9 = 69,1 m²
Maydalash sistemasida elovchi yuzalarning taksimlanishi 4-jadvalda berilgan.
4-jadval

Sistemalar	Sistema lar buyicha taksimla nishi, %	Sistemalar buyicha yuzalarning xisobi, m^2	Rassev larning soni	Rassev larning maydoni, m^2	Sistemaga xisob buyicha kabul kilingan yuza, m^2
I maydalash	10			17	8,50
II -//-	15	9,44		17	8,50
III -//-	15	9,44		17	8,50
IV -//-	10	6,29		17	8,50
V -//-	8	5,03		17	4,25
1-saralovchi	7	4,40		17	4,25
2--//-	8	5,03		17	4,25
3--//-	7	4,40		17	4,25
CHutka va radial bichevoy mashinalarning “proxod”ini elash	5	3,14		17	4,25
Kepakni elash	15	9,44		17	8,50
CHutka va radial-bichevoy mashina	-	1 ch  3RBM	-	-	-
Jami	100	62,9	3	17	63,75

Xisoblar shuni kursatadiki, maydalash sistemasi buyicha 3 ga teng rassevlar kabul kilinadi va ZRSH-1-4 rusumli rassev urnatiladi.

Aralash maxsulotlarning mikdoriy balansini tuzish
Mikdoriy balans deb don tortish texnologiyasida olinadigan oralik va oxirgi maxsulotlarning mikdoriga tengligiga aytiladi.
Mikdoriy balans xar bir sistemaga tushayotgan va undan chikib ketayotgan maxsulotlarni ifodalaydi, ularning xisoblari 5-jadvalda berilgan, bu jadval shaxmat shaklida tuzilgan.
5-jadval

Sistemalar

Sistemaga tushayotgan maxsulot-lar mikdori, %

Barcha sistema- larning nomlari, tizim asosida

Un navlarini nazorat kilish

Tayyor maxsulotlar

oliy

I

II

Man niy yorma- si

Un navlari

kepak

oliy

I

II

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

I maydalash sistema

II -//-

III -//-

IV -//-

Un navla-rini nazorat kilish

Oliy nav

I nav

II nav

Jami balans bo’yicha

Jadvalning birinchi ustunida sistemalarning nomini I maydalash sistemasidan oxirgi don maydalash va nazorat kilishgacha bulgan barcha sistemalarning nomi kursatilgan.
Jadvalning 2 ustuni sistemalarga tushayotgan maxsulot mikdorining I maydalash sistemasiga nisbatan foiz ifodasini bildiradi.
Jadvalning gorizontal buyicha yukoridan boshlab sistemalarni tartibi bilan xisoblab yozib, I maydalash sistemasi urniga “tayyor maxsulot” ustunini kushadi.
Un balansini tuzishda I maydalash sistemasiga tushayotgan don mikdorini 100% deb olinadi. Don tozalash tsexida xosil buladigan chikindilar normasi esa 3,5% ga teng deb olinadi. SHundan sung I maydalash sistemasiga aslida kelib tushadigan donlarning koldigi (100-3,5=96,5%) tayyor bulayotgan un va kepakni boshkatdan xisoblashni talab etadi.
Misol, shaffofligi 40-60% bulgan bugdoy donidan (15+40+23%) navli un ishlab chikarish jarayonida maxsulotning jami 96,5% ga teng buladi. SHundan sung xosil bulgan un va kepak xisoblanadi.
Balans buyicha 15% oliy navli unning mikdori (vixodi) kuyidagicha topiladi:
15% - 96,5%
X_o.n. - 100%
SHunga asoslanib, 1-navli un 41,5%, 2-navli un 23,8% va kepak esa 19,2% ni tashkil kiladi.
Balans buyicha barcha unlarning “vixod”i: 15,5+41,5+23,8=80,8% ni tashkil kiladi, un va kepak esa 80,8+19,2=100%. Manniy yormasining “vixod”ini 1% deb olsak, oliy navli unning “vixod”i 15,5-1,0=14,5% ga teng. Xosil bulgan rakamlarni 5-jadval shaxmat usulidagi jadvalning gorizontaliga “Jami balans buyicha” va vertikal “tayyor maxsulotlar” ustuniga yozib kuyiladi. Balans tuzayotgan vaktda nazorat rassevlardan kelayotgan “sxod”larni xam e’tiborga olish kerak. Normaga asosan, nazorat rassevidan kelayotgan “sxod” 5% dan (shu sistemaga tushayotgan maxsulotning mikdoridan) kam bulmasligi kerak.
Bu xolda oliy navli unning nazorat rassevidan kelayotgan “sxod” kuyidagicha buladi:
14,5% - 100%
X - 5%

Unda birinchi navli un uchun 2,1% va ikkinchi navli unga 1,2% ga teng buladi. SHunday ekan, nazorat rasseviga oliy navli un 14,5+0,7=15,2%, 1-navli un 41,5+2,1=43,6% va 2-navli un esa 23,8+1,2=25% tushadi.

Xosil bulgan ma’lumotlarni shaxmat usulidagi jadval gorizontal yulining “Jami balans buyicha” ustuniga va vertikal ustunning “un nazoratiga” yozib kuyiladi.
Endi I maydalash sistemasi mikdoriy balansini texnologik chizmasining bosh sistemasidan boshlab to oxirigacha bir sistemadan ikkinchi sistemaga utib xisoblab boriladi.
Maydalash jarayonining balansini tuzish
Buning uchun kuyidagilar kerak:

1. maydalash jarayonining chizmasi.

   
   

2. maydalash sistemalarida koidaga asosan aralashma maxsulotlarning (izvlecheniye) olinishi (6-jadval).

   
   

II maydalash sistemasida norma asosida xosil buladigan aralash maxsulotlar

6-jadval

Maydalash sistemasi	I	II	III	VI
Maxsulotni xosil bulishi, %	10	41	19	10

Eslatma. maydalash sistemalarga tushayotgan aralash maxsulotlarning I maydalash sistemaga kelib tushayotgan don massasiga asoslanib olingan foizi (ya’ni I maydalash sistemasi 100%).
III. maydalash sistemasida yorma, dunst va unlarning norma asosida olinishi (xosil bulishi) 7-jadvalda berilgan.
7-jadval

sistemalar	Olinishi (hosil bo’lishi) % da
	yirik yorma	o’rta yorma	mayda yorma	dunst	un
I maydalash sistema	5	1,5	1,0	1,5	1,0
II maydalash sistema	20,0	6,5	4,5	5,0	5,0
III maydalash sistema	5,5	4,0	3,0	3,5	3,0

Saralovchi sistemaning chutka va radial-bichevoy mashinalarida aralashmalarning taxminiy bulinishi 3-rasmda berilgan. 6 va 7-jadval ma’lumotlaridan foydalangan xolda, I maydalash sistemasida olingan (xosil bulgan) barcha yarim tayyor maxsulot soni 10% ga teng: shundan yirik yorma - 5% (1-nomerli sovurish-elash mashinasiga yuboriladi); urta yorma - 1,5% (4-nomerli sovurish-elash mashinasiga yuboriladi); mayda yorma - 1%; dunstlar – 1,5% va un – 1,0% (1-nomerli saralovchi mashinaga yuboriladi).
Maydalash jarayonining chizmasiga asoslanib, 1-nomerli saralovchi mashinaga mayda yorma, dunst va un aralashmalarining yigindisi tushadi.
Olingan maxsulotlar shaxmat usulida jadvalga gorizontal sistemalar tugrisiga kaysi maydalash sistemadan kelayotganiga karab yozib boriladi. Koldik 90% mikdorida vertikal ustunning II maydalash sistemasiga yozib kuyiladi.
Xuddi shunday tarzda kolgan sistemalar balansi xam shaxmat usulidagi 8 - jadvalga yozib boriladi. Bu jarayon tamom bulgandan sung maydalash sistemasining jami balansi tuziladi.
3-rasm. Aralashmalarning taxminiy bulinishi.
a – saralovchi sistema;
b – radial-bichevoy mashina; v – chutka mashinasi.

Sistema	Don massasidan %da 1may.s. maxsulot kelib tushdi	Maydalash jarayoni													3-RMB va chutka mashinasidan kelayotgan «proxod» Elovchi rassev		Boyitish jarayoni
		II mayd.s	III mayd.s	IV mayd.s	V mayd.s	1-RMB	2-RMB	3-RMB	CHutka mashinasi	Kepak elovchi	1 nomerli saralovchi	2 nomerli saralovchi	3 nomerli saralovchi
																1-s.v.		2-s.v.	3-s.v.	4-s.v.	5-s.v.
I maydalash	100	90									3,5					5,0				1,5
II -//-	90		49									14,5						20,0			6,5
III -//-	49+7,7*= 56,7			11,5		26,4							9,5						5,0
IV -//-	37,7+1,3* =39				7,8		18,2
1-RMB	26,4			26,4
2-RMB	18,2				18,2
3-RMB	6,0									4,2				1,8
CHutka mashi-nasi	14,1+4,9=19									13,3				5,7
Kepak elovchi	23
1-saralovchi	3,5																			0,2
2--//-	14,5																				0,7
3--//-	9,5
Proxodlarni elovchi RMB va chutka ma-shinasi	7,5									5,5
Maydalash jarayoni jami		90,0	49	37,7	26	26,4	18,2	6,0	14,1	23,0	3,5	14,5	9,5	7,5		5,0		20	5,0	1,7	7,2

Sovurish, elash saykallash va un tortish (razmol) sistemalaridan kelayotgan «sxod» lar mikdori, % da

8-jadvalning davomi

	sistemalar		Boyitish jarayoni									Maydalash jarayoni									Unni nazorat kilish							Tayyor maxsulot											Maydalash sistemasidan olingan yarim tayyor maxsulotlar
			№6 s.v.		№7 s.v.		№8 s.v.		№9 s.v.		2 r.s.			3 r.s.		5 r.s.		7 r.s.		v.s.			1 s.		2 s.		Manniy yormasi			Oliy navli un		1 navli un		2 navli un		kepak
	I maydalash																																					10,0
	II -//-																																					41,0
	III -//-		4,5																																			19,0
	IV -//-								6,3							2,7									4,0													13,0
	VI -//-																	3,0							3,5													6,5
	1-RMB
	2-RMB
	3-RMB
	CHutka mashinasi
	Kepak elovchi																								3,8											19,2
	1-nomerli saralovchi				1,0									1,1											1,2
	2--//-						4,3				4,4												5,1
	3--//-		0,5		2,8									2,9									3,3
	«Proxod» larni elov-chi 3-RMB va chutka mashi-nasi																								2,0
Maydalash jarayonining jami		5,0		3,8		4,3		6,3		4,4			4,0		2,7		3,0					8,4		14,5											19,2