Tashkil etishning umumiy

biznes reja

	Kursatkn chlar		Єyachov birligi		Shart- koma
1 .	Berkitilgan koramollar mik.dori sh.j. sigirlar		bosh bosh		100 55
2.	Mollar maxsuldorligi: 4 xap I bosh sigirdan sogib olinadigan sut; 4 xap 100 bosh sngnrdan olinadigan buzok (85%)		kg bosh		2500 47
3	Jami ishlab iitsarilgan sut			s		1375,0
				s		116,0
4	Jami ishlab iitsarilgan gusht (t/v)
5	Ishloviilar soni		kishi		72
6	Ishlab 'іikarish xarajatlari: 4 ish xaki		ming sum		1244,3
	4 yem-xashak		ming sum		3032,1
	4 asosiy vositalarni saklash		| ming sum		200,0
	4 tex nika xizmati(fi.M.M.)		ming sum		137,6
	4 zooveterinariya tadbirlari		ming sum		515,0
	4 ish va xizmatlar		ming sum		312,7
	h SD P'/]ET T}/ЈlOVL£f]EI		M I N G S M		-
	4 umum ishlab chik.arish va umumxujalik xarajatlari mina sum					187,7
	4 boshka gri xarajatlar		ming sum		625,5
	jami		ming yeј		6254,9
7.	Maxsulot birligining rejali tannarxi: 4 1 u sutning 4 1 bosh buzokning		sum sum		4094,1
					13308,5
8.	1 s sut ishlab chikarish uchun ketadigan mexnat sarfi kishi/soat					15,6
9.	Gusht ishlab chikarish uchun ketadigan xarajatlar: 4 nsh xari ming sum & yem-xashak i ming sum 4 asosiy vositalarni saklash ming sum 4 texnika xizmati (ËMM) ming sun 4 ish va xizmatlar ming sun 4 umum ishlab 'іnk.arish va umum xujalik xarajatlari ming sum 4 boshka gri xarajatlar ming sum jami ming sum					1126,5
						4380,7
						6,2
						125,2
						219,0
						125,2
						275,4
						6258,2
10.	1 u tirik vaznning rejali tannarxi		| sum		53950,0
І I .	1 s tirik vazn uchun ketgan mexnat sarfi		! kishi/soat		52,8
12.	Ishlab chikarilgan max.sulotlarning xarid HapxH: 1 S S)/TNI NG		sum		5522,0
	1 n tirik vaznning		i s m		72832,5
13.	Jami pul tushumi:		ming sum		16081,4
	sutni sotishdan		ming sum		7392,8
	tirnk vaznni sotishdan		mina sum		8488,6
14.	Jami sof daromad		ming sum		3568,3
15.	Ishlab chikarish rentabelligi (tannarxga nisbatan) | %					28,5

4. K.oramolchilikda asosiy nshlab chikarish jarayonlari va ilgor texnologiyann tashkil etish

Koramollarni asrash usullari. Xujalikning tabiiy iktisodiy ishlab chikarish sharoitlariga karab, mollarni asrash ikki usulga: boFlab va boglamasdan bokish usullariga bulinadi.
Boglab bokishning eng tarkalgan usuli bu mollarni yil da- vomida ogilxonada, ogilxona- lokda, ogilxona-lagerda bok.ishdir. Bunday usulda mollar ogilxonada yakka yoki rypyx tarzida boglab kЈyiladi. Boglamasdan bokishda esa mollar bokslarda asrashga mos- lashtiriladi.
K.oramolpilikda mollarni boglab bokishning afzal tomoni shundaki, mollarga aloxida karash va bokish imkoniyatlari yarati- ladi, ya’ni: xap bir sigirning uz oxuri, suv tarkatgichi va dam olish joyi buladi. Molxona uzunligida ozika tashiladigan va fig chikariladigan yulakchalari mavjud buladi. Oziіshantirish va fig chikarish mexanizatsiyalashtiriladi. Xap bir bosh sigir yoki buka uchun xududlarning ishlab chikarish sharoitiga kura uzunligi 150- 170 sm, eni 100-120 sm joy ajratilishi kerak. Lekin bu usulda mol bok.ish ancha kimmatga tushadi. Bundan tashkari, mollarni faol sayr kildirmaslik bu usulning asosiy kamchiligi bulib, bu narsa mol- lar organizmiga salbiy ta’sir kursatadi. Shuning uchun respubli- kadagi kupgina xujaliklarda boglab bokish texnologiyasi takomil- lashtirilib, sigirlarni yem — xashak bilan bokishni, sayr kildirish maydonchasida uzok sayr kildirish bilan kushib olib borish, mol- larni asrash kun tartibida kuzda tutiladi. Bu x.olda ular soglom buladi, xujalik uchun foydali - xizmat muddati uzayadi.
Chorvachilikda ish jarayonlarini zЈlik mexanizatsiyalashtirish, sut beradigan mollar podasini boglamasdan bokishda moddiy xapa-
:xatlar seyf:::::: '::'*::".j **•*" '•••• = u» «
Shuningdek, mollarni boglamasdan bokishda: kalin va almash- tirilmaydigan shamalarda xamda boksda bok.ish, keng joriy etil- gan.
Kalin va almashtirilmaydigan shamalarda mollar, omillari
bulmaydigan birmuncha arzonrok binolarda saklanadilar. Sigirlar yoshi, bir sutkada beradigan suti va fiziologik xolatiga k.arab, aloxida guruxlarga bulinadi va saklanadilar. Sigirlarni bunday joylashtirishda bokish va sogishni tabakalashtirish imkoniyati yaratiladi. Mollarni dam olishi uchun seksiyalarda, chukur fig shamasi ustida joy ajratib kuyiladi. Binolarga sayr kildirish
maydonchalari tutashgan buladi. Mollar butun yil davomida sutka- ning istalgan bir vaktida bino ichida, sayr kildirish maydonga- sida bemalol joylasha olishi lozim.
Bir yilga yetadigan xajmdagi barcha ozika turlari yem-xashak- lar, sayr kildirish maydonchasida, bostirma tagida yoki ship ora— ligida, ildiz mevalar uralarda, silos yerdagi uralar yoki minora- larda saklanadi. Omuxta ozikalardan tashkari, deyarli barcha ozikalar sigirlarga sayr kildirish maydonchasida beriladi. Shu yerning uzida elektr bilan isitiladigan avtomatik suv tarkatgichlar urnatilgan buladi. Omuxta ozikalar sogish maydoncha- larida sigirlar sogilayotgan vaktda meyor buyicha beriladi. Bino ichidagi gung, yiliga bir marta yozda tozalanadi, sayr kildirish maydonchasidan esa buldozer belkuragi urnatilgan traktor bilan muntazam ravishda yigib olinadi.
Mollarni boglamasdan bokishda mexnat unumdorligi boglab bokishga nisbatan 18—22 % ga oshishi, maxsulot tannarxi esa 15 % ga kamayishi mumkin.
Koramollarni boglamasdan bokish usuli asosan kishi ilik ke- ladigan xududlarda kullaniladi. Bu usulda mustaxkam yem — xashak bazasi mavjud bulishi, mollar bino va shamalar bilan ta’minla- nishi, sayr kildirish — bokish maydonchalari bulishi, mollar sek— siyali yoki rypyx. x.olida joylashtirilishi, barcha ishlar kat’iy gra- fik asosida bajarilishi, mexanizatsiya darajasi yukori bulishi, yaxshi veterinariya xizmati kursatilishi lozim. Bu shartlarga amal kilinmasa, maxsuldorlik kamayib ketishi mumkin.
Mollarni boksda saklash shamalar almashtirilmagan xolda boglab va boglamasdan borish urtasidagi oralik usuldir. Bu usulda mollarni saklashning xususiyati shundaki, sigirlar bokslarda dam olishi, oldinga yoki orkaga x.arakat kilishi mumkin, xolos. Boksda pol, yem — xashak keltirish va figni chikarish uchun birmuncha giyarok va balandrok buladi. Bokslar shunday kurilganda shamalar juda kam sarflanadi, shu bilan birga mol yotadigan joy xamma vakt toza turadi. Yem — xashak va fig yulakchalarida pol yori ari bulib, ular ostida figni olib ketish uchun transportyor yoki saklash uchun tran- sheya buladi. Boks usulida sa ;lashda, sigirlar meyor buyicha barcha ozika turlari bilan bokiladi va maxsus zallarda soFIladi.
Mollarni boglamay, boks usulida bokish mamlakatimizning ayrim tumanlarida yaxshi natija bermokda.
Chorvachilik maxsulotlari yetishtirish texnologiyasining eng muxim kismi bulgan molxonalarni mexanizatsiyalash darajasi,
ulardan foydalanish xolatiga, mollarni sa›;lash usuliga, ferma- ning yunalishi va xajmiga, mollarning zoti va maxsuldorligi xamda max.alliy sharoitlarl’a karab uzgaradi. Mamlakatimiz sharoi- tida sutchilik fermalaridagi molxonalarning katta — kichikligi, profilaktoriysi, tugish bulimi, buzokxonalari, sut saklanadigan xonasi, veterinariya punkti xap xil bulishi mumkin. Sut yetishti- rishni jadal usulda tashkil etadigan yirik fermalarda barcha ish- lab chikarish binolari va yordamchi (kushimcha) binolar xamda insho- otlar yagona maya‹muada joylashgan buladi va muayyan loyixa kuvvatiga ega bulgan korxonani xosil kiladi. Dar bir bino, in- shoot umumiy ishlab chikarish jarayonida ishtirok etadi va uning ajralmas bir kismi xisoblanadi, rejalashtirilishi va tuzilishi ishlab chik.arish texnologiyasiga muvofik buladi.
Yzbekiston chorvachilik ilmiy — tadkikot instituti ishlab chikkan sigirxona loyixasi ancha takomillashgan bulib, ya‹umxuriyatimiz tabiiy-iktisodiy sharoitlari talabiga ancha tulik ya‹avob beradi. Bu loyixa 100 bosh sigirga ljallangan va sayr k.ilish maydonchasiga ega bulgan universal sigirxona bulib, res— publikamiz sharoitidagi paxtakor xujaliklar uchun mosdir. Bun— dagi asosiy yangilik, teshiklarga ega bulgan devorlar bulib, ular binoning uzunasiga ikki tomondan temir l vagonlaridagi kabi siljiydigan darvoza bilan bekitiladi. Sigirxonaning ikki yon to- monidan sayr kildiriladigan maydonchalar asfaltlangan, atrofi temir panjara bilan uralgan buladi. Devorlar yon tomonga suril- gach, sigirxona ichidagi maydon sayr kildiriladigan maydonning davomi bulib koladi, sigirxonaning uzi esa sovuk maydigan ilik bostirmaga aylanadi. Bostirma mollarni kuyosh radiatsiyasidan xxіii saklaydi.
_ ws, g•t•gch ‘ to gztg yaouM gza u tip sјј t JJ qtj RUPPN
bir urnatilgan. Yem — xashakni KTY — 10 ozika tak.simlagich yordamida ikki tomonga tarkatish muljallangan. Ozika taksimlagich sigirxonaga darvoza orkali kiradi. K.ish davrida xuddi shu darvoza orkali sigirlar sogish zaliga, yozda sayr k.ildirish maydonchasiga xaydab chikiladi. Єzbekiston sharoitida sigirxonaning balandligi 3,5 m dan kam bulmasligi kerak. Devorlar si›;lari arkonli tortkichga ega bulgan elektr dvigatel yordamida birin — ketin sil— jitiladi. Buning uchun arkonda ilgak buladi. Xarakat vaktida il- gak avvalgi birinchi sikni oxirigacha suradi, sungra oradan utib, ikkinchi va boshka tusiklapni siljitadi. Tusik.larni silji— tishni mexanizatsiyalash tufayli erta baxorda va kech kuzda xavo
yaxshi bulib turganda kunduzi siklapni ochib va kechasi yopib
KUYISH M MKIN
Sigirlarni asrash texnologiyasi kuyidagicha buladi: kishda si- girlar avtomat boglagichda ogillarda saklanadi. Bino ichidagi gung kurakchali transportyorlar yordamida yiFIShtiriladi. Yozda mollar usha oxurlar, avtopoilkalardan foydalanilgan xolda boglamasdan bokiladi va sugoriladi. Bunda fak.am devorlar yon tomonga surib kuyiladi, ogillar fig tashib chikarish uchun, utish yuli va sayr kildirish maydonchasi bilan birlashtiriladi.
Sayr kildirish maydonchasidagi gung buldozer yordamida yigishtirib olinadi. Bino ichidagi figni olib chikishda xam bul- dozerdan foydalanish mumkin. Bu xolda bir sigirga asfaltlangan 6 — 8 metr kvadrat maydon gri keladi.
Sigirxonadan mollarni yil buyi boglamasdan va boFlab bokish uchun foydalanilsa, yukoridagi texnikaning uzidan xam foy- dalanish mumkin, bunda ortik.cha xarajatlar talab kilinmaydi. Bunday sigirxonani zarur bulganda uch tomoni devorli bostirmaga aylantirilishi mumkin. Bino ichining kengligi, shipining baland- ligi va devorlarining ochib kuyilishi yoz vaktida sigirlarni bir xil zichlikda sa›;lash imkonini beradi.
Uzbekistonda bunday sigirxonadan foydalanish yozgi bostir- malar, oxurlar kurishda, suv utkazgich va boshka ishlarda 30 % dan kuprok mablagni tejash imkonini beradi. Sigirlarni «Tandem — 20 Iz NINJ» tipidagi aloxida blokda sogish kuzda tutiladi. Avto- matlashtirilgan bunday zalda ikki soguvchi 3,5 soatda 400 bosh si- girni sogib ulgurishi mumkin.
Mol dok.ііshpp shashkpl eshpsh. Fermalarda mol bokishni tash- kil etish juda mas’uliyatli ish xisoblanadi. Bu ishni gri tashkil etish uchun xap bir davrda mollarga beriladigan ozik.a mikdori, ishlab chik.arish guruxlari va ulardagi chorva mollarining bosh soni, x.ap bir gurux;dagi mollarni bokish usuli belgilangan x.olda ish kuriladi. Xap bir guruxdagi mollarni bokish usullarini ular uchun sarflanadigan ozika birligi, xazm kilinadigan protein va mollarning xap bir guruxini bokishdan kuzda tutilgan maksadiga karab belgilanadi.
K.oramollarni bokish ishlarini mexanizatsiyalashda «KTU—10» kuchma ozika taksimlagichdan foydalanish yaxshi natija beradi. Mol bokishda oxurlar uzunligi xap bosh sigirga 0,6 — 0,8 m bulishi lo- zim. «PG — 0,5 D» yuklagich yordamidagi ozika taksimlagich, silos bi- lan tuldirishda «RG - 0,5 D» yuklagich, kuk beda urib, maydalashda
«KIR — 1,5» urish — maydalash mexanizmi bilan ish kurish kul mexnatini 3 — 4 barobar kamaytiradi.
Fermalarda mexanizatsiyalashgan ozika tayyorlash sexi bulishi lozim. V yerda achitkich ozikalar tayyorlash, poxolni, pichan va boshka ozika aralashmalarini maydalash, buglash, xlorellalar suvi tayyor- lash va ovkat pishirish ishlari mexanizatsiya yordamida bajariladi. Mexanizatsiyalashgan ozika sexlarida 1 tonna ozika tayyorlashga kul bilan ishlashdagi 30—40 kishi-soat urniga, 0,8— 1,0 kishi-soat sarf- lanadi. Bundan tashk.ari, ishlov berilgan ozikani mollar yaxshi xazm k.iladi, nobudgarchilik kam buladi.
_{<*^*R^*R** **•• •}^np tashkil epіish. K.oramolchilik fermasi- dagi eng kiyin ish jarayonlaridan biri, bu sigir sogish xisoblanadi. Bu jarayon uziga xoc sanitariya — gigiyena koidalariga
ega bulib, xujalik joylashgan xududning xususiyatiga karab, x.ap kuni bir vaktda bajarilishi shart, agap sut sogish belgilangan vaktdan oldin boshlansa yoki aksincha, kech kolsa, bu xol mollarning fiziologik xolati va maxsuldorligiga salbiy ta’sir etadi. Sut fermalaridagi ishlab chik.arish jarayonlarini mexanizatsiyalash, max.sulot yetishtirishni kupaytirish, mexnat sarfini kamaytirish- ning asosiy manbai xisoblanadi.
Sut sogishni mexanizatsiyalash mashinalardan tashk.ari cOFIH SI- girlar zotiga, maxsuldorligiga, yelinning shakli va bir xil rivoj— lanishiga, ozika turlari va boshk.a omillarga boglik. buladi. Kupincha mashinada sogish uchun sigirlar tanlab olinmaydi, yelin— ning tuzilishi, max.suldorligi unga kuyilgan talabga javob bermay kolsa, mollar mastit kasalligiga uchrashi mumkin. Shuning uchun mollarni mashinada sogish uchun avvalo ularni barcha belgilariga javob beradigan darajada tanlab olish maksadga muvofiі;dir.
Ugіaipgi plyapla kopamolchilikda kuyidagi markalardagi sut
sogish agregatlari ishlatilmoshіa: «Karusel» markali statsionar kurilma: «Archa» markali statsionar guruxlab sogish kurilmasi;
«Archa» markali kuchma universal sogish kurilmasi; «Tandem» mar— kali ketma — ket guruxlab sogish kurilmasi; «Yelpigich» markali xarakatlanuvchi kabinali, yarim doira shakldagi kurilma; «Omichka» KDVE—16 konveyer — xalkasimon sogish kurilmasi.
Sut soguvchilarga kulay mexnat sharoiti yaratish va ularning mexnatini unumdorligini oshirish maksadida sogish apparatlari aloxida ajratilgan maydonlarga kuriladi.
Zootexnika va veterinariya koidalariga kura barcha sogin si— girlarining yelini avval ilik suvda yuvilishi, keyin kuruk sochik
bilan artilishi zarur. Sungra sigirlar suti maxsus idishga bir oz SOFILIb, shundan keyingina stakanlar kiygizilib, mashina bilan sotiladi.
Sogilgan sigirlar ung tomondan chikarilib yuboriladi, chap to- mondagi apparatlar oldiga esa sogilmagan mollar guruxi kiriti- ladi. Sigir sogishdagi ogir ishlardan biri, sogilgan sutlarni ta- shish va xap bir sigir buyicha xisob-kitob ishlarini olib borish- dir. Bu ishlarni yengillashtirish maksadida sigir sogishni tako— millashtirib, sut tashuvchi trubalardan foydalanilmoіsha. Bunda
«molokoprovod-100», «molokoprovod—200» kabi kurilmalardan foydalanish yaxshi natija bermokda. Kurilmadan foydalanilganda sutni bidon bilan tashishga xojat kolmaydi. Sutning sifati yaxshi sa іanadi, sotuvchi mexnatining unumi xap soatda 20 ta sigir sogishga tugri keladi.
Sigirlarni ogilxonada kuchma apparatlar bilan sogishda mol- larning tirik vazni va olingan sut miv;doriga karab, ozika be- rishni gri yulga kuyish, sogib olingan sutni aloxida — aloxida xisobga olish imkonini beradi. Bu usul soguvchilar mexnatini kulda sotishga nisbatan yengillashtiradi, ularning ish sharoitini yaxshilaydi. Ogilxonalarda kuchma apparatlar bilan sogishda uch ap- parat bilan ishlagandagina eng yukori mex.nat unumdorligiga eri- shiladi. Bunda soguvchidan yukori malaka talab kilinadi, u odatda, sogishga ixtisoslashadi, apparatlar kamrok bulganda, sigirlarni bokish va parvarish kilish xam uning zimmasiga yuklatiladi.
Sigirlarni sotishda molokoprovoddan foydalanish ancha unumli buladi, molokoprovoddan sut vakuum apparati bilan maxsus bulimga surib olinadi, bu yerda tozalanadi va sovutiladi. Bu jara— yonni ikki apparat bilan bajarilganda ish vak.ti sarfi sutni ta- shish va kuyishdan iborat ishlarni deyarli ilik k.iskarishi xisobiga kuchma apparatlardan foydalanishga nisbatan 20-30 % te- jaladi. Lekin bunda asbob uskunalarni yuvishga, sut shlanglarini
ulashga va tayyorgarlik ishlariga mexnat sarflash kupayadi, shuning uchun bu sarf fakat 10-15 % ga kisk.aradi.
Sigirlarni sogishda «Archa» tipidagi kurilmalardan foydalanish samaradorligi uskunalar, ularga xizmat kursatuvchi xodimlar soniga va mollarning maxsuldorligiga boglik buladi.
«Archa» kurilmasida x.amma sigirlarni sogib olish vakti bir xil, shuning uchun x.ap bir navbatdagi sogish uchun bir xil tezlik bilan sut beradigan va maxsuldorlik darajasi bir xil bulgan sigirlar tanlab olinadi, bu usul maxsus guruxlarda yaxshi natija beradi.
Sigirlarni sogish masalasini xal kilishda, avvalo mollar- ning kanday asralishini x.isobga olish zarur. Tajriba shuni kursatmokdaki, mollar yil buyi boglab bokilganda molokoprovodga sogish, bokish ogilxona va lager usuli birga kushib olib boril- ganda bino ichida «Tandem», «Archa» va boshka kurilmalarda sogish, yozgi lagerlarda esa k ma kurilmalarda yoki molokoprovodda GOFISH maksadga muvofikdir.
Sigirlarni sogish jarayonini kompleks mexanizatsiyalashda xujalik raxbarlari kuyidagi tartib-k.oidaga rioya kilishlari ke- rak: 100 bosh sogin sigiri bulgan fermalar uchun «PDA— 1» kima sogish agregatidan, 150-350 bosh sigiri bulgan fermalarda «Tan- dem-10 YzNINJ» sogish moslamasiga ega bulgan sut sogish bloki- dan, 400 boshdan kuprok sigir bulgan fermalarda «Tandem-10 YzNIIJ» blokidan foydalanish ma’kuldir. «PDA- 1» sogish appa— ratidan ilgor fermer xujaliklarida tula va samarali foydalanib kelinmoshla.
Cyii ishpab chikarishning ilgor iotok — sex pіyexnologiyasi. Soramolchilikning iktisodiy samaradorligini ta’minlash uchun tarmokk.a yangi texnika va texnologiyani joriy kilish talab etiladi. Ilgor uzluksiz sex texnologiyasi asosan 4 sexdan tashkil topgan bulib, 1-uex «bush turish» sexi deb yuritiladi. U 60 kun davom etadi. Maksad: sigir k.ornida usayotgan buzokni tugilish oldidan zЈla kiymatli ozik.alar bilan bok.ish va sigirlarning tugishga tay- yorlaiі.
2-sex «tuFish sexi» - u 25 kun davom etadi. Maksad: tugish ja- rayonini gri tashkil etib, soglom buzok olish. Sigirlarni yayra— tish maydonchasida 15 kun saklab, keyin 10 kun maxsus tugdirish xo- nalarida tugdiriladi.
<-•••• •‹ « «g›pyapni iylipitіt va svn’iy kochirish» uexi. Bu sexda ishlab chikarish jarayon 90 kungacha davom etadi. Maksad: sigirlarga xoxlaganicha yem—xashak berib, ularning sut maxsuldorligini k arish, fiziologik va jismoniy yetilishini gri yulga kuyish, sigirlarni uz va›;tida kochirish.
4-sex «sut ishlab chik.arish» sexi. U 305 kungacha davom etadi. Maksad: rejada kursatilgan mishlorda gri oziklantirib sut ish— lab chikarishni tashkil etish.
Iktisodiy xisob—kitoblar uchun xap bir sexda, yil davomida necha foiz sigirni saklash maksadga muvofikligini rejalashtirish kerak buladi. Ilmiy jixatdan asoslangan tavsiyalar buyicha sut bermaydigan sigirlar iyexida jami sigirlarning 14 foizi