Tashkiliy-pedagogik asoslari

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 
 
77 
MARCH, 2023
raqobat qobiliyati, ta’lim sifati, ijtimoiy buyurtmalar bularning hammasi turmushimizga kirib 
kelayapti.
Bugungi kunda maktab va oliy ta’lim tizimidagi an’anaviy va ommaviy ko‘rinishdagi 
ta’lim va tarbiya jarayonlari o‘rniga ta’lim muassasalari rivojlanishida o‘ziga xos yangilik 
bo‘lib innovatsion jarayonlar kirib kelmoqda. Innovatsiya (in-“lik”, novus-“yangi”) yangilik 
kiritish, yangilik degan ma’noni anglatadi. “Innovatsion ta’lim” deganda odatda o‘quv 
jarayoniga yangi (foydali) elementlar olib kirish tushuniladi. Shuning uchun ta’lim tizimida 
innovatsiya o‘zgartirish bilan bevosita boo‘liq. Bunday o‘zgartirishlar ta’lim tizimining: - 
maqsadiga, mazmuniga, metod, texnologiyasiga, tashkil etish shakli va boshqaruv tizimiga; - 
pedagogik faoliyatdagi o‘ziga xoslik va o‘quv-bilish jarayonini tashkil etishga; - ta’lim 
darajalarini nazorat qilish va baholash tizimiga; - o‘quv-metodik ta’minotiga; - tarbiyaviy ishlar 
tizimiga; - o‘quv reja va o‘quv dasturlariga; - o‘quvchi va o‘qituvchi faoliyatiga boo‘liq. 
Yangilik tarixiy aspektda nisbiylik ahamiyat kasb etadi. Yangilik aniq tarixiy xarakterga ega, 
ya’ni o‘z vaqtidan oldin paydo bo‘lishi mumkin, o‘z vaqtida me’yor bo‘lishi yoki eskirishi ham 
mumkin. Maktab yoki oliy tizimning rivojlanish jarayonida, ehtimol ta’lim tizimi butunicha: - 
absolyut yangiligi (o‘xshashi, prototipning yo‘qligi); - nisbatan yangiligi; - o‘ziga xos, 
ixtirochiligi ko‘rinishidagilar hisobga olinadi. Yangilik xillari (tiplar) maktab va oliy tizimda 
turlicha asoslarga ko‘ra guruhlanadi: Birinchi klassifikatsiya (guruh) yangiliklarni kiritish, 
maktab va oliy tizimda sodir bo‘ladigan pedagogik jarayonga aloqadorligi bilan asoslanadi.
Ushbu jarayonni tushunishga tayanib, quyidagi ko‘rinishdagi yangilik xillarini ajratish 
mumkin: - ta’lim maqsadi va mazmuniga; - pedagogik jarayon metodikasi, vazifalari, usullari, 
texnologiyalarga; - ta’lim va tarbiyani tashkil etish shakllari va vositalari; - rahbariyat, pedagog 
va o‘quvchilar faoliyatiga. Ta’lim tizimiga ikkinchi klassifikatsiya (guruh) yangilikni kiritish 
masshtabi (hajmi) belgisiga asoslanadi. Bu yerda quyidagi o‘zgarishlarni ajratish mumkin: 8 - 
bir-birlari bilan boo‘liq bo‘lmagan lokal va alohida (bir tomonlamalilik); - kompleks, o‘zaro 
bir-biri bilan boo‘liq; - butun maktab va oliy tizimni qamrab oluvchi, tizimli. Uchinchi 
klassifikatsiya (guruh) innovatsion imkoniyatlarga qarab amalga oshiriladi. Bu holatda 
e’tiborga olinadi: - ta’lim dasturlari, o‘quv rejalar, tuzilmalarni takomillashtirish, ixtirochilik, 
ko‘rinishlarni o‘zgartirish bilan boo‘liq ma’lum va qabul qilinganlarni modifikatsiyalash; - 
kombinatorlikka (o‘zgartirishlar) xos yangilik kiritish; - radikal o‘zgartirishlar. Yangilik 
kiritishning to‘rtinchi klassifikatsiyasi (guruh) oldingilariga nisbatan belgilariga asoslanib, 
guruhlanadi. Bunday yondashuvda yangilik o‘rin almashuvchi, bekor qilinuvchi yoki ochib 
beruvchilarga qarab belgilanadi. Bu holatda maktab va oliy tizimda yangilanish manbai 
sifatida: - mamlakat, region, shahar, tumanning ehtiyoji sifatidagi ijtimoiy buyurtmasi; - 
ijtimoiy buyurtmani region va viloyat ahamiyatiga molik qonun va hujjatlarda aks etishi; - 
inson to‘o‘risidagi kompleks fanga erishish, ilo‘or pedagogik tajriba; - xato va kamchiliklarni 
sinashda rahbar va pedagoglarning intuitsiyasi va ijodkorligi; - tajrib-sinov ishlari; - chet el 
tajribalari.
Hozirgi milliy loyihalar saytida “innovatsion ta’lim” iborasi paydo bo‘lmoqda va unda 
aytilishicha innovatsion ta’lim o‘qitishni yangi bilimlarni yaratish jarayonida amalga oshirishni 
taqozo etmoqda. Bu esa bugungi kunda mavjud “Innovatsion ta’lim texnologiyalari” 

---