Təbiət
2009
Metal ərintilərinin tərkibi, xassələri və istifadəsi barədə informasiya toplayır. Materialı
•
məruzə şəklində təqdim edir.
Eyni qrup (dövr) qeyri-metal oksigensiz (oksigenli) turşuların qüvvəsini müqayisə edir və
•
fərqləndirir, həmin fərqlərin səbəbini izah edir.
Orbital diaqramla elementlərin elektronlarının orbitallara bölünməsini ifadə edir, onların
•
oksidləşmə dərəcəsinin mümkün olan əhəmiyyətlərini qabaqcadan nəzərə alır, həmin
elementlərin birləşmələrin (məs.,
elementin oksigendən ibarət turşularının sırası) misallarını
gətirir və onların xassələrini müqayisə edir.
İonların eyniləşdirilməsində analiz kimyasının uyğun metodunu (xassə reaksiyaları) seçir
•
və istifadə edir və ionların eyniləşdirilmə əhəmiyyətini müzakirə edir.
Əhəmiyyətli elementlər və onların birləşməsini yaranması və məişətdə istifadəsi haqqında
•
informasiya toplayır. Təqdimat keçirir.
Kim. XII 6. Şagird üzvi birləşmələri xarakterizə edir, onların əhəmiyyətini
müzakirə edir.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird:
Müəllim tərəfindən verilən struktur formuluna əsasən üzvi birləşməni uyğun sinfə aid edir
•
və onu beynəlxalq nomenkatur adlar sisteminə əsasən adlandırır.
Üzvi birləşmənin bütün mümkün izomerinin struktur formulunu hazırlayır.
•
Karbohidratların və onların törəmələrinin (spirtlər, aldehidlər, ketonlar, üzvi turşular, efirlər)
•
fiziki xassələrini (məs., suda həllolma, elastiklik, ərimə və qaynama temperaturu, yanma
qabiliyyəti) təhlil etmək üçün təcrübə aparır. Nəticələri cədvəl şəklində təqdim edir və belə
bir xassələri olan üzvi birləşmələrin istifadəsi haqqında müzakirə aparır.
Karbohidratlar və onların törəmələrinin molekulyar modellərini yaradır, üzvi birləşmələrin
•
müxtəlif sinifləri arasında qarşılıqlı əlaqəni təsdiqləyən kimyəvi çevrilmələri nümayiş
etdirmək üçün onlardan istifadə edir.
Karbohidratlar və onların törəmələrinin kimyəvi xassələri arasında fərqləri təyin etmək üçün
•
təcrübə aparır, göstəriciləri cədvəl şəklində təqdim edir, onların əsasında həmin birləşmələrin
spesifik reaksiyalarını müəyyən edir və onları eyniləşdirir.
Müsahibələri planlaşdırır və həyata keçirir, aktual problemlərin (məs.,
•
yeni kompozitiv
materialların, müalicəvi vasitələrin sintezi, kimyəvi toxuma və lak-toxuma-boyalarının
alınması) həllində kimyəvi istehsalın rolu barədə material toplayır. Sinif yoldaşlarının
qarşısında məruzə ilə çıxış edir.
Karbohidratların müxtəlif növ istifadəsi barədə informasiya toplayır (məs.,
•
yanacaq, polimer
istehsalında) və cəmiyyət və mühitdə onların istifadəsi ilə yaranan faydaları və ziyanları
müəyyən edir.
Müvafiq elmi terminologiyadan (monomer, polimer, polimerizasiya dərəcəsi) faydalanır və
•
biopolimer və sintez polimerlərini bir-biri ilə müqayisə edir, onların təyinatları haqqında
müzakirə aparır.
Təb.E. XII. - 4
Təbiət
2009
Proqramın məzmunu
Nəticələrin əldə edilməsi verilən məzmunun əsasında mümkündür:
Atomun quruluşu üzrə alimlərin nəzərləri barədə qısa məlumatlar.
Kvant ədədləri və orbitallar. Paul prinsipi, ən kiçik enerji prinsipi, Hund qaydası. Elektron formullar,
orbital diaqramlar. S-, p-, d-, f- elementləri.
Radioaktivlik. Alfa, beta və qamma şüalanması. Atomnüvə reaksiyaları. Kütlənin defekti.
Stabil və qeyri-stabil izotoplar.
Oksidləşmə sayı, oksidləşmə-bərpaedici reaksiyalar, onların təsnifatı və misalları. Oksidləşmə-
bərpaedici reaksiyaların bərabərliyini tərtib etmək.
Standart elektron potensiallarının cərgəsi, qalvanik elementlər. Elektroliz, Faradey qanunları,
istehsalatda elektrolizin rolu.
Elektronun orbitallığının hibridləşməsi. Siqma və pi rabitələri.
Kovalent rabitənin yaranmasının donor-akseptor mexanizmi. Metal rabitəsi, hidrogen rabitəsi.
Rabitənin xarakterləri – rabitənin uzunluğu, rabitənin enerjisi, bölünməsi, bölünəni, istiqaməti.
Kimyəvi reaksiyanın ani sürəti. Fəaliyyətdə olan kütlə qanunu. Çevrilən və çevrilməyən
reaksiyalar.
Kimyəvi tarazlıq, Le-Şatalye prinsipi. Kimyəvi tarazlığa təsir göstərən amillər.
Dövri sistemin əsas yarımqrupunun ümumi xarakteristikası.
Elementlər: halogenlər, oksigen, kükürd, azot, fosfor, karbohidrogen, silisium, natrium, kalium,
maqnium, kalsium, alüminium,dəmir, manqanum və onların bəsit və mürəkkəb maddələri: yayılma,
alınma, fiziki və kimyəvi xassələr, istifadə.
Üzvi birləşmələrin quruluş nəzəriyyəsinin əsas qanunları. Karbohidratlar (alkanlar, alkenlər,
alkadienlər, sikloalkanlar, ətirli karbohidratlar), biratomlu və çoxatomlu spirtlər, aldehidlər, ketonlar,
karbon turşuları, aminlər. Üzvi birləşmə sinifləri arasında qarşılıqlı əlaqə, homoloji sıra, izomeriya,
nomenklatura, quruluş, fiziki və kimyəvi xassələr, alınma və tətbiqedilmə. Markovnikov qaydası,
atomların molekulda qarşılıqlı təsiri. Zülallar, yağlar, karbohidratlar, onların monomerləri, quruluşu,
xassələri, təbiətdə rolu. Yüksəkmolekulyar sintez birləşmələri.
Təb.E. XII. - 5