Telekommunikaciya texnologiyalarí HÁm kásiplik tálim”

Kriptosistemalarǵa qoyılǵan talaplar
Maǵlıwmatlardı kriptografiyalıq qayta islew processi programmalıq hám apparatlı ámelge asırılıwı múmkin. Apparatlı támiynlew qımbat, bıraq ol ónimlilik, ápiwayılıq, qorǵawlanǵanlıq sıyaqlı artıqmashılıqlarǵa iye. Programmalıq támiynlew paydalanıwǵa qolaylıǵı ushın kóbirek ámeliy esaplanadı. Ámelge asırıw usıllarına baylanıslı bolmaǵan jaǵdayda informaciyanı qorǵawdıń zamanagóy kriptografik sistemalarına tómendegi ulıwma talaplar qoyıladı:
- shifrlaw algoritmın biliw shifrtekst kriptoshıdamlılıǵın túsirip jibermewi kerek. Barlıq kriptosistemalar bul talapqa juwap beriwi kerek;
- shifrlanǵan xabardıń qandayda bir bólegi hám oǵan uqsas ashıq tekst tiykarında giltti anıqlaw ushın zárúr bolǵan ámeller sanı múmkin bolǵan ulıwma giltlerge sarıplanatuǵın ámeller sanınan kem bolmawı kerek;
- shifrlanǵan tekstten ashıq tekstti payda etiw ushın múmkin bolǵan giltler toplamın tolıq kórip shıǵıw ámelleri sanı qatań tómen kórsetkishke iye bolıwı hám zamanagóy kompyuterler múmkinshilikleri shegarasınan shıǵıp ketiwi kerek;
- shifrlaw algoritmın biliw qorǵawǵa tásir etpewi kerek;
- gilttegi yamasa baslanǵısh ashıq tekst degi kishi ózgerisler shifrlanǵan tekstti túpten ózgertip jiberiwi kerek;
- shifrlaw algoritmınıń strukturalıq elementleri turaqlı bolıwı kerek;
- shifrlaw processinde qosılǵan qosımsha biytlar shifrtekstte bir pútinliligin saqlawı hám jetkilikli jasırılǵan bolıwı talap etiledi;
- shifrtekst uzınlıǵı ashıq tekst uzınlıǵına teń bolıwı kerek;
- shifrlaw processinde izbe-iz qollanılatuǵın giltler ortasında óz ara ápiwayı hám ańsat baylanıslılıq bolmawı kerek;
- múmkin bolǵan giltler toplamındaǵı qálegen gilt, shifrtekst kriptoshıdamlılıǵın támiynlewi kerek;
- algoritm da programmalıq, da apparatlı realizaciyaga qolay, hám gilt uzınlıǵınıń ózgeriwi, shifrlaw algoritmınıń sapasın tómenletpewi kerek.
Informaciyanı simmetrik hám simmetrik bolmaǵan algoritmlar v tiykarında kriptografik qorǵaw principler
Uzatılıwshı informaciya teksti M kriptografik ózgertiriw Yek1 járdeminde shifrlanadı, nátiyjede shifrtekst C alınadı :
1. Kriptotizimlerdiń eki klası parıq etedi:
2. simmetrik kriptosistema (bir giltli);
3. asimmetrik kriptosistema (eki giltli).
Shifrlawdıń simmetrik kriptosistemasında shifrlaw hám rasshifrovka qılıw ushın bir gilttiń ózi isletiledi. Sonday eken, shifrlaw giltinen paydalanıw xuquqiga iye bolǵan hár qanday adam informaciyanı rasshifrovka etiwi múmkin. Sol sebepli, simmetrik kriptosistemalar qupıya giltli kriptosistemalar dep júritiledi. Yaǵniy shifrlaw giltidan tek informaciya atalǵan adam ǵana paydalana alıwı múmkin.Kriptografik sistema ashıq tekstti qayta islewdiń T shańaraǵın ózinde sáwlelendiredi. Bul shańaraq aǵzaları k menen indekslenedi yamasa belgilenedi. k parametr gilt esaplanadı. K giltler keńisligi bul gilttiń múmkin bolǵan bahaları toplamı. Ádetde gilt álippe háripleri izbe-izliginen ibarat baladı. Kriptosistemalar simmetrik hám ashıq giltli sistemalarǵa bólinedi. Simmetrik kriptosistemalarda shifrlaw hám shifrdı ashıw ushın bir, atap aytqanda sol giltden paydalanıladı.Ashıq giltli kriptotizimlerde bir-birine matematikalıq usıllar menen baylanısqan ashıq hám jabıq giltlerden paydalanıladı. Informaciya ashıq gilt járdeminde shifrlanadı, ashıq gilt barlıqǵa jarıyalanǵan baladı, shifrdı ashıw bolsa tek jabıq gilt járdeminde ámelge asıriladı, jabıq gilt tek qabıl etiwshigeǵana belgili boladı. Giltlerdi tarqatıw jáne giltlerdi basqarıw terminleri informaciyanı akslantirish sistemaları procesine tiyisli. Bul sóz dizbegilerdiń mánisi paydalanıwshılar arasında gilt jaratıw hám tarqatıw bolıp tabıladı.
Elektron hújjetlerdi uzatıwdıń konfidenciyallıǵın simmetrik kriptosistema járdeminde taminlew máselesi shifrlaw gilti konfidenciyallıǵın taminlewge keltiriledi. Ádetde, shifrlaw gilti maǵlıwmatlar faylı hám dızbekinen ibarat baladı hám jeke gilt eltiwshisinen mısalı, diskette yamasa smart-kartada saqlanadı. Jeke gilt eltiwshisi iyesinen basqa adamlardıń paydalanıwına qarsı sharalar koriliwi shárt.Simmetrik shifrlaw informaciyanı " ozi ushın", mısalı, iyesi joq waqıtta onnan ruxsatsız paydalanıwdıń aldın alıw maqsetinde, shifrlawda júdá qolay esaplanadi. Bul saylanǵan fayllardı arxivlı shifrlaw hám pútkil bir logikalıq yamasa fizikalıq disklardı ashıq (avtomatikalıq ) shifrlaw bolıwı múmkin.
Joqarı kriptoshıdamlılıqtı támiyew ushın úlken giltlerden paydalanıwǵa tuwrı keledi. Orın almastırıwlar (perestanovkalar) Bul da onsha quramalı bolmaǵan kriptografik qayta islew esaplanadı, ádetde basqa usıllar menen birgelikte paydalanıladı. Gamma qosıw (Gammalaw ) Bul usılda gilt tiykarında generaciya etiletuǵın psevdotosınnan sanlar izbe-izligi ashıq tekst ústine qoyıladı. Bloklı shifrlar shifrlanatuǵın tekst blokına qollaniletuǵın tiykarǵı akslantirish usılların (múmkin bolǵan tákirarlawlar hám gezekler menen) suwretleydi. Bloklı shifrlar joqarı kriptoshıdamlılıqqa iye ekenliginen ámelde ol yamasa bul klass akslantirishidan kóbirek ushraydı. Amerika hám Rossiyanıń shifrlaw standartları naǵız ózi klass shifrlarına tiykarlanǵan. Asimmetrik kriptosistemalarda informaciyanı shifrlawda hám rasshifrovka qılıwda túrli giltlerden paydalanıladı : ashıq gilt K informaciyanı shifrlawda isletiledi, jasırın gilt k den esaplab shiǵarıladı jasırın gilt k, onıń jupi bolǵan ashıq gilt járdeminde shifrlanǵan informaciyanı rasshifrovka qılıwda isletiledi.
Jasırın hám ashıq giltler jup-jup generatsiyalanadi. Jasırın gilt iyesinde qalıwı jáne onı ruxsatsız paydalanıwdan isenimli qorǵaw zárúr (simmetrik algoritm daǵı shifrlaw giltiga oxshab). Ashıq giltning nusqaları jasırın gilt iyesi informaciya almasınatuǵın kriptografik tarmaq abonentleriniń hár birinde bolıwı shárt. Asimmetrik kriptosistemada shifrlanǵan informaciyanı uzatıw tómendegishe ámelge asıriladı . Tayarlıq basqıshı :abonent v jup giltti generatsiyalaydi: jasırın gilt kv hám ashıq gilt Kv; ashıq gilt Kv abonent A ga hám qalǵan abonentlerge jiberiledi .A hám v abonentler ortasında informaciya almaslaw : abonent A abonent v nıń ashıq gilti Kv járdeminde informaciyanı shifrlaydı hám shifrtekstti abonent v ǵa jiberedi; abonent v óziniń jasırın gilti kv járdeminde informaciyanı rasshifrovka etedi. Hesh kim (sonday-aq abonent A da ) bul informaciyanı rasshifrovka qila almaydı, sebebi abonent v nıń qupiya gilti ol jaǵdayda jaq. Asimmetrik kriptosistemada informaciyanı qorǵaw informaciya qabıl etiwshi gilti kv dıń qupiyalıǵına tiykarlanǵan. Asimmetrik kriptosistemalardıń tiykarǵı qásiyetleri tómendegiler:
1. Ashıq giltti hám shifr tekstti qorǵalǵan kanal arqalı jıberiw múmkin, yaǵnıy niyeti buzıq adamǵa olar málim bolıwı múmkin.
2. Shifrlaw Yev : M ► S hám rasshifrovka qılıw DB: S ► M algoritmları ashıq.