Telekommunikaciya texnologiyalarí HÁm kásiplik tálim”

Shifrlaw standartları. Kriptografik giltlerdi basqarıw. Xeshlash funktsiyası
Ózbekistannıń informaciyanı shifrlaw standartı. Bul " Maǵlıwmatlardı shifrlaw algoritmi" standartı Ózbekistan baylanıs hám informaciyalastırıw agentliginiń ilimiy-texnikalıq hám marketing izertlewleri orayı tárepinen islep shıǵılǵan hám ol jaǵdayda Ózbekistan Respublikasınıń " Elektron cifrlı qol jóninde" gi hám " Elektron hújjet almasınıwı jóninde" gi nızamlarınıń normaları ámelge asırılǵan. Bul standart kriptografik algoritm, elektron maǵlıwmatlardı qorǵawǵa arnalǵan. Maǵlıwmatlardı shifrlaw algoritmı simmetrik bloklı shifr bolib, informaciyanı shifrlaw hám rasshifrovka qılıw ushın isletiledi. Algoritm 128 yamasa 256 bıyt uzınlıǵındaǵı maǵlıwmatlardı shifrlawda hám rasshifrovka qılıwda 128, 256, 512 bitli giltlerden paydalanıwı múmkin. Rossiyanıń informaciyanı shifrlaw standartı. Rosssiya Federatsiyasida esaplaw mashinaları, kompleksleri hám tarmaqlarında informaciyanı kriptografik ózhertiriw algoritmlerine mámleket standartı (GOST 2814-89 ) engizilgen. Bul algoritmler jasırınlıq dárejesi qálegen bolǵan informaciyanı hesh qanday sheklewsiz shifrlaw imkaniyatın beredi. Algoritmlar apparat hám programmalıq usıllarında ámelge asırılıwı múmkin. Standartda informaciyanı kriptografik ozgartiriwdiń tómendegi algoritmları ámeldegi: ápiwayı almastırıw , gammalaw, keri baylanıslı gammalaw, imitovstavka. AQSH tıń informaciyanı shifrlaw standartı. AQSHda mámleket standartı retinde DES (Data Encryption Standart ) standartı islengen. Bul standart tiykarın quraytuǵın shifrlaw algoritmı IBM firması tárepinen islep shıǵılǵan bolib, AQSH Milliy Qawipsizlik Agentliginiń qániygeleri tárepinen tekserilgennen soń mámleket standartı mártebesin alǵan. DES standartınan tekǵana federal departamentler, bálki mámleketlik emes shólkemler, tekǵana AQSHda, bálki dúnyada paydalanıp kelingen.
Kriptografiyalıq giltlerdi basqarıw
Hár qanday kriptografik sistema krpitografik giltlerden paydalanıwǵa tiykarlanǵan. Gilt informaciyası degende informaciya tarmaqları hám sistemalarında isletiliwshi barlıq giltler kompleksi túsiniledi. Eger gilt informaciyalarınıń jetkiliklishe isenimli basqarılıwı támiynlenbese, niyeti buzıq adam oǵan iye bolib alıp tarmaq hám sistemadaǵı barlıq informaciyadan qálegeninshe paydalanıwı múmkin. Giltlerdi basqarıw giltlerdi generaciyalaw, saqlaw hám bólistiriw sıyaqlı wazıypalardı atqaradı. Giltlerdi bólistiriw giltlerdi basqarıw processindegi eń juwapkershilikli process esaplanadı. Simmetrik kriptosistemadan paydalanilǵanda informaciya almasınıwında qatnasıwshi eki tárep aldın jasırın sessiya gilti, yaǵniy almasınıw processinde uzatılatuǵın barlıq xabarlardı shifrlaw gilti boyınsha kelisiwleri kerek. Bul giltti basqa barlıq bilmewi jáne onı waqıtı -waqıtı menen jiberiwshi hám qabıl etiwshide bir waqıtta almastırıp turıw kerek. Sessiya gilti boyınsha kelisiw procesin giltlerdi almastırıw yamasa bólistiriw dep da júritiledi. Asimmetrik kriptosistemada eki gilt-ashıq hám jabıq (jasırın ) gilt isletiledi. Ashıq giltti jarıyalaw múmkin, jabıq giltti jasırıw kerek. Xabar almasıda tek ashıq giltti onıń haqıyqıylıǵın támiynlegen halda jiberiw kerek.
Giltlerdi bólistiriwge tómendegi talaplar qoyiladi: bólistiriwdiń operativligi hám anıqlıǵı, bólistiriliwshi giltlerdiń konfidentsialligi hám pútinligi Kompyuter tarmaqlarınan paydalanıwshılar ortasida giltlerdi bólistiriwdiń tómendegi tiykarǵı usıllarınan paydalanıladı. 1. Giltlerdi bóliwleytuǵın bir yamasa bir neshe oraylardan paydalanıw. 2. Tarmaq paydalanıwshıları ortasida giltlerdi togridan-togri almaslaw.
Birinshi usıldıń mashqalası sonda, giltlerdi bólistiriw orayına kimga, qaysı giltler bólistirilgenligi malum. Bul bolsa tarmaq boyicha uzatılıp atırǵan barlıq xabarlardı aǵıwǵa múmkinshilik beredi. Bolıwı múmkin bolǵan suiistemollar tarmaq qawipsizliginiń saldamlı aynıwına alıp keliwi múmkin. Xeshlash funktsiyası (xesh-funktsiyası ) sonday ozgartirishki, kirisiw yoliga uzınlıǵı ozgaruvchan xabar M berilgeninde chiish yolida belgilengen uzınlıqtaǵı qatar h (M) kosil boladı. Basqasha aytqanda, xesh-funktsiya h (.) argument retinde uzınlıǵı qálegen xabar (hújjet) M ni qabıl etedi hám belgilengen uzınlıqtaǵı xesh-baha (xesh) H=h (M) ni qaytaradı.