TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari

363

birindən fərqləndirilir. Obyektiv F. insan fəaliyyətinin və ya idrakının obyek­

tini təşkil edən müəyyən hadisəni, təzahürü, reallığın parçasını başa düşmək 

kimi qəbul olunub. Elmi F. obyektiv F.­ın insan şüurundakı inikasıdır, yəni 

onun müəyyən dilin vasitəsilə təsviridir.

Faktura  (texture) 

– 

1)  müəyyən  materiala  xas  olan,  yaxud  onun  emalı 

nəticəsində alınan səthin xarakteri. İncəsənətdə təsviri sənətdə – bədii əsərin 

səthinin, onun işlənməsinin bədii yaradıcılıq üsulu. Məs., daşı, mişarlanmış 

və təsvir edildiyi əşyanın hazırlandığı materialı göstərməklə onun haqqında 

təsəvvürü dəqiqləşdirir; 2) verilişin quruluşu, onun materialı, texniki üsulu, 

musiqi elementləri, səslənmə məcmusu. Melodiya, akkompanement, ayrı­ayrı 

səslər, səsaltı sədalar, mövzu və s. F.­nın əsas elementləridir. F.­nın akkordlu, 

harmonik və polifonik növləri mövcuddur.

Fars (farce) 

– 

komikliyin təlxəklik hərəkətlərində, kobud zarafatlarda təzahür 

edən formalarından biri; incəsənətdə 

– 

buffonadan, qrotesk priyomlarından, 

gündəlik zarafat və sərt yumordan geniş istifadə edən teatr tamaşası; yüngül 

komediya, dram tamaşasının növlərindən biri; sonralar kobud  məzmunlu ko­

mediya və ya vodevil; şit zarafat.

Film  (film)   

– 

ayrıca  kino  əsəri.  Peşəkar  kinematoqrafiyada  F.­lərin  bədii, 

multiplikasiya, xronikal­sənədli, elmi­kütləvi, tədris  və s. növləri mövcuddur. 

Janrına və bədii yönümünə görə F.­lər səssiz, səsli, ağ­qara, rəngli, genişekran­

lı, genişformatlı, panoramlı, stereoskopik; göstərilmə davamiyyətinə görə isə 

tammetrajlı və qısametrajlı kimi növlərə ayrılır. F.­lərin istehsalı kinostudiya­

larda cəmləşdirilir.

Film-tamaşa (film-play) 

– 

kinonun ifadə vasitələrindən istifadə etməklə teatr 

tamaşasının ekranlaşdırılması. Çəkiliş zamanı hadisələr səhnədən kinostudiya 

pavilyonlarına və naturaya keçirilir. F.t.­lar montajla, planlara bölüşdürməklə 

çəkilir. Bu da aktyor ifasının teatrdan fərqli texnikasını tələb edir. F.t.­lar teatr 

incəsənətinin nailiyyətlərini təbliğ edir və teatr yaradıcılığı nümunələrini ge­

niş tamaşaçı auditoriyalarına çatdırır.

Filmoqrafiya (filmography) 

– 

arayış xarakterli işlərdə filmlərin siyahıyaalın­

ması üsullarını və prinsiplərini öyrənən elm sahəsi. Annotasiya olunan, tema­

tik, xronoloji F. növləri mövcuddur. F.­lar sorğu­məlumat kitabçası şəklində 

tərtib olunur.

Fokus (focus) 

– 

optik sistemin baş oxuna paralel istiqamətdə düşən işıq şüa­

larının həmin sistemdən keçdikdən sonra cəmləşdiyi nöqtə; hər optik sistemin 

iki qabaq və arxa fokusu olur. TV­də və kinoda təsvirin keyfiyyətli alınması, 

ilk növbədə, dəqiq fokus  nöqtəsi tapılmasından asılıdır.

Fokus-qrup  (focus-group) 

– 

tədqiqatçıların  bu  və  ya  digər  informasiya 

verilişinə reaksiyanı rəy sorğusu ilə öyrənmək üçün seçdiyi auditoriyanın bir 

hissəsi. F. q. ­dan sonra isə kontent­təhlil keçirilir.

Fon (background/hum)  

– 

1) bəzən teleradio verilişlərini, kinofilmlərin nü­

mayişini müşaiyət edən kənar səs effektləri; 2) səsin ucalıq səviyyəsinin vahidi.

Fon işığı (background light) 

– 

çəkiliş prosesində zaman və ovqatı bildirmək 

üçün istifadə edilən işıq. F. i bütövlükdə işıqqurmanın ən mühüm  dəyişən 

tərkib hissələrindən biridir. Onun köməy ilə seçilən səhnənin zamanını və ov­

---

364

qatını seyrçiyə yetirmək və seyrçi qavrayışına təsir göstərmək mümkündür. 

F. i.­nı əks işıqla eyniləşdirmək olmaz; işıq çəkiliş obyektini, fon işığı isə arxa 

planı işıqlandırır.

Fon musiqisi (background music)  

– 

videoaparatda səsin (danışığın) dubl­

yajı (əvəz edilməsi) zamanı materiala əlavə olunan səs effektləri.

Fonoqram (phonogram/scaning) ­ sonradan səsləndirilməsi nəzərdə tutulan 

səs siqnallarının yazılışı; səsin (nitqin, musiqinin və ya şərti siqnalın) qramp­

lastinkada, maqnit lentində, kinoplyonkada yazılması; audiolentə 

– 

diskə yaz­

ma.

Format (format) 

– 

TV verilişlərinin daimi əlamətlərinin məcmusu. F. çap for­

malarının xətti ölçülərinin ­ uzunluğunun, eninin, kağız vərəqi hündürlüyü­

nün, kitab səhifələrinin, sütunların, zolaqların, eləcə də fotokinoməhsulların, 

telekadrların və s. müəyyənləşdirilməsi zamanı işlədilir. Lakin terminin əlavə  

– 

 informasiyanın növü, tipi, xarakteri, təqdimat forması kimi mənaları da var. 

Bu mənada termin, informasiyanın ötürülməsinin həm texniki vasitələrinin, 

həm  də  janr  xüsusiyyətlərinin  təsnifatı  zamanı  işlədilir.  Konseptual  plan­

da  formalı  qaydaların  tərəfdarları  F.­ların  strukturlaşdırma  imkanlarını 

vurğulayarkən  informasiya  sistemlərinin    qalan  tərkib  hissələrini  onlardan 

asılı  hesab  etməyə  meyillidirlər.  Formalizmin  əleyhdarları  F.­ların  rolunu 

yalnız  onların  informasiyanın  məzmunu,  məqsədi  və  vəzifəsi,  mənbəyi  və 

ünvanı  ilə  sistemli  əlaqədə  öyrənməyi  təklif  edirlər.  Bu  cür  yanaşma  üsu­

lu  jurnalistlərin  informasiya  fəaliyyətinin  səmərəsini  yüksəldir,  rəngarəng 

şəraitdə  və  vəziyyətlərdə  prosesin  yaşa  görə,  sosial­mədəni  və  etnodemoq­

rafik məqamları nəzərə alınmaqla onun auditoriyaya  ayrı­ayrı deyil, bütün 

ehtimal olunan təsir amillərini üzə çıxarmağa kömək edir.

Formatların  qovuşması  (melting  of  formats) 

– 

reklam  kliplərindən  daxil 

olan  və  konsyumerizm  psixologiyasını  formalaşdıran  bayağı  obrazların  və 

motivlərin  köməyi  ilə  janr  əlamətlərinə  görə  müxtəlif    TV  proqramlarının 

birləşməsi. Tədqiqatçılar F. q.­nı TV imiclərinin yenidən qurulması prosesləri 

ilə izah edirlər.

Fraqmentlilik 

– 

bir şeyin ayrı­ayrı kiçik hissələrə (fraqmentlərə) bölün məyi. 

Gerçək şoular və ya gerçək televiziya (real show/real TV) 

– 

əyləndirici tele­

viziya verilişinin bir növü və onlayn­yayımlanan (canlı yayımlanan) televiziya 

janrıdır. Bu cür verilişlərin özünəməxsusluğu onların süjetində bir qrup insan­

ların adi həyat tərzinə yaxın fəaliyyətinin göstərilməsi ilə bağlıdır.  

Gizli reklam (candid advertisement) 

– 

reklam məqsədi güdən, lakin reklam 

kimi açıq elan olunmayan görüntülər, ayrıca süjet, subtitr və s.

Gündüz teleserialı (daytime serial) ­ müəyyən kateqoriya tamaşaçılar üçün 

gündüz saatlarında verilən çoxseriyalı TV filmləri. Bu filmlər sırasında “sabun 

operaları” əsas yer tutur.

Hərəkətlə  böyütmə  (dollying  in)   

– 

telekameranın  təsviri  böyütməsi;  hər 

hansı predmetin xırda, yaxud orta plandan iri plana gətirilməsi.

Hərəkətli çəkiliş (dollying)  

– 

eyni çəkiliş daxilində (zamanında) kameranın 

müxtəlif yerdəyişmələri.

---