Tema: Neft ónimleriniń Mámleket standartları. Joba: kirisiw I bap. Neft haqqında maģliwmatlar

Neft quramındaǵı alkanlar
Neftlarni quramında 10% ten 70% ge shekem alkanlar ushraydı. Bólek neftni alǵanımızda u'rtacha molekula salmaǵı artpaqtası menen alkanlarning muǵdarı azayıp baradı. Neftni joqarı fraktsiyalaridagi alkanlar (parafin hám tserezinlar) qattı halda bu'ladi. Alkanlarning molekulasın dúzilisi tu'g'ri hám tarmaqlanǵan shınjırlı bu'ladi. Bul neftni qaydan qazib olinayotganiga baylanıslı. Tarmaqlar tiykarınan metil gruppasınan ibarat bu'lib, olar shınjırdıń 2 — hám 3 — uglerodında ushraydı.
Benzin fraktsiyalaridagi alkanlar C5 ten C9 ǵa shekem bu'lib, suyıq jaǵdayda bu'ladilar. Tiykarınan tu'g'ri shınjırlı tarmaqlarında metil gruppası 2 nchi yamasa 3 — nchi uglerodta bu'ladi.
Benzin fraktsiyasini uglevodorod quramı tu'laroq u'rganilgan. Aqırǵı waqıtlarda dizel fraktsiyasi (200 — 350° S) ni da túrli usıllar menen uglevodorod quramın u'rganiladi.
Neftning izoprenoid uglevodorodlari
60 —yillarda neftlarning quramında izoprenoid uglevodorodlar ushıratıladı. Bul gruppaǵa kiretuǵın utlevodorodlarda hár úsh dana metilen gruppasınan keyin metil tarmaǵı bu'lgani ushın izoproprenni polimerlagani dep qabıl etilgen hám izoprnoid uglevodorodlari dep at berilgen. Tiykarınan bolsa olar alkanlar bolıp tabıladı.


Bul túrdegi alkanlar molekulası tiykarınan S20 ǵa shekem bu'ladi.
Qattı alkanlar
Alkanlar molekulasında S16 dan baslap qattı elementlar bolıp tabıladı — parafinlar, tserezinlar. Parafin — tu'g'ri shınjırlı metan qatarınıń uglevodorodlarini qospası bu'lib, bólekan tarmaq shınjırlı utlevodorodlar (tserezinlar) hám- jambasında tu'g'ri shınjırǵa iye bu'lgan aromatik uglevodorodlar (arenlar) júdá az muǵdarda cikloalkanlar ushraydı.
Molekula massası birdey bu'lgan tserezinlarning suyulish temperaturası tu'g'ri shınjırlı parafinlarnikidan tómenlew bolıp tabıladı. Suyulish temperaturası 45°S ge shekem bu'lgan parafinlarni — jumsaq, 45 —65°S ge shekem bu'lganini — u'rtacha hám 65°S den joqarısın — qattı parafin deymiz.
Qattı parafinlar neftlard 7— 12% ge shekem ushraydı.
Temperatura 40°S den joqarı bu'lganida parafinlar neftda áp-áneydey eriydi.
Parafinlar neftdan mayda kristall jaǵdayda ajıratıp alınadı, u'zi menen birge smolasimon elementlar hám suyıq bólegin alıp shıǵadı.
Jumsaq iarafinlarda arenlar hám cikloalkanlar júdá az muǵdarda ; qattı parafinlarda bolsa salıstırǵanda ku'proq bu'ladi.
Tserezinlar— qattı alkanlar, tiykarınan tarmaq shınjırlı bolıp tabıladı.
Tábiyaatda tserezinlar naftenli neftlarni quramında qattı halda ushraydı. Tserezinlar tiykarınan taw vosk — ozekeritdan alınadı. Olar U'rta Aziyada da bar.
Tserezinlarning kristallari parafinlarnikiga u'xshash, lekin qısıqlıǵı hám nurni sındırıw ku'rsatkichlari anaǵurlım joqarılaw.
Ozekerit — taw mumi tu'g'ri hám tarmaqlanǵan shınjırlı parafinlar qospası (ekinshisin muǵdarı ku'proq).
Neft uzaq waqıt tındırilganida onıń quramındaǵı ozekerit qara chu'kma jaǵdayında ajraladi`.
Halqalı alkanlar neftdagi 25 — 75% mass. bu'ladi. Neftni hámme fraktsiyalarida ushraydı. Tek eń joqarı fraktsiyalarda aromatik utlevodorodlar ku'p bu'lganligi ushın, salıstırǵanda olardı muǵdarı azayadı.
Baku hám Emba rayonlaridagi neftlar halqalı alkanlarga boy bolıp tabıladı. halqalı alkanlarning bes hám altı múyeshlikleri salıstırǵanda shıdamlıdirlar. Joqarı temperaturada qaynovchi fraktsiyalarda eki halqalı alkanlar, yamasa bu'lmasa biri alkan ekinshisi aromatik halqalı uglevodorodlar ushraydı.
Neftni 125°S ge shekem qaynaydigan jeńil fraktsiyalarda beshdan segizge shekem múyeshtegi naften birikpeleri ushraydı. Olardıń muǵdarı neftni qaydan olinayotganiga qaray hár túrlı bu'ladi.