1. Monopoliyalar mavjudligi
. Birinchi navbatda, tabiiy monopoliyalar,
shuningdek
iqtisodiyotning
ayrim
tarmoqlaridagi
oligopoliyalar,
ishlab
chiqaruvchilar
o'rtasida
raqobat
yo'qligiga
va
jamoat
farovonligi
va
iste'molchilarga zarar etkazilishiga olib keladi. Bu quyidagilarni talab qiladi:
•
tabiiy monopoliya va oligopoliya mavjud bo'lgan sohalarda davlat va shahar
korxonalarini yaratish shaklida davlatning aralashuvi,
•
tegishli iqtisodiy foydalarning narxlari, ishlab chiqarish hajmi va sifatini
davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish.
2. Bozor etishmovchiligining yana bir turi bu iqtisodiy tovarlarni ishlab
chiqaruvchilar (sotuvchilar) va iste'molchilar (xaridorlar) o'rtasidagi axborot
assimetriyasidir.
Bu ishlab chiqaruvchilarni xabardor qilishdagi afzalligi va
iste'molchilarning tovar va xizmatlarning afzalliklari va kamchiliklari to'g'risida
xabardor emasligi bilan tavsiflanadi. Bu sog'liqni saqlash va ta'lim sohalarida
alohida ahamiyatga ega, bu erda davlat aralashuvisiz ishlab chiqaruvchilarning
opportunistik xatti-harakatlari va iste'molchilarga katta zarar etkazilishi mumkin.
Masalan, shifokorlar tomonidan bemorlarga qo'shimcha xizmatlarni, kasalliklarni
davolashning
muqobil
usullari
mavjud
bo'lganda
keraksiz
qimmat
operatsiyalargacha. Bozor etishmovchiligining bu turi uchun hukumat aralashuvi,
xususan, ta'lim va sog'liqni saqlash, majburiy ijtimoiy sug'urta va davlatning
tartibga solish funktsiyalari (tegishli faoliyatni litsenziyalash, muassasalarni
akkreditatsiya qilish va boshqalar) da davlat va munitsipal sektor ishtirok etishi
kerak.
3. Tashqi ta'sirlar -
ma'lum bir bozor bitimida qatnashmaydigan shaxslarga
tegishli xarajatlar (salbiy tashqi ta'sirlar) yoki foydalar (ijobiy tashqi ta'sirlar). Agar
kimdir cheklangan resurslarni to'liq qiymatini qoplamasdan ishlatsa, xarajatlarni
iqtisodiy hayotning boshqa ishtirokchilari qoplashadi. Bunday holda,
Dostları ilə paylaş: |
