Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

 
7. Mahsulot tannnarxini kalkulyasiya qilish usullari
Mahsulot (ish va xizmatlar) tannarxini aniqlash usullari ularning turlari, mahsulot ishlab 
chiqarish xili, uning murakkabligi, tugallanmagan ishlab chiqarish mavjudligi, ishlab chiqarish 
siklining davomiyligi, tovar-moddiy nomenklaturasiga bog‘liqdir. Mahsulot (ishlar, xizmatlar) 
tannarxini aniqlashning asosiy usullari bo‘lib: oddiy, me’yoriy, buyurtmali, bosqichli usullar 
hisoblanadi, savdo tashkilotlarida esa xarajatlarni inventar baholash usullari ham qo‘llaniladi.
 
Hisoblab borilgan zahira summalari ortib kolsa, korxona foydasiga o‘tkazadi. 
SHubhali qarzlar yuzasidan zahiralar ham korxona zararini birdaniga oshishiga yul 
kuymaslik maqsadida tashkil etiladi. Hisobi esa, 4910 «Gumonli qarzlar yuzasidan zahira» 

---

passiv schetida yuritiladi. Bunda har oyda Debet 9430 KREDIT 4910 buxgalteriya provodkasi 
amalga oshiriladi. SHubhali qarzlar yuzasidan yig‘ilgan zahira hisobidan kreditorlik qarzlari 
qoplansa, quyidagi buxgalteriya provodkasi yoziladi:
Debet 4910 «Gumonli qarzlar yuzasidan zahira». 
KREDIT 4010 «Olinadigan schetlar». 
Savdo korxonalarida muomala xarajatlari bo‘lib, ular hisobi 9410 schetda yuritiladi. 
Muomala xarajatlarining 23 ta moddasi mavjuddir. Sotilgan tovarlar uchun muomala 
xarajatlarini kalkulyasiya qilinishi tovar uchun savdo ustamasini aniq belgilash imkoniyatini 
yaratadi. 
Masalan: muzlatgich bilan bog‘liq xarajatlar (shu muzlatgich eskirish summasi, 
ta’mirlash xarajatlari, elektro energiya sarfi uchun to‘lov summalari)ni muzlatgichda 
saqlanadigan tovarlar miqdori o‘rtasida proporsional taqsimlash zarur, ya’ni muzlatgichda oy 
davomida saqlangan jami tovarlar miqdorida tovarni necha foizni tashkil etishi aniqlab olinadi, 
so‘ngra muzlatgich bilan bog‘liq barcha xarajatlarni shuncha foizi tegishli tovar bilan bog‘liq 
xarajatga qo‘shiladi. 
Ammo savdo korxonalarida sotilgan tovarlarga tegishli transport xarajatlarining aniqlash 
amalietda qo‘llaniladi. Bu bilan oy davomida sarflangan transport xarajatlarini jami shu oydagi 
xarajatlarga qo‘shilishi oldi olinadi. Sababi qabul qilingan tovarlarni barchasi shu oyda 
sotilmaydi-ku, shuning uchun ham sotilmay qolgan tovarlarga tegishli transport xarajatlari 
aniqlanib, transport xarajatlari qoldig‘i sifatida qolishi kerak. 
Sotilgan tovarlarga tegishli transport xarajatlari esa, joriy davr muomala xarajatlariga 
qo‘shiladi va foyda hisobidan qoplanadi. 
Xulosa qilib, shuni aytish mumkinki, kalkulyasiya orqali mahsulot tannarxi aniqlanadi va 
foyda miqdori aniqlanishi uchun asos hisoblanadi. 
Foyda (daromad)dan soliq summasi hisoblanishini e’tiborga olsak kalkulyasiya o‘rnini, 
ahamiyatini bilish qiyin emas.