Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

2. Asosiy mablag‘larni baholash. 
Asosiy vositalar qayta baholanishi esa ikki holat natijasida vujudga keladi: 
-
hukumat qaroriga ko‘ra; 
-
ta’sischilar qaroriga asosan. 
Koldik qiymat – bu asosiy vositalarni boshlang‘ich yoki joriy qiymat bilan jamgarilgan 
amortizatsiya summasi farqidir. 
Tugatish qiymati – asosiy vositani foydali foydalanish muddati oxirida tugatish natijasida 
vujudga kelishi mo‘ljallanayotgan qiymatdan, hisobdan chiqarish bo‘yicha kutilayogan xarajatlar 
ayirmasidir. 
6
Barry Elliot, Jamie Elliot. Financial accounting and reporting. (ISBN: 978-1-292-08057-4) London, 2015. 17th edition 

---

 Amortizatsiya qilinadigan qiymat – bu asosiy vositalarni boshlang‘ich qiymati bilan nazarda 
tutilayotgan (baholangan) tugatish qiymati o‘rtasidagi farqdir. 
Asosiy vositalarni yuqorida sanab o‘tilgan baholash natijasida vujudga keladigan 
qiymatlari Buxgalteriya hisobi milliy standarti (BXMS) № 5 da keltirib o‘tilgandir. 
Xo‘jalik mablag‘lari baholanayotganda xaqikiylik va bir xillik prinsipiga rioya qilinishi 
shart. 
Haqiqiylik prinsipi xo‘jalik mablag‘lari sumda baholanilishini to‘g‘ri amalga oshirilishini 
talab etadi. 
Bir xillik prinsipi baholashda qo‘yidagicha namoyon bo‘ladi. Joriy hisobda mablag‘ 
qanday baholangan bo‘lsa, balans va hisobotning boshqa shakllarida aks ettirilganda ham shu 
bahoda ko‘rsatilishi shart. 
YUqorida tovarlar, hamda asosiy vositalar baholanishi hisobot ma’lumotlarni keltirildi. 
Quyida esa korxona ba’zi mulklarini baholanishi hisobot so‘z yuritamiz. 
 
3. Materiallarni baholash usullari. 
Materiallar aylanma mablag‘lar xisoblanib, ularni korxona xo‘jalik faoliyatidagi xarakati tez 
amalga oshadi. Materiallar xar bir turini tayyorlash ular xaqiqiy tannarxini aniqlash, hisoblash 
ko‘pgina hisoblashishni, hamda vaqtni talab etadi. Materiallarni baholashda qo‘yidagi 
baholardan foydalaniladi: materiallarni reja bahosi va haqiqiy tannarhi. 
Materiallarni xaqikiy tannarxi va reja bahosi bo‘yicha baholari o‘rtasidagi farq analitik 
hisob orqali aniqlanadi va «Materiallar qiymati o‘rtasidagi farqlar» - 1610 schetda aks ettiriladi. 
Materiallar xaqikiy tannarxini aniqlashda baholashni qo‘yidagi usullaridan foydalaniladi: 
1O‘rtacha tannarx AVECO. 
2.FIFO – o‘rtacha chamalangan baholar bo‘yicha, birinchi tushum – birinchi xarajat. 
3.LIFO – o‘rtacha chamalangan baholar bo‘yicha, ohirgi tushum – ohiri xarajat.
Buxgalteriya hisobi milliy standartining № 5 sonida materiallarni baholashda AVECO 
usulidan foydalanish tavsiya etilgan. 
Majburiyatlar baholanishi tomonlar kelishuviga asosan, pul ko‘rinishida aks ettiriladi. Sud 
qaroriga ko‘ra, vujudga kelgan majburiyat summasi esa, sudning tegishli qaroriga asosan aks 
ettiriladi. 
Moliyaviy qo‘yilmalar joriy va bozor baholarida hisobga olinadi. 
Nomoddiy aktivlar baholanganda boshlang‘ich qiymatda bozor qiymatida, balans (hisob) 
qiymatda va hakozolarda xisobga olinadi.