Texniki Yardım üzrə Hesabatı

51
Cədvəl 31: Azərbaycanda İEYQ Emissiyası ilə bağlı Azaldılma Tədbirlərinin təsirləri 
(MtCO
2
e)
2010
2020
2030
2040
2050
No Action (tədbir görülməsi 
n
ə
z
ə
rd
ə
tutulmayan)
47.1
54.6
61.8
71.3
83.8
Az xərcli variantlar 
47.1 
50.5 
51.9 
60.8 
69.7 
Bütün variantlar
47.1
48.5
49.6
59.2
68.0
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC 
(2015b).
Şəkil 13: Qazaxıstanda İEYQ Emissiyası ilə bağlı Azaldılma Tədbirlərinin təsirləri 
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b).
Table 32: Qazaxıstanda İEYQ Emissiyası ilə bağlı Azaldılma Tədbirlərinin təsirləri 
(MtCO
2
e)
2010
2020
2030
2040
2050
No Action (tədbir görülməsi 
n
ə
z
ə
rd
ə
tutulmayan)
328.6
352.0
422.9
538.0
715.7
Az xərcli variantlar 
328.6
333.0
362.8
426.3
552.2
Bütün variantlar
328.6
333.3
357.2
421.7
547.6
Mənbə:  Abt  Associates,  Stokholm  Ətraf  Mühit  İnstitutu,  Nazar  Biznes 
və Texnologiya MMC (2015b).  

---

52
Cədvəl 33: Özbəkistanda İEYQ Emissiyası ilə bağlı Azaldılma Tədbirlərinin təsirləri 
(MtCO
2
e)
2010
2020
2030
2040
2050
No Action (tədbir görülməsi 
nəzərdə tutulmayan) 
137.0
195.1
273.2
375.9
469.9
Az x
ə
rcli variantlar
137.0
185.9
253.7
341.3
416.6
Bütün variantlar
137.0
184.7
249.8
334.9
407.4
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və 
Texnologiya MMC (2015b).
107.  Azərbaycanda  bütün  az  xərcli  texniki  tədbirlərlə  müqayisədə  qiymətə  əsaslanan  karbon 
vergisi  ssenarilərinin  bir  neçəsi  yüksək  miqdarda  İEYQ  emissiyasının  azalması  ilə  nəticələnir, 
baxmayaraq ki, bu bir qədər çox xərclə başa gəlir. Eynilə, əgər Azərbaycan 2030-cu ilə qədər 
təbii  yanacaaq  qiymətlərini  İƏİT-ə  üzv  ölkələrin  qiymətləri  ilə  bərabərləşdirərsə,  o  zaman  “No 
action”  (hər  hansı  tədbirlərin  görülmədiyi  ssenari)  ssenarisi  ilə  müqayisədə  2050-ci  ilə  qədər 
İEYQ emissiyasında 36% azalmaya nail olacaqdır. Bu isə daha az xərcə - tCO
2
e üçün 7 ABŞ 
dollarına başa gələ bilər. Bu onu göstərir ki, Azərbaycan üçün TY-da təhlil olunandan daha az 
xərc tələb edən azaldılma variantları vardır və Hökumət vu variantları öz inkişaf planlarına əlavə 
edə  bilər.  Məsələn,  lazımi  məlumatların  olmamasına  görə,  bu  araşdırma  neft  və  qaz 
istehsalında  azalmaları  hədəf  tutan  azaldılma  tədbirlərini  təhlil  etməmişdir,  baxmayaraq  ki,  bu 
sektorda emissiyaları azaltmaq üçün əhəmiyyətli potensial vardır. 
108.  Qazaxıstanla  bağlı  qiymətə  əsaslanan  azaldılma  tədbirləri,  məsələn  emissiyaların  ticarəti 
və  təbii  yanacağa  subsidiyaların  aradan  qaldırılması  “No  action”  (hər  hansı  tədbirlərin 
görülmədiyi  ssenari)  ssenarisi  ilə  müqayisədə  2050-ci  ilə  qədər  İEYQ  emissiyasında  5-7  % 
azalmaya  gətirib  çıxaracaqdır ki, bu  bütün  az  xərcli texniki  azaldılma tədbirlərinin (12.9%)  icra 
olunması nəticəsində nail olunan emissiya azaldılmasının yarısını təşkil edir . Bu onu göstərir ki, 
Qazaxıstan  artıq  ciddi  emissiya  azaldılmasına  gətirib  çıxaracaq  tədbirlər,  məsələn  enerji 
generasiyasında  kömürdən  istifadənin  dayandırılması  və  binalarda  enerjidən  səmərəli 
istifadənin yaxşılaşdırılmasını həyata keçirməyi planlaşdırır. 
Şə
kil 14: Özb
əkistanda İEYQ Emissiyası ilə bağlı Azaldılma Tə
dbirl
ə
rinin t
ə
sirl
ə
ri
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b).

---

53
109.  Azərbaycan  və  Qazaxıstanda,  milli  səviyyədə  müəyyən  edilmiş  variantlar  qısa  və  orta 
müddətli  perspektivdə  -  təqribən  2025  və  ya  2030-cu  ilə  qədər  emissiyaları  nəzarətdə 
saxllamağa  imkan  verir.  Lakin,  uzun  müddətli  perspektivdə,  təhlil  olunan  azaldılma  variantlar 
emissiya artımının qarşısını almaq iqtidarında olmayacaq. Ümumilikdə emissiyalar 2050-ci ildə 
hətta  bütün  qiymətləndirilmiş  azaldılma  variantlar  həyata  keçirildiyi  halda  2010-cu  il 
səviyyəsindən çox olacaqdır. Bunun səbəbi yaşayış binalarında, sənayedə, nəqliyyat və az da 
olsa  enerji  istehsalında  təbii  yanacaqdan  fundamental  asılılığın  olmasıdır.  Enerjinin 
səmərəliləşdirilməsi  tədbirləri  və  təbii  qaza  keçid  qısa  müddətli  perspektiv  üçün  həll  yoludur, 
lakin proqnozlaşdırılan əhali və iqtisadi artım şəraitindən qeyd olunan tədbirlər köhnəlmiş hesab 
olunur. Bu faktorlar hələ də karbondan asılı enerji və nəqliyyat sistemlərində enerjiyə daha çox 
tələb olunmasına gətirib çıxarır. 
110.  Uzun  müddətli  perspektiv  üçün  (məs.  2030-2050)  binalarda,  sənayedə  və  nəqliyyatda 
hazırda  modelləşdiriləndən  daha  səmərəli  modellərin  tətbiqi  olunmasının  nəzərdən  keçirilməsi 
tələb  olunur.  Habelə  az  karbon  buraxan  məbbələrə,  məsələn  elektrik  enerjisi,  bioyanacaq  və 
hidrogenə  keçidə,  məntiqəuyğun  karbon  qiymətlərinin  tətbiqinə  və  şəhər  yerlərində  nəqliyyat 
vasitələrindən  istifadə  azaltmaq  üçün  inteqrə  edilmiş  ərazi  planlaşdırılmasına  ehtiyac  vardır. 
Enerji  sektorunda  əlavə  de-karbonlaşdırmaya  ehtiyac  vardır.  Azərbaycan,  Qazaxıstan  və 
Özbəkistanda Qlobal 2˚ C ssenarisinə tövhə verilirsə, dəyişikliklər şübhəsiz olaraq vacibdir. Belə 
bir  yol  daha  xərcli  və  çox  ambisiyalı  hesab  olunur  və  yalnız  beynəlxalq  maliyyə  və  texniki 
əməkdaşlıq çərçivəsində dəstək olarsa reallaşa bilər.   
C. 
Azaldılma tədbirlərinin xərc-gəlir təhlillərini aparmaq üçün bacarıqların artırılması 
(Nəticə)  
111.  Nəqliyyat  və  enerji  sektorlarında  təsirlərin  azaldılması  variantlarının  xərc-gəlir  təhlillərinə 
dəstək məqsədilə, TY layihəsinə bacarıqların artırılması proqramı daxil edilməlidir. Bununla da 
qərar  qəbul  edənlər  az  karbon  emssiyasına  əsaslanan  artım  tədbirlərinin  və  siyasətlərinin 
iqtisadi  təhlillərinin  aparılmasında,  eləcə  də  İEYQ  emissiyasının  monitorinqi,  yoxlanması  və 
hesabatının verilməsi üzrə milli sistemlərin gücləndirilməsində təlim keçəcəkdir 
112.  Bacarıqların  artırılması  proqramı  Cədvəl  34-də  göstərildiyi  kimi  bir  sıra  seminarların 
keçirilməsi ilə həyata keçirilmişdir. Bugünə qədər milli səviyyədə qərar qəbul edən 254 nəfər iki 
regional  və  dörd  ölkə  səviyyəli  seminar  vasitəsilə  təlimləndirilmişdir.  Təlim  keçmiş 
mütəxəssislərin  89  nəfərini  (və  ya  35%)  qadınlar  təşkil  etmişdir.  2014-ci  ilin  janvarında 
Azərbaycan  və  Qazaxıstanda  bir  günlük  milli  hazırlıq  seminarları  keçirilmişdir,  lakin  bu 
seminarlar təlimlərə deyil, əsasən aidiyyəti tərəflərlə məsləhətləşmələrə həsr olunmuşdur. Ona 
görə də onlar Cədvəl 34-də göstərilmir.   
113. Bacarıqların artırılması proqramı mili qərar qəbul edən şəxsləri LEAP sistemindən istifadə 
üzrə təlimləndirilməsi üçün bir regional və üç milli səviyyəli seminardan ibarət olmuşdur. Birinci 
regional  seminar  2013-cü  ilin  noyabr  ayında  Qazaxıstanın  paytaxtı  Astanada  keçirilmişdir. 
Seminar  milli  modellərin  hazırlanmasından  əvvəl  təşkil  olunmuşdur.  Seminar  iştirakçıları 
çalışmalarda  aktiv  iştirak  etmiş  və  çalışmalarla  öz  ölkələrinə  aid  real  nümunələr  arasında 
müayisələr aparmışdır. İştirakçılar gələcəklə bağlı bir neçə təkliflər vermişdir: 

---