Thank you for your contribution

92

geçmiş zamanın başkasından ilettiği temel anlamı, ora-

da yaşayan, o sokaktan geçip kamusal alanı paylaşarak 

yapıta dâhil olan üçüncü kuşak göçmenlerin durumuyla 

da birleşmektedir. Onlar da kendi kültürlerini, geçmiş-

lerini bir masal gibi başkalarının aracılığıyla tanımakta 

ve yorumlamaktadırlar. Dilsel göstergelerin eklemlen-

diği yapı da özel yaşam alanı, yan anlamını üreten bir 

apartmandır. Türkçe yan anlamını üreten dilsel göster-

geler toplumsal, özel yaşam alanını gösteren bir yapının 

üzerine yerleştirilmiştir. Aynı kamusal alanı paylaşan 

Türkler ve Almanlar kamusal alanda üst kimlikleriyle 

birlikte yaşarken, özel alan da alt kimlikler öne çıkmak-

tadır. Apartman göstergesi ve üzerine yerleştirilmiş 

olan dilsel göstergeler, dükkânlar, sokak, kent, kamusal 

alanı paylaşan insanlarla birleşerek anlamını oluştur-

maktadır. Kamusal alanı paylaşan ve yapıya dâhil olan 

insanlar, yapıtın göstergelerini ve yan anlamlarını farklı 

algılarken bir taraftan da yapıtın anlam oluşumuna 

katılmaktadır. Hem yapıtı izleyen bir özne, hem de fark 

etmeden rastlantısal olarak yapıta dâhil olan nesneler 

konumundadırlar. Yapıtın 1. ve 2. kesitindeki göstergeler 

arasındaki karşıtlık da dikkat çekicidir. Apartmanın 1. 

kesitte yer alan bölümü, özel alan, özel yaşam, yukarısı, 

aidiyet, kapalı olan, mahremiyet yan anlamlarını, Türk 

dili düz anlamını ortaya çıkartır. Yapının ikinci kesitinde 

yer alan göstergeler de karşıt anlamlar üretirler. Apart-

manın alt katında yer alan dükkânlar, dükkân tabelaları, 

vitrinler, sokak ve tüm bu göstergeleri çevreleyen kent 

uzamı, kamusal alan, ortak yaşam alanı, açık olan, aşa-

ğı, temel, Almanya yan anlamlarını üretmektedir.

8- Göstergelerin yüklendikleri işlevlerle bir-

birlerini etkileyerek verdikleri iletiler: 

Eyleyenler işlevlerine göre belirlenir. Kişiler arası iliş-

kiler ve eylemlerin eklemleniş biçimini içeren anlatısal 

yapı, Greimas’ın eyleyensel örnekçesi kullanılarak 

sunulmaya çalışılmıştır. Eyleyenler aracılığıyla soyut 

kavramların somutlaştığı görülür.  

Şekil 4. Türk vatandaşları bakış açısı Eyleyensel Şeması

Yapıtta Özne (Ö) Ayşe Erkmen’dir. Yapıtı aracılığıyla, 

alıcı konumunda olan göçmen Türk’lere iki kültüre 

6-Yapıtın izleklerinin (tema) oluşmasını sağla-

yacak, yapıtı oluşturan göstergelerin  

(beti, nesne..) birlikte oluşturduğu, yinelenen 

(figüratif ve non figüratif) öğeler: 

Ortak yaşam alanı (kamusal alan), özel alan, göçmen 

Türkler, miş’li geçmiş zaman, aidiyet, rastlantısal bera-

berlik, motifleri ortaya çıkmaktadır.

7-Yapıtın içeriğini düzenleyen göstergelerin, 

birbirlerini etkileyerek yapıtın bütününde 

ürettikleri anlamlar:

Apartman göstergesi iki kesite ayrılarak incelenebilir. 1. 

kesitte yer alan bölümü üzerine miş’li geçmiş zamanın 

fiil çekimleri monte edilmiştir. Apartman göstergesi 

komşuluk, ortak yaşam, rastlantısal beraberlik, aidiyet, 

güvenlik duygusu, sınır, mahremiyet, kapalı alan, özel 

yaşam, yan anlamlarını oluşturmaktadır. Apartmanın 

üzerine yerleştirilmiş olan dilsel göstergeler apartman 

göstergesiyle birleştiğinde farklı yan anlamlar ortaya 

çıkmaktadır. Apartman göstergesini oluşturan malze-

me, renkler ve mimari yapı incelendiğinde, apartmana 

yerleştirilen dilsel göstergeler mimari yapının rengine, 

simetrik düzenine uyarak yapıya aitmiş gibi durmakta-

dır. Bu da iki kültürün yapay olarak sanatsal düzlemde 

bütünleşmesini düşündürmektedir. Ama bir taraftan 

da malzeme ve anlam olarak da o yapıya, coğrafyaya, 

uzama ait değildir; eklemlenmiştir. Apartman gösterge-

si, üzerindeki dilsel göstergeler, apartmanın 2. kesitinde 

yer alan beş dükkân, sokak, buradan geçen insanlar ve 

kent göstergeleriyle bütünleşmektedir. Sokaktan geçen 

insanların, o yapıyı paylaşan kişilerin binanın üzerindeki 

dilsel göstergeleri çözümleyebilmesi, gösterileni algı-

layabilmesi için Türkçe bilmesi gerekmektedir. Yapıtın 

içinde yer aldığı kamusal alan, Almanya’nın Kreuzberg 

kentinde göçmen Türkler’in yoğun olarak yaşadığı bir 

bölgedir. Kamusal alan Türkler ve Almanlar tarafından 

paylaşılmaktadır. Aslında bu coğrafya Almanlara aittir. 

Türkler oraya eklemlenmiştir, öteki konumunda ve 

yabancıdır. Yapıtı oluşturan göstergeler içinde yer aldığı 

sokak ve kent alanı göstergeleriyle bütünleştiğinde ise 

farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. Almanlar bir görsel 

gösterge olan apartmanı algılamakla birlikte, bir dilsel 

gösterge olan miş’li geçmiş zaman fiil çekimlerinin 

anlamını kavrayamamaktadır. Türkçe dili ile iletişim 

kuramamaktadır. Onlar da bu dilsel göstergeye yaban-

cıdır. Almanlar bu dilsel göstergeleri anlamadıkları için 

merak, şaşkınlık ve yabancılık duyabilirler. Türkler ise 

bu dilsel göstergeyi anlamlandırırlar. Kendini oraya ait 

hissetmeyen, yabancı hisseden Türkler ve Almanlar ko-

num değiştirirler.Yapıtın üzerinde yer alan dilsel göster-

gelerin miş’li geçmiş zaman dışında başka bir zamanın 

fiil çekimlerinden oluşturuluyor olmaması da dikkat 

çekicidir. Miş’li geçmiş zamanla geçmişte yaşanmış 

olan bir olay anlatılırken bilinir ki bu anlatanın kendisi-

nin yaşadığı değil, başkasının yaşayıp ilettiğidir. Miş’li 

---

93

11- Yapıtın bulunduğu sergilenme yeri ve ser-

gilenme biçiminin (bağlam) yapıtın anlamının 

oluşumuna olan etkisi:

Yapıtın bulunduğu bağlam, kamusal alan, yapıtın anla-

mını üretmektedir. Kamusal alanlar sadece söylemsel 

fikirlerin oluştuğu ortamlar değil, aynı zamanda top-

lumsal kimliklerin gerçekleşme yeridir (Frazer, 1991). 

Yapıt Almanya’ da Türkiye kökenli göçmenlerin yoğun 

olarak yaşadığı Kreuzberg’in merkezinde oluşturul-

muştur. Kamusal alanı, farklı toplumsal kimliklere 

sahip olan Türkler ve Almanlar paylaşmaktadır. Yapıtın 

bulunduğu bağlamda konuşulan ana dil Almancadır. 

Yapıtın üzerinde bulunan, bir şekilde yinelenen dilsel 

göstergeler ise Türkçedir. Yapıt, bağlamı dolayısıyla aynı 

kamusal alanı paylaşan Almanlar ve Türkler için farklı 

anlamlar üretmektedir. Almanlar dilsel göstergelere 

yabancı kalırken, Türkler kendilerini yabancı hissettik-

leri bir mekânda göstergeleri anlamlandırarak aidiyet 

duygusu yaşamaktadır. Aidiyet hissinin ortaya çıkabil-

mesi mekânın okunabilirliğiyle bağlantılıdır. Türkler ve 

Almanların mekânla olan ilişkileri tersine çevrilmiştir. 

Bütün bunların yanında Barthes’in belirttiği gibi “Şehir 

bir söylemdir. Bu söylem de gerçekten bir dildir. Şehir 

sakinleriyle konuşur. Biz, içinde bulunduğumuz kenti 

konuşuruz, okuruz; bunu da orada yaşayarak, orada 

dolaşarak, ona bakarak yaparız. Toplum tarafından 

uzlaşılmış tek bir okuma ve anlamlandırma biçiminin 

de olmadığını kabul etmek gerekir. Kentin anlamları 

sınıf mücadelesi içinde farklılaşan ve çelişen çıkarlar 

doğrultusunda çoğuldur” (Ocak,1996, s.32). Ayşe Erk-

men’de yapıtıyla ve yapıtını gerçekleştirdiği bağlamla 

şehrin söylemine katılarak, okumaları tersine çevir-

miştir. Bir taraftan da yapıtın bağlamıyla sanat nesnesi 

üretme koşullarını, hazır nesnenin sanat yapıtına dönüş 

noktasını, sanat nesnesinin çevresiyle olan ilişkisini 

irdelemiştir.

12-Yapıtı oluşturan göstergelerin oluşturduk-

ları anlam ağlarının ortaya koyduğu izlekler 

(temalar):

Yapıtta ortaya çıkan izlekler şunlardır: /Ortak yaşam 

alanı/, /göçmen Türkler/, /aidiyet/, /farklılık/, /Ortak 

yaşam alanı/ (Kamusal alan): Kreuzberg kentinin işlek 

ve kalabalık bir caddesindeki apartmanın, sanat yapıtı 

olarak sunulması ve sunulan yapının altında dükkânla-

rın yer alması, ortak yaşam alanı izleğini ortaya çıkart-

maktadır. Apartman bir gösterge olarak ortak yaşam 

alanı, apartman dairesi öznel yaşam alanı anlamını 

üretirken, dükkânlar, sokak ve kent yapıta rastlantısal 

olarak dâhil olan insanlar da bu izleği kuvvetlendirmek-

tedir.

/Göçmen Türkler/: Yapıtın yer aldığı bağlam, göçmen 

Türkler izleğini ortaya koymaktadır. Yapıtın sunulduğu 

bağlam, Almanya da Berlin de göçmen Türkler’in yoğun 

ait olma, aidiyet duygusu ve içinde bulundukları uzam 

ve kültüre, kendi geçmişlerine yabancılaştırılmama 

duygularını iletmek istemektedir. Nesne, bir duygu 

olduğundan dolayı soyut niteliktedir. Yapıtta gönderici 

(G) Ayşe Erkmendir. Gönderici ve özne olma işlevlerini 

Ayşe Erkmen’nin yüklenmesi, onu bağımsız ve özgür bir 

özne kılmaktadır. Güç eksenine bakıldığında ise özneye 

yardımcı olanlar apartman sakinleri, Türk dili ve yapıtın 

gerçekleştirildiği kamusal alandır. Engelleyiciler ise 

yabancılaşma duygusunun ortaya çıkmasına neden olan 

Almanya uzamı, Alman kültürü ve Alman vatandaşları-

dır. Yapıtı izleyen ve yapıta dâhil olan sanat tüketicileri, 

yapıtı oluşturan dilsel göstergelerden dolayı yan an-

lamları farklı olarak algılamaktadır. Türkçeyi bilen Türk 

vatandaşları dilsel göstergelerin anlamını çözümlerken, 

Ayşe Erkmen amacına ulaşmakta, Alman vatandaşlar 

için yapıttaki dilsel göstergeler anlaşılmazdır. Bu ne-

denle nesne (N) ve alıcı (A) değişmektedir. 

Şekil 5. Alman vatandaşları bakış açısı Eyleyensel Şeması

Özne (Ö) Ayşe Erkmen Alman vatandaşlarını Türkçe ve 

Türkle yabancılaştırarak (N2) yapıtı aracılığıyla amacına 

ulaşmaktadır (N2

ΛÖ). Alıcı konumunda olan Alman va-

tandaşlara ötekileştirilme ve yabancılaştırılma duygula-

rını iletmek istemektedir.

9- Yapıtı oluşturan göstergeler farklı bakış 

açılarından izlendiğinde yeni anlamların orta-

ya çıkıp çıkmadığı:

Apartman sokağın köşesinde konumlandığı için, geo-

metrik yapısı iki sokağın kesişim açısına göre biçim-

lenmiştir. Bir gösterge olan apartman üzerine eklenen 

dilsel göstergeler dizgeli bir biçimde yerleştirilmiştir. 

Bu nedenle yapıt farklı bakış açılarından izlendiğinde 

göstergelerin anlamı değişmemektedir.

10- Yapıtı oluşturan sanatçının, bedeniyle bir 

malzeme, gösterge olarak yapıtın yapısına 

dâhil olup olmadığı. Yapıtın yapısına dâhilse 

ortaya çıkan iletiler:

 

Sanatçı bir malzeme, gösterge olarak yapıtın yapısına 

dâhil değildir.

---