Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Yüklə 2,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 12.2.
Mehnat bozori infratuzilmasi tarkibiy qismlarining o‘zaro bog‘liqligi Aholining ish bilan bandligini tartibga solish va mehnat bozorini boshqarishda mazkur bozor infratuzilmasi tarkibiy qismining obyektlari ish bilan bandlik sohasidagi o‘zaro aloqadorligi va bog‘liqligi quyidagi shart-sharoitlar asosida yuzaga keladi: – mehnat qonunchiligi; 133 – ish bilan bandlik sohasidagi ijtimoiy hamkorlik mexanizmining yaratilishi; – respublika miqyosida yagona ish bilan bandlik siyosatining yuritilishi; Jahon tajribasining ko‘rsatishicha, bozor iqtisodiyoti sharoitlarida ijtimoiy mehnat munosabatlari tobora ko‘proq uch tomonlama bitimlar (hukumat, kasaba uyushmalari vakillari va tadbirkorlar vakillari) asosida yoki kasaba uyushmalari bilan tadbirkorlar o‘rtasidagi ikki tomonlama bitimlar asosida hal etilmoqda. Ijtimoiy mehnat munosabatlarining bu tizimi bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida jahon urushidan va Rossiya hamda Yevropadagi bir qator mamlakatlarda bo‘lib o‘tgan revolutsiyalardan keyin keng rivoj topdi. Ijtimoiy totuvlikka erishish va uni saqlash inson huquqlarini himoya qilish, uch tomonlama muzokoralar o‘tkazish, ijtimoiy mehnat munosabatlarini tartibga solish maqsadlari yo‘lida xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) barpo etilgan edi. Bu tashkilot o‘z faoliyati davomida muzokoralar jarayonini rivojlantirish va yuzaga keladigan ijtimoiy- mehnat muammolarini va nizolarini uch tomonlama muzokoralar va bitimlar asosida tartibga solish (tripartizm) bo‘yicha katta tajriba to‘pladi hamda amaliy ishlarni bajardi [7,64 b.]. O‘zbekiston XMTga a’zo bo‘lganidan keyin uning asosiy Konvensiyalarini imzolagan va ijtimoiy mehnat siyosati sohasida muhim xalqaro majburiyatlar olgan. Tripartizm va ijtimoiy hamjihatlik ijtimoiy sherikchilikning eng samarali shaklidir. Bu tamoyillar iqtisodiy taraqqiyot va ijtimoiy adolat talablarini hisobga olgan holda, o‘zaro maqbul qarorlar qabul qilish asosida, davlat tadbirkorlar va xodimlarning manfaatlarini muvofiq- lashtirishni ta’minlaydi. Shuningdek, ish bilan bandlik sohasida ijtimoiy hamkorlik mexanizmining takomillashib borishi mehnat munosabatla- rida jamoa shartnomasi (mehnat shartnomasi) bilan tartibga solish tizimida qatnashmaydigan ish beruvchilar va xodimlar tashkilotlarini muzokoralarga tegishli darajalardagi bitimlarni tayyorlash va tuzish ishlariga jalb etishni ta’minlaydigan tadbirlar ishlab chiqish imkonini beradi. Bugungi kunda ish bilan bandlik siyosatining asosiy vazifasi mehnatga qobiliyatli fuqarolarning mehnat bozoridagi raqobatbar- doshligini butun choralar bilan rivojlantirish orqali to‘liq va erkin 134 tanlangan ish bilan bandlikka yordam ko‘rsatish, ommaviy ishsizlikni to‘xtatib qolish va ayni vaqtda korxonalarga muvaffaqiyatli ishlab chiqarish uchun xodimlarni erkin yollash imkonini ta’minlashdir. Shu tariqa, ish bilan bandlik siyosatining asosiy maqsadlari mehnatdan foydalanish muammolari, uning samaradorligini oshirish bilan bog‘liqdir. Bunga aholini ish bilan bandlik tizimlaridagi siljishlar yordam berishi lozim (tarmoq tuzilmasi, ilg‘or texnologiyalar ulushining ortishi hisobiga kasb malaka tuzilmasi – malakali mehnat va zamonaviy kasblar salmog‘ining ko‘payishi hisobiga, demografik tuzilma – ancha ma’lumotli yoshlar hisobiga). Ish bilan bandlik siyosatini shakllantirishning asosiy tamoyillariga rioya qilish zarur bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: Ish bilan bandlik muammolarini hal etishga har tomonlama yondashish. U mazkur muammolarni hal etishda davlat hokimiyati ijroiya organlari bilan mamlakat subyektlari hokimiyat organlari, tadbirkorlar va jamoat birlashmalarining davlat, mintaqaviy va tarmoq dasturlari tizimi doirasida o‘zaro yordam ko‘rsatishlarini nazarda tutadi. Ish bilan bandlik siyosatini mablag‘ bilan ta’minlashning ustuvorligi, bunda barcha darajadagi budjetlarning tegishli imkoniyat- larini, davlatning budjetdan tashqari ijtimoiy jamg‘armalarini, korxonalar va mehnatkashlarning o‘zlari, ularning jamoat birlashma mablag‘larini bir joyga to‘plashga e’tibor berilishi. Mehnat bozorining barcha elementlarini muvozanatli tartibga solish, bunda faqat ishchi kuchiga, ish o‘rinlariga bo‘lgan talabni qondirish va ish bilan bandlik hamda ishsizlikning muayyan, istalgan darajasiga erishish nazarda tutilmasdan, shu bilan birga ish kuchini taklif etish, uning sifati va qiymati (narxi), ish o‘rinlari dinamikasi ko‘rsatkichlariga, iqtisodiy jihatdan faol aholining mehnat qilish sabablariga ta’sir ko‘rsatish ham hisobga olinishi kerak. Davlatning aholini mehnatda bandlik siyosati doirasida ishlab chiqariladigan va joriy etiladigan dasturlar hamda tadbirlarni iqtisodiy samaradorligi [2, 52 b.]. Aholini ish bilan ta’minlashga ko‘maklashish jamg‘armasi mablag‘larini faol va nofaol yo‘nalishlarga sarflash bo‘yicha jamoat ishlarini tashkil etishda mahalliy hokimiyat organlari mehnat organlari bilan aloqadorlikda amalga oshiradilar. 135 O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi Qonunining 22-moddasiga muvofiq “Mahalliy davlat hokimiyati organlari mehnat organlarining taklifiga ko‘ra va ularning ishtirokida aholini ish bilan ta’minlash maqsadida o‘z mulkidagi korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda hamda shartnomalar asosida boshqa korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda haq to‘lanadigan jamoat ishlarining amalga oshirilishini tashkil etadilar” [1, 264 b.]. Haq to‘lanadigan jamoat ishlari – fuqarolarning mehnat qilish borasidagi davlat tomonidan kafolatlanadigan huquqlaridan biridir. Jamoat ishlari qoida tariqasida, mehnat organlari tomonidan belgilangan tartibda ishsiz shaxs deb e’tirof etilgan fuqarolar uchun dastlabki kasb tayyorgarligini talab qilmaydigan, ijtimoiy foydali yo‘nalishga ega bo‘lgan vaqtinchalik mehnat faoliyati hisoblanadi. Yüklə 2,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|