Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Ijtimoiy omillar

Sof psixologik omillardan ijtimoiy omillarga o’tish, ularni bir-biridan keskin ajratish, ular o’rtasiga qandaydir chegaralar qo’yish biroz mushkul. Chunki shaxsning psixologik xususiyatlari uni o’rab turgan ijtimoiy munosabatlar tizimiga juda bog’liq. Bu bosqichda inson ijtimoiy munosabatlarning mahsuli, ijtimoiy mavjudot sifatida idrok etiladi. Shu bois ham ushbu bosqichda shaxsning salomatligi mezonini uni o’rab turgan ijtimoiy muhit tashkil etadi.

Yuqorida ta’kidlaganimizdek, shaxsning salomatligiga ta’sir etuvchi ijtimoiy omillarga eng avvalo oilani kiritish mumkin, undagi sog’lom muhit, oila a’zolarining bir-birlarini tushunishlari, har bir ishda bir-birlarini qo’llab-quvvatlashlari, ota-ona – farzandlar munosabatlaridagi iliqlik, samimiyat, bundan tashqari, do’stlar va yaqin qarindoshlar bilan o’rnatilgan muomala maromlari, ishda, dam olish paytida bo’ladigan muloqotlar, odamning u yoki bu ijtimoiy tashkilotlar – partiya, diniy tashkilot, uyushmalarga aloqadorligi kabilar nazarda tutiladi.
Shuni aytish lozimki, ijtimoiy omillarning ayrimlari shaxs salomatligiga ijobiy ta’sir ko’rsatsa, boshqalari – aksincha, salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ijtimoiy va psixologik nuqtai nazardan o’zlarini sog’ va salomat his etgan odamlargina jamiyatning faol a’zolari bo’lib, ularning kundalik ishlari, yumushlarni bajarishlari samarali bo’lishi mumkin. Shu bois ham tarbiyadagi nuqsonlar va noma’qul ijtimoiy muhit ta’sirlari odamning jamiyatda noto’g’ri xulq andozalarini namoyon etishiga sabab bo’lishi, hattoki, jinoiy harakatlar, noto’g’ri, noo’rin, bema’ni ishlarni amalga oshirishiga olib kelishi mumkin. Biror kimsaning odamlarga, mehnatga yoki jamoaga munosabati buzilsa, uning shaxs sifatida ham tobora noto’g’ri va noo’rin harakatlarini odamlar seza boshlaydilar, “g’alati bo’lib qolibdimi?”, “yurish-turishi bejomi?” kabi savollar paydo bo’lishi mumkin. Ya’ni, insonning doimiy, muqim faolligi, faol hayotiy mavqyeining mavjudligi hayotga ishonchini oshirish bilan birgalikda uning turli ta’sirotlariga chidamligini oshiradi, o’z oldiga yaxshi, istiqbolli mo’ljallar, rejalar, maqsadlar qo’yishi va unga erishish yo’lida sobit bo’lishini ta’minlaydiki, bu oxir oqibat salomatligining ham mustahkam, turli ta’sirotlarga chidamli bo’lishini ta’minlaydi.
Demak, atrof muhit bilan, insonlar bilan bo’ladigan ijobiy, samimiy munosabatlar shaxsning salomatligi borasidagi immunitetini kuchaytirishi mumkin. Shuning uchun ham odam ruhiy salomatligining ijtimoiy bosqichini ta’minlash jamiyatdan, odamlarning o’zidan ular ruhitiyaga salbiy ta’sir etuvchi bid’atlar, an’analardan o’z vaqtida voz kechish, yaxshilarini saqlab qolish, ta’lim va tarbiya jarayonlaridagi murosasizliklarni bartaraf etish, professional malakalarni muttasil oshirib borish, to’g’ri ovqatlanish, oqilona dam olishni tashkil etishni taqozo etadi.
Sog’lom turmush tarzi, uning qanchalik odam kundalik hayotining tarkibiy qismiga aylanganligini baholashning mezonlari masalasi amaliy ahamiyatga molik masaladir. Chunki sportchi har kuni yugurishi, jismoniy mashqlarning u yoki bu turlarini muntazam amalga oshirib borishi va shu tufayli o’zi tanlagan yo’nalishda muayyan yutuqlarga erishgan bo’lishi mumkin, lekin shunga qaramay, ayrim sportchilar shifoxonada u yoki bu surunkali kasallik bo’yicha doimiy ro’yxatda turishi ham mumkin. Yoki kundalik mashqlarni odatga aylantira olmaganlarni nosog’lom deyishga ham yetarli asos yo’q. Demak, salomatlikni baholashning qanday asoslari, mezonlari borligi to’g’risida fikrlash o’rinlidir.