Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2022/ 5 - SON 
305 
faoliyatida faol bo‗lishga undaydigan maqsadlar, ehtiyojlar va motivlar tizimi" deb 
hisoblaydi. [8], [13], [6] 
Talabalik yoshi mustaqillikka intilish bilan ajralib turadi. S.L. Rubinshteyn 
mustaqillikni "harakat uchun ongli motivatsiya" deb hisobladi. L.S. Vygotskiy fikr 
boshqa fikrdan emas, balki bizning fikrlashimizning motivatsion sohasidan tug‗iladi, 
deb ta'kidladi. Talabalarning mantiqiy fikrlashini shakllantirish jarayoni ichki 
motivatsiyaning kuchli ta'siri bilan tavsiflanadi: inson faoliyatining mazmuni, 
jarayoni, natijasi yoki omillariga bo‗lgan ichki munosabatlar, motivlar. 
Rag‗batlantiruvchi kuch bo‗lgan ichki motivatsiya mustaqil harakatga dastlabki turtki 
beradi va uni oxirigacha saqlaydi. Talabalarning tanqidiy fikrlashini shakllantirish 
jarayonining muvaffaqiyati uchun ichki motivatsiyaning ustun turi, bilimlarni 
tanqidiy o‗zlashtirishga bo‗lgan munosabat va faoliyatning ijobiy natijalariga hissiy 
munosabat katta ahamiyatga ega. Tanqidiy fikrlashni shakllantirish motivlari bilim va 
harakat usullarini o‗zlashtirish uchun maqsadli faoliyatni belgilaydigan ongli ichki 
motivlardir.
Mantiqiy fikrlash ko‗nikmalarini egallash motivlari bilimga bo‗lgan ehtiyoj 
asosida vujudga keladi va paydo bo‗lgan kognitiv ehtiyoj va uni o‗z-o‗zidan 
qondirish imkoniyati chorrahasida shakllanadi. [14], [15] 
Talaba yoshida mantiqiy fikrlashni shakllantirish jarayonining motivatsion 
tomoni bilish jarayoniga qiziqishni belgilaydi. 
Mantiqiy fikrlashni shakllantirish jarayonida talabaning universitetning ta‘lim 
muhitida qulay pozitsiyasi uning shaxsiyatining normal rivojlanishiga yordam beradi. 
O‗z-o‗zini baholash va talabaning u uchun muhim odamlardan (yo‗naltiruvchi guruh) 
olgan bahosi o‗rtasida sezilarli tafovut bo‗lmasligi kerak, bu o‗qituvchi majburiy 
ravishda kiritishi kerak. Bunday holda, bu talabaga o‗z-o‗zini hurmat qilish, kutilgan 
baho va mos yozuvlar guruhidan keladigan bahoning noqulay korrelyatsiyasini 
engishga yordam beradi. Buni shunday pedagogik vaziyatni maqsadli tashkil qilish 
orqali amalga oshirish mumkin, shunda talaba muhim "boshqalar" oldida ijobiy 
nuqtai nazardan paydo bo‗ladi va ijobiy baho oladi, bu kutilgan bahoning oshishiga 
olib keladi, uning psixologik holatini yaxshilaydi va umuman olganda shaxsning 
pozitsiyasi yanada qulayroq. Umuman olganda, talaba shaxsini bo‗lajak oliy 
ma'lumotli mutaxassis sifatida rivojlantirish bir qator yo‗nalishlarda amalga 
oshiriladi: 
• g‗oyaviy ishonch va kasbiy yo‗nalish mustahkamlanadi, zarur qobiliyatlar 
shakllanadi; 
• takomillashtirilgan, ―professionallashgan‖ psixik jarayonlar, holatlar, tajriba; 
• kasbiy faoliyat muvaffaqiyati uchun burch va mas'uliyat hissi kuchayadi, 
talabaning individualligi ko‗proq namoyon bo‗ladi; 

---