Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2022/ 5 - SON 
303 
ularning ahamiyatiga e'tibor qaratish (kerakli xulosalar, xulosalar chiqarish uchun 
o‗qilgan yoki eshitilgan matnning asosiy fikrlarini boshqa manbalardan ma'lum 
bo‗lganlar bilan solishtirish qobiliyati. ilgari tuzilgan gipoteza yoki taxminni 
tasdiqlash uchun muhim ahamiyatga ega; muammoning chuqurligini o‗rganish 
qobiliyati); 
- umumlashtirish - alohida qismlarni yangi bilimlarga ulashga qaratilgan 
tanqidiy fikrlash (tanlangan faktlarni, ma‘lumotlarni umumlashtirish, yakuniy 
xulosani shakllantirish uchun tanlangan va oldindan tahlil qilingan ma'lumotlarga 
asoslangan 
umumiy 
dalil 
mantiqini 
ishlab 
chiqish 
qobiliyati); 
- baholash - mantiqiy fikrlash, hukmni shakllantirishga, olingan ma'lumotlar asosida 
uni asoslashga (o‗z nuqtai nazarini isbotlash, qaror qabul qilish uchun tanlangan 
faktlar va ma'lumotlarning asosliligi, ishonchliligi, ishonchliligini aniqlash 
qobiliyati). [7], [9], [10] 
Mantiqiy fikrlash aqliy faoliyatning alohida turi sifatida odamga o‗ziga taklif 
qilingan nuqtai nazar yoki xatti-harakatlar to‗g‗risida to‗g‗ri xulosa chiqarishga 
imkon beradi. 
Mantiqiy fikrlashning muhim xususiyati quyidagilar bilan belgilanadi:
Birinchidan, mantiqiy fikrlash mustaqil fikrlashdir. Har bir inson o‗z 
g‗oyalari, baholari va e'tiqodlarini boshqalardan mustaqil ravishda shakllantiradi. 
Hech kim biz uchun tanqidiy fikr yurita olmaydi, biz buni faqat o‗zimiz uchun 
qilamiz. Shuning uchun tafakkur individual xususiyatga ega bo‗lgandagina tanqidiy 
bo‗lishi mumkin. Inson o‗z boshi bilan fikrlash va hatto eng murakkab masalalarni 
mustaqil ravishda hal qilish uchun etarli erkinlikka ega bo‗lishi kerak. 
Ikkinchidan, axborot mantiqiy fikrlashning boshlang‗ich nuqtasidir va hech 
qanday holatda yakuniy nuqta emas. Bilim motivatsiyani yaratadi, ularsiz inson 
tanqidiy fikr yurita olmaydi. Mantiqiy fikrlash tufayli an'anaviy bilish jarayoni 
individuallikka ega bo‗lib, mazmunli, uzluksiz va samarali bo‗ladi. 
Uchinchidan, mantiqiy fikrlash savollar berish va hal qilinishi kerak bo‗lgan 
muammolarni oydinlashtirishdan boshlanadi. 
To‗rtinchidan, mantiqiy fikrlash ishonchli fikrlashga intiladi. Mantiqiy 
fikrlovchi muammoga o‗z yechimini topadi va bu yechimni asosli, asosli dalillar 
bilan qo‗llab-quvvatlaydi. Shuningdek, u xuddi shu muammoning boshqa yechimlari 
ham mumkinligini biladi va u tanlagan yechimning boshqalarga qaraganda mantiqiy 
va oqilona ekanligini isbotlashga harakat qiladi. [4], [5] 
Har qanday argument uchta asosiy elementni o‗z ichiga oladi. Bahsning 
markazi, uning asosiy mazmuni bayonotdir (tezis, asosiy g‗oya yoki pozitsiya deb 
ham ataladi). Tasdiqlash bir qator dalillar bilan qo‗llab-quvvatlanadi. Dalillarning har 
biri, o‗z navbatida, dalillar bilan tasdiqlanadi. Dalil sifatida statistik ma'lumotlar, 
matndan parchalar, shaxsiy tajriba va umuman olganda, ushbu dalil foydasiga 

---