Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti turkshunoslik fakulteti turk-ingliz yo`nalishi 2-kurs talabasi sevinch mengirovaning “qadimgi sharq adabiyoti” fanidan tayyorlagan taqdimot ishi

TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI TURKSHUNOSLIK FAKULTETI TURK-INGLIZ YO`NALISHI 2-KURS TALABASI SEVINCH MENGIROVA VA SHIRIN AKRAMOVANING “FALSAFA” FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOT ISHI

Mavzu: Falsafa kategoriyalari

Reja:

Falsafiy kategoriyalar haqida umumiy tushuncha
Struktura va element kategoriyalari
Mohiyat va hodisa, mazmun va shakl, zaruriyat va tasodif kategoriyalari
Sabab va oqibat, imkoniyat va voqelik kategoriyalari
3.
1.
4.
2.

Kategoriya o’zi nima?

Har qanday fanning o’ziga xos qonunlari va asosiy tushunchalari bo’ladi. Masalan, fizikada kuch, og`irlik, tezlik kabi fizik tushunchalar mavjud bo`lganidek, falsafada ham shunday asosiy kategoriyalar bor. Kategoriyalarni tushunishdan avval, bu so’zning mazmunini aniqlab olish kerak.

• Kategoriya – bu so’z qadimgi yunon tilidan olingan bo’lib, “izohlash”, “tushuntirish”, “ko`rsatish” degan ma’nolarni anglatadi. Mazmunidagi bu xilma-xillikqadimgi davrdanoq ilmiy tadqiqot yo`nalishiga aylangan. Falsafa tarixida ularni birinchi bo`lib, o`zining “ Kategoriyalar” asarida Arastu ta’riflab bergan. Arastu falsafaning qonun va kategoriyalarini birinchi marta sistemalashtirgan va fan darajasida ko`targan.

XVII-XIX asrlarga kelib, falsafiy kategoriyalar tahlilida yangi davr vujudga keldi. I. Kant va Xegel qarashlariga ko`ra kategoriyalar:

Kant qarashlariga ko`ra
Sifat (reallik, chegaralash, inkor)
Munosabat (xususiyat, sabab, harakat, ta`sir)
Miqdor (birlik, yaxlitlik, ko`plik)
Modallik (imkoniyat va imkoniyatsizlik, voqelik va novoqelik)
Xegel qarashlariga ko`ra
Borliq ( sifat, miqdor, me’yor)
Mohiyat (asos, hodisa, mavjudlik)
Tushuncha (obyektiv, subyektiv, absolyut g`oya

Falsafa fanining kategoriyalari haqidagi turli qarashlarni umumlashtirib aytganda, mantiqiy tushunchalar sifatidagi tavsiflari:

• Obyektiv voqelikning in’ikosi;
• Narsa va hodisalarning o`zaro bog`lanish va aloqadorligini mantiqiy umumlashtiruvchi bilish usuli

• Narsa va hodisalarning rivojlanishi bilan o`zgarib turuvchi mantiqiy tushuncha;
• Borliqning mavjudligidan kelib chiqadigan tarixiy – mantiqiy bilish darajalaridan biri